Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (36.1974)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

ANNA SIERADZKA

WYKORZYSTANIE DANYCH KOSTIUMOLOGICZNYCH DO ZMIANY DATOWANIA
WYBRANYCH OBRAZÓW POLSKICH 1. POL. XVII w.
(Streszczenie referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Warszawskiego SHS w dniu
9 maja 1973 r.)

W wielu opracowaniach z za-
kresu kostiumologii podkreślano
znaczenie źródeł ikonograficznych
dla badań nad historią ubiorów. Nie
tak często zwracano jednak uwagę
na fakt, iż znajomość form ubiorów
może być pomocna przy atrybuo-
waniu i datowaniu konkretnych
dzieł plastycznych. Próbę takiego
wykorzystania danych kostiumolo-
gicznych podjęto w pracy magister-
skiej Strój kobiecy w Polsce w koń-
cu XVI i 1. pot. XVII w. napisanej
w 1972 r. w Instytucie Historii
Sztuki U.W. pod kierunkiem doc.
dr M. Karpowicza. Efektem końco-
wym tej pracy jest tablica chro-
nologiczna, uwzględniająca formy
ubiorów kobiecych najbardziej cha-
rakterystycznych dla ówczesnej
mody, dające się ująć w ramy chro-
nologiczne i środowiskowe.
W oparciu o dane kostiumolo-
giczne dotyczące stroju kobiecego
w Polsce w końcu XVI i 1. poł.
XVII w. wysunięto propozycję
zmiany lub uściślenia datowania
trzech obrazów.
I. Widok Gdańska

U. la. Jan Krieg, Widok Grańska fra-
gment. Gdańsk, Muzeum Pomorskie



U. Ib. Jan Krieg, Widok Gdańska,
fragment, Gdańsk, Muzeum Po-
morskie

Dzieło to, wiązane początkowo z
Molierem lub Izaakiem van den
Blocke, zostało przypisane Janowi
Kriegowi przez Seckera na podsta-
wie sygnowanych rysunków alego-
rycznych i rodzajowych (H. F. Sec-
ker, Der Danziger Malerei Johann
Krieg, „Repertorium fur Kunstwis-
senschaft” XLIV, Berlin 1924). Drost
datował obraz na lata 1605—10 (W.
Drost, Danziger Malerei von Mittel-
alter bis zum Ende des Barock,
Berlin 1938). Większość badaczy da-
tuje ten obraz na czas po 1615 r.,
kiedy Krieg osiadł w Gdańsku, lub
na r. 1616, gdy malarz ten wstąpił
do cechu w Gdańsku (A. Ryszkie-
wicz, Katalog [w:] Malarstwo pol-
skie. Manieryzm. Barok, Warszawa
1971, s. 323).
Na obrazie tym występuje kilka
postaci kobiecych w strojach o dość
zróżnicowanych formach. Kobieta
z flirtującej pary w środkowej
części malowidła jest, jak pisze W.
Tomkiewicz .jakby żywcem prze-
niesiona z Albumu Ubiorów Molie-
ra” (W. Tomkiewicz, Realizm w
malarstwie gdańskim XVI i XVII
w. (wń Pędzlem rozmaitym. Malar-
stwo okresu Wazóir w Polsce, War-
szawa 1970, s. 144). Istotnie, jej
strój — suknia, fartuszek, zarzuco-
na na ramiona pelerynka manto-
let — odpowiada strojom mieszczek
gdańskich utrwalonym nrzez Mol-
iera w słvnnvm Albumie Ubiorów
7. 1601 r. Jedynie przy szyi nie nosi
krezv, lecz nłasko rozłożony biały
kołnierzyk (il. la). Z kolei postacie
męska i kobieca stojące nrzv balu-
stradzie tarasu (il. Ib), naśladuja
zdecydowanie parę wystęnującą po
lewe i stronie alegorycznego obrazu
Przed potopem (il. 2) — sugestię tę
wysunął W. Tomkiewicz we
wzmiankowanym artykule (s. 146).
Obraz ten wchodzący w skład cy-
klu Potopu, przypisywany nrzez
Drosta Izaakowi van den Blocke,
datowany jest na lata 1609—16. I w
tym wypadku zbieżność strojów
kobiecych jest wyraźna: na obu
obrazach kobiety noszą suknie z
wydłużonym stanikiem i fałdzistą
snódnicą, podobne do siebie są tak-
że fryzury. Formy tych sukien, a
szczególni® sukni kobiptv z Widoku.
Gdańska (w której wyraźnie widać
zastosowanie wałka bourrelet) na-

II. 2. Izaak van den Błock, Przed
Potopem, Gdańsk, Muzeum Pomor-
skie


śladują wzory mody francuskiej i
niderlandzkiej z lat 1610—20. Jed-
nak strój kobiecy przedstawiony na
obrazie Kriega różni się jednym
szczegółem od stroju kobiety ze
sceny Przed potopem. Jest nim pod-
wójny kołnierz sukni — kołnierz
płaski, przykrywający dekolt opie-
ra się na stojącym kołnierzu ko-
ronkowym. Taki typ kołnierzy zo-
stał wprowadzony w strojach miesz-
czek niderlandzkich pod wpływem
mody francuskiej około 1620 r.
Pierwowzór niderlandzki z 1. ćw.
XVII w. posiada też czepek diade-
mowy noszony przez kobietę stoją-
cą u szczytu schodów willi. Od lat
dwudziestych XVII w. czepek taki
był ułożony prawie płasko i prze-
suwał się na tył głowy; w takim
układzie występuje on na obrazie
gdańskim.
Suknia tej damy reprezentuje
natomiast wyjątkowy na gruncie
polskim typ z podpiętą spódnicą
wierzchnią. Był on popularny w
modzie francuskiej, niemieckiej i
niderlandzkiej (głównie mieszczań-
skiej) około 1620 r.
W świetle powyższych uwag
można określić stroje kobiece z Wi-
doku Gdańska jako odpowiadające
docierającej do Gdańska modzie
francusko-niderlandzkiej z lat oko-
ło 1620. Na tej podstawie proponu-
ję datować obraz przypisany Jano-
wi Kriegowi nie wcześniej niż po
1620 r. Tak więc dane kostiumolo-
giczne, nie podważając cytowanego
na początku datowania przesuwają
terminus antę quem non o 4 lata.

430