Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (36.1974)

N

J

E

JERZY KOWALCZYK

TRZY UNIWERSYTECKIE SZKOŁY SZTUK PIĘKNYCH
Kalina Bartnicka: Polskie szkolnictwo artystyczne na przełomie XVIII i XIX wieku (1764—
—1831), Wrocław 1971, Zakład Narodowy im Ossolińskich, Pracownia Dziejów Oświaty PAN,
Monografie z Dziejów Oświaty pod red. Józefa Miąso, t. XIII, ss. 380 + 2 nlb., 8°, streszczenie
w jęz. angielskim i rosyjskim.

Dziejami szkolnictwa artystycznego zajmowali się
dotąd znacznie częściej historycy sztuki, niż historycy
oświaty. Jest to jednak typowa problematyka z po-
granicza dwu dziedzin nauk historycznych i celem
uzyskania optymalnych wyników nieodzowna jest in-
tegracja badań, uzyskiwana dzięki współpracy specja-
listów i instytucji naukowych. Istnieje też drugie roz-
wiązanie — poprzez kształcenie specjalistów drogą
studiowania przez nich dwu fakultetów celem póź-
niejszego wypracowania specyficznego warsztatu ba-
dacza dziejów szkolnictwa artystycznego. Nie ma bo-
wiem — jak dotąd — tej specjalności na uczelniach
uniwersyteckich i artystycznych. Jeśli chodzi o autor-
kę recenzowanej książki, mamy do czynienia z tym
drugim przypadkiem. Dr Kalina Bartnicka jako ab-
solwentka dwu kierunków, historii i historii sztuki
Uniwersytetu Warszawskiego, związała się z Pracow-
nią Dziejów Oświaty PAN, prowadzoną przez długie
lata przez prof. Łukasza Kurdybachę, a po jego
śmierci (zm. 1972 r.) przez prof. Józefa Miąso. Recen-
zowana książka powstała jako rozprawa doktorska
(ukończona w 1969 r.) We wspomnianej Pracowni pod
kierunkiem prof. Kurdybachy.
Książka ukazała się drukiem trzy lata temu i do-
czekała się kilku recenzji, z których dwie napisane
przez warszawskich historyków mają charakter anon-
sujący i referujący1, trzecia zaś merytoryczno-pole-
miczna została opublikowana przez historyka sztuki,
prof. Vladasa Dremę z Wilna2. Zainteresowanie litew-
skiego badacza (nb. znanego polskiemu czytelnikowi
dzięki kilku publikacjom na łamach „Biuletynu Hi-
storii Sztuki”) rozprawą dr Bartnickiej zostało spo-
wodowane tym, że niemałą, bo trzecią część pracy
i to najciekawszą, poświęciła ona działalności Oddzia-
łu Sztuk Pięknych w Uniwersytecie Wileńskim. Re-
cenzja prof. Drerny jest też rezultatem jego osobiste-
go zaangażowania w badaniach nad szkolnictwem ar-
i J. SKOWRONEK, Kuźnia artystów czy rzemieślników?,
„Kultura” 1972, nr 8 (454), Z dn. 20.11, s. 9; — J. MATER-
NICKI, Pochwała historii oświaty, „Przegląd Humanistycz-
ny” 1972, nr 4, S. 159. Zoń. też L. MOKRZECKI, Polskie szkol-

tystycznym w Wilnie. Byłoby rzeczą niezrozumiałą,
jeśliby praca wzbudzająca zainteresowanie naszych
sąsiadów, była przemilczana przez polskich history-
ków sztuki. Tym bardziej, że jest to książka bogata
w nowe, nieznane przedtem materiały źródłowe i waż-
na nie tylko dla historii oświaty, ale też dla dziejów
polskiej kultury artystycznej i myśli o sztuce.
Tytuł pracy jest jednak zbyt ogólny, mogący suge-
rować, że mamy tu do czynienia z pełnym obrazem
zjawisk w dziedzinie szkolnictwa artystycznego na
terenach dawnej Rzeczypospolitej w okresie bez ma-
ła 70 lat. Poza dwoma pierwszymi ogólnymi rozdzia-
łami rozprawa traktuje zasadniczo o nauczaniu sztuk
pięknych na trzech Uniwersytetach: wileńskim, war-
szawskim, krakowskim. Należałoby może rozprawę
zatytułować tak, jak brzmi tytuł niniejszej recenzji.
Zatytułowanie książki — Polskie szkolnictwo artys-
tyczne na przełomie XVIII i XIX w. traktujemy więc
jako zobowiązanie dla autorki do kontynuowania dzie-
ła i dopisania przynajmniej jeszcze jednego tomu,
w którym zostałyby omówione problemy tu pominię-
te. Lista problemów byłaby długa: szkolnictwo artys-
tyczne w szkołach średnich (w znacznie szerszym
stopniu niż to zostało powiedziane w recenzowanym
tomie), szkolnictwo wojskowe, prywatne, studia pol-
skich stypendystów w akademiach zagranicznych, a
nawet szkolnictwo cechowe, które jeszcze do końca
XVIII w. odgrywa pewną rolę. Bardzo istotne było
nauczanie architektury cywilnej w szkołach wojsko-
wych, które stały na wysokim, akademickim poziomie,
np. w Szkole Aplikacyjnej Artylerii i Inżynierów w
Warszawie, utworzonej w 1809 r., o której autorka
tylko krótko wspomina (s. 179).
Jeśli chodzi o zakres chronologiczny książki, czy-
tamy w jej tytule dwa ujęcia: ogólne — przełom
XVIII i XIX w., oraz szczegółowe — lata 1764—1831.
nictwo artystyczne, „Litery” (Gdańsk) 1972, nr 4, s. 32.
2 V. DREMA, Studija apie Vilniaus Dailes mokyklą, „Li-
teratura ir Menas” 1972, nr 51, z dn. 23.XII, s. 12.

75