DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Dobrzeniecki, Tadeusz: Prezentacja Marii w Świątyni według Wita Stosza w krakowskim ołtarzu Mariackim
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48044#0011
TADEUSZ DOBRZENIECKI
PREZENTACJA MARII W ŚWIĄTYNI WEDŁUG WITA STOSZA
W KRAKOWSKIM OŁTARZU MARIACKIM
Na lewym nieruchomym skrzydle pentaptyku z
kościoła Mariackiego w Krakowie znajdują się czte-
ry sceny z dzieciństwa Marii: Spotkanie Joachima z
Anną przed Złotą Bramą, Zwiastowanie Joachimowi
narodzenia córki, Narodzenie i Ofiarowanie Marii w
Świątyni (il. 1). Ostatnią scenę, nazywaną w litera-
turze greckiej Wstąpienie Marii do Świątyni (etooSoę
to vao) zaś w łacińskiej Praesentatio seu Oblatio
Mariae uirginis in templo, przedstawił Wit Stosz
zgodnie z tradycją literacką i przedstawieniową1, ale
wprowadził także niezwykły motyw, którego naj-
wcześniejszą interpretację, niezauważoną przez histo-
ryków sztuki, dała S. Maria Renata w 1934 r.: „...
trzechletnia dzieweczka, wstępująca po stopniach, ma
widzenie prorocze leżącego na ołtarzu Dzieciątka Je-
zus”2. Podobnie określił ten motyw S. Dettloff: „Ofia-
rowanie Marii w świątyni składa się z dwóch części
oddzielonych od siebie z przodu płaskim filarkiem [...]
Po lewej widzimy rodziców dzieweczki z towarzyszącą
im niewiastą, po prawej zaś Maria w powłóczystej
szacie kroczy rozmodlona po stopniach ku ołtarzowi,
na którym w środku jako zjawa siedzi błogosławiące
Dzieciątko pośród dwóch aniołków. Pod stopniami
1 U. FABRICIUS, Die Legende im Bild des ersten Jahr-
tausends der Kirche. Der Eircfluss der Apokryphen und
Pseudoepigraphen auf die altchristliche und byzantinische
Kunst, Kassel 1956, s. 34—38: Marias Tempelgang und Tem-
pelzeit; — G. A. WELLEN, Theotokos. Eine ikonographische
Abhandlung ilber das Gottesmutterbild in fruhchristlicher
Zeit, Utrecht-Antwerpen 1961, s. 39, 77, 140: Darstellung Maria
im Tempel; — J. LAFONTAINE-DOSOGNE, L’iconographie
de l’enfance de la Vierge dans 1’empire byzantin, Bruxelles
1964, s. 136—-167: La Prćsentation de la Vierge au tempie; —
ta sama, Iconographie de l’enfance de la Vierge en Occi-
dent, Bruxelles 1966, s. 112—127.
2 S. MARJA RENATA, Liturgia a sztuka, Poznań 1934,
s. 134. Dzieciątko nie leży lecz siedzi na mensie ołtarzowej.
3 S. DETTLOFF, Wit Stosz, Wrocław 1961, s. 35, tabl. 75.
4 Th. MULLER, Veit Stoss in Krakau, „Miinchener Jahr-
buch der bildenden Kunst” X, 1933, s. 44.
Pamięci Ks. Profesora Szczęsnego Dettloffa
ołtarza, z boku, widać liczne główki dziecięce jako
wyobrażenie nie ochrzczonych niemowląt w czyśćcu”3.
Zasługuje na przypomnienie także wypowiedź nie-
mieckiego badacza Th. Mullera4: „Zadziwiająca jest
ikonografia Wstąpienia Marii do świątyni. Ponad men-
są ołtarza ukazuje się Dzieciątko Jezus z uniesioną
błogosławiącą ręką, pod welonem trzymanym przez
dwóch unoszących się aniołków. Nie znam drugiego
przykładu takiego połączenia motywów. Dr Feuer-
stein poinformował mnie, że przedstawienie wyka-
zuje mniej lub więcej świadome nawiązanie do roz-
powszechnionych w Norymberdze tablic różańcowych.
Dr A. Walzer szuka wyjaśnienia krakowskiego przed-
stawienia w jeszcze nieodnalezionym źródle pokrew-
nym utworowi Pseudo-Bonawentury: Meditationes
uitae Christi”5.
Rozważania nad krakowskim przedstawieniem na-
leży rozpocząć od ukazania drugiego przykładu włą-
czenia motywu Dzieciątka do sceny Wstąpienia Marii
do świątyni jerozolimskiej. Jest nim malowana kwa-
tera tryptyku z kościoła parafialnego w austriackiej
miejscowości Mariapfarr, należąca do cyklu ośmiu
scen z życia Marii6 (il. 2). Malowidła skrzydłowe tryp-
5 Te poszukiwania nie dały dotąd wyników, o czym
zdaje się świadczyć cenny artykuł tego badacza: A. WAL-
ZER, Noch einmal zur Darstellung der Maria im Ahrenkleid,
[w:| Beitrdge zur schwabischen Kunstgeschichte. Festschrift
zum 60. Geburtstag von W. Fleischhauer, Konstanz 1964,
s. 63—100. Artykuł traktuje o symbolicznym znaczeniu stroju
(zdobionego kłosami i promieniami) Marii, wstępującej i prze-
bywającej w świątyni jerozolimskiej; autor zestawił wcześ-
niejsze opracowania tego tematu w przyp. 19.
6 Osterreichische Kunsttopographie t. XXII: Salzburg
Polit. Bezlrk Tamsweg, Wien 1929, s. 108, il. 127: „Maria
Opferung. Saulenreicher Hof mit Freitreppe, Maria schreitet
zum Altar hinauf, auf dem das Jesuskind sitzt”; także
i tutaj Maria spogląda na Dzieciątko siedzące samotnie blisko
przedniej krawędzi mensy ołtarza. Fotografię uprzejmie
udostępnił mi Msgr Dr Johannes Neuhardt z Salzburga.
3
PREZENTACJA MARII W ŚWIĄTYNI WEDŁUG WITA STOSZA
W KRAKOWSKIM OŁTARZU MARIACKIM
Na lewym nieruchomym skrzydle pentaptyku z
kościoła Mariackiego w Krakowie znajdują się czte-
ry sceny z dzieciństwa Marii: Spotkanie Joachima z
Anną przed Złotą Bramą, Zwiastowanie Joachimowi
narodzenia córki, Narodzenie i Ofiarowanie Marii w
Świątyni (il. 1). Ostatnią scenę, nazywaną w litera-
turze greckiej Wstąpienie Marii do Świątyni (etooSoę
to vao) zaś w łacińskiej Praesentatio seu Oblatio
Mariae uirginis in templo, przedstawił Wit Stosz
zgodnie z tradycją literacką i przedstawieniową1, ale
wprowadził także niezwykły motyw, którego naj-
wcześniejszą interpretację, niezauważoną przez histo-
ryków sztuki, dała S. Maria Renata w 1934 r.: „...
trzechletnia dzieweczka, wstępująca po stopniach, ma
widzenie prorocze leżącego na ołtarzu Dzieciątka Je-
zus”2. Podobnie określił ten motyw S. Dettloff: „Ofia-
rowanie Marii w świątyni składa się z dwóch części
oddzielonych od siebie z przodu płaskim filarkiem [...]
Po lewej widzimy rodziców dzieweczki z towarzyszącą
im niewiastą, po prawej zaś Maria w powłóczystej
szacie kroczy rozmodlona po stopniach ku ołtarzowi,
na którym w środku jako zjawa siedzi błogosławiące
Dzieciątko pośród dwóch aniołków. Pod stopniami
1 U. FABRICIUS, Die Legende im Bild des ersten Jahr-
tausends der Kirche. Der Eircfluss der Apokryphen und
Pseudoepigraphen auf die altchristliche und byzantinische
Kunst, Kassel 1956, s. 34—38: Marias Tempelgang und Tem-
pelzeit; — G. A. WELLEN, Theotokos. Eine ikonographische
Abhandlung ilber das Gottesmutterbild in fruhchristlicher
Zeit, Utrecht-Antwerpen 1961, s. 39, 77, 140: Darstellung Maria
im Tempel; — J. LAFONTAINE-DOSOGNE, L’iconographie
de l’enfance de la Vierge dans 1’empire byzantin, Bruxelles
1964, s. 136—-167: La Prćsentation de la Vierge au tempie; —
ta sama, Iconographie de l’enfance de la Vierge en Occi-
dent, Bruxelles 1966, s. 112—127.
2 S. MARJA RENATA, Liturgia a sztuka, Poznań 1934,
s. 134. Dzieciątko nie leży lecz siedzi na mensie ołtarzowej.
3 S. DETTLOFF, Wit Stosz, Wrocław 1961, s. 35, tabl. 75.
4 Th. MULLER, Veit Stoss in Krakau, „Miinchener Jahr-
buch der bildenden Kunst” X, 1933, s. 44.
Pamięci Ks. Profesora Szczęsnego Dettloffa
ołtarza, z boku, widać liczne główki dziecięce jako
wyobrażenie nie ochrzczonych niemowląt w czyśćcu”3.
Zasługuje na przypomnienie także wypowiedź nie-
mieckiego badacza Th. Mullera4: „Zadziwiająca jest
ikonografia Wstąpienia Marii do świątyni. Ponad men-
są ołtarza ukazuje się Dzieciątko Jezus z uniesioną
błogosławiącą ręką, pod welonem trzymanym przez
dwóch unoszących się aniołków. Nie znam drugiego
przykładu takiego połączenia motywów. Dr Feuer-
stein poinformował mnie, że przedstawienie wyka-
zuje mniej lub więcej świadome nawiązanie do roz-
powszechnionych w Norymberdze tablic różańcowych.
Dr A. Walzer szuka wyjaśnienia krakowskiego przed-
stawienia w jeszcze nieodnalezionym źródle pokrew-
nym utworowi Pseudo-Bonawentury: Meditationes
uitae Christi”5.
Rozważania nad krakowskim przedstawieniem na-
leży rozpocząć od ukazania drugiego przykładu włą-
czenia motywu Dzieciątka do sceny Wstąpienia Marii
do świątyni jerozolimskiej. Jest nim malowana kwa-
tera tryptyku z kościoła parafialnego w austriackiej
miejscowości Mariapfarr, należąca do cyklu ośmiu
scen z życia Marii6 (il. 2). Malowidła skrzydłowe tryp-
5 Te poszukiwania nie dały dotąd wyników, o czym
zdaje się świadczyć cenny artykuł tego badacza: A. WAL-
ZER, Noch einmal zur Darstellung der Maria im Ahrenkleid,
[w:| Beitrdge zur schwabischen Kunstgeschichte. Festschrift
zum 60. Geburtstag von W. Fleischhauer, Konstanz 1964,
s. 63—100. Artykuł traktuje o symbolicznym znaczeniu stroju
(zdobionego kłosami i promieniami) Marii, wstępującej i prze-
bywającej w świątyni jerozolimskiej; autor zestawił wcześ-
niejsze opracowania tego tematu w przyp. 19.
6 Osterreichische Kunsttopographie t. XXII: Salzburg
Polit. Bezlrk Tamsweg, Wien 1929, s. 108, il. 127: „Maria
Opferung. Saulenreicher Hof mit Freitreppe, Maria schreitet
zum Altar hinauf, auf dem das Jesuskind sitzt”; także
i tutaj Maria spogląda na Dzieciątko siedzące samotnie blisko
przedniej krawędzi mensy ołtarza. Fotografię uprzejmie
udostępnił mi Msgr Dr Johannes Neuhardt z Salzburga.
3