DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Kaczmarzyk, Dariusz: Niobe Berniniego i antyczna Niobe z Nieborowa
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48044#0062
DARIUSZ KACZMARZYK
NIOBE BERNINIEGO I ANTYCZNA NIOBE Z NIEBOROWA
Słynnemu popiersiu Niobe z kolekcji Radziwiłłów
w Nieborowie, obecnie w Muzeum Narodowym w
Warszawie Oddział w Nieborowie, poświęcił swoje
studium Kazimierz Michałowski, publikując je czter-
dzieści siedem lat temu, w r. 19271. Dzięki tej, z wiel-
ką erudycją i bogatym warsztatem naukowym opra-
cowanej, publikacji, to -klasyczne dzieło z w. IV przed
n.e., zapewne rzymska kopia, stało się znane nauce
europejskiej2. Z historii, nakreślonej przez Kazimierza
Michałowskiego, wynika, że jeszcze w 1. połowie
XVIII w. było ono w Rzymie, skąd drogą przez An-
glię i Rosję dostało się w końcu w. XVIII do Polski,
do kolekcji sztuk pięknych księżnej Heleny Radziwił-
łowej w Nieborowie3.
Z popiersiem Niobe Nieborowskiej skojarzyła się
początkowo podobieństwem nazwy, a następnie przez
analogie kompozycyjne głowa Niobe pochodząca z
weneckiej Galerii Testolini, nabyta ostatnio przez
Muzeum Narodowe w Warszawie4.
Rzeźba ta przedstawia głowę kobiety, z tyłu ścię-
tą, z niewielkim wykrojem torsu, odkutą w białym
marmurze kararyjskim. Wysokość jej wynosi 43 cm.
Osadzona jest na podstawie w formie prostokątnej
kostki z szaroczarnego kamienia zwanego pietra sere-
na, który został użyty także w Kaplicy Medyceuszów
we Florencji. Płaskorzeźba zdobiąca frontowy bok
podstawy wyobraża maszkaron, którego kompozycja
jest powtórzeniem tego motywu z pancerza posągu
Giuliana Medyceusza, dzieła Michała Anioła Buonar-
roti w Kaplicy Medyceuszów we Florencji5.
Mosiężna tabliczka przytwierdzona na podstawie
posiada ryty napis: NIOBE Con FRAMENTO MI-
CHELANGIOLO GALLERIA TESTOLINI VENEZIA.
1 K. MICHAŁOWSKI, Ein Niobekopf aus den Sammlun-
gen des Fiirsten Radziwiłł in Nieborów, Berlin 1927, nad-
bitka z ,,Archaologisches Anzeiger” 1927, nr 1—2, s. 58—70.
2 STARK, Niobe und die Niobiden in. ihrer literarischen,
kunstlerischen und mythologischen Bedeutung, „Sprawozd.
Kom. do Badania Hist. Sztuki w Polsce” VI, 1900, s. XXII; —
T. MAŃKOWSKI, O poglądach na sztuką w czasach Sta-
nisława Augusta, LWÓW 1929, S. 36; — G. A. MANSUELLI,
Galleria degli Uffizi. Le seulture. Parte I, Roma 1958,
s. 101—102.
3 MICHAŁOWSKI, o.c., s. 60; — J. WEGNER, Nieborów.
Warszawa 1957, s. 14; — X.M.R., Ostatnia wojewodzina
Inskrypcja „Michelangiolo” i kształt liter wskazują
na powstanie tego napisu około połowy XIX w.
Treść nąpisu informuje o pochodzeniu tej baroko-
wej głowy Niobe z nieznanej bliżej Galerii Testolini
w Wenecji6. W Polsce rzeźba ta znajdowała się już
przed drugą wojną światową, a od r. 1945 dostała się
w posiadanie artysty grafika Antoniego Alstera i je-
go żony Leokadii, od której Muzeum Narodowe w
Warszawie zakupiło ją w r. 1970.
Podstawa z maszkaronem, na której została umo-
cowana głowa Niobe, stanowi odrębny problem ar-
tystyczny i do niego powrócimy w specjalnie temu
poświęconemu studium. W tym artykule zajmiemy
się tylko zagadnieniem związanym z tą głową kobiety.
Zatrzymujemy dla tej głowy nazwę Niobe, nadaną
przez Galerię Testolini, a dla odróżnienia jej od Nio-
be Nieborowskiej, będziemy ją nazywać umownie
warszawską Niobe Berniniego. Można by ją nazywać
również głową Prozerpiny ze względu na podobień-
stwo z grupą Pluton i Prozerpina, wykonanej przez
Gian Lorenza Berniniego i znajdującej się w Galerii
Borghese w Rzymie7.
Warszawska Niobe Berniniego jest bowiem pow-
tórzeniem głowy z posągu Prozerpiny, powtórzeniem
zarówno w ogólnej kompozycji, jak i w szczegółach
oraz w dramatycznym wyrazie psychologicznym. Ta-
ki sam jest w obu tych dziełach zwrot i skłon głowy,
podobne są fałdy na szyi, proporcje twarzy, otwarte
w krzyku usta, skierowanie oczu, dwie krople łez
spływających po lewym policzku i układ włosów.
Mimo tak uderzającego podobieństwa obu tych
dzieł widać jednak w nich różnice w wykonaniu,
szczególnie w traktowaniu kształtów twarzy i włosów.
wileńska, Lwów 1892, s. 163; — por. też K. MICHAŁOWSKI,
Zbiór antyków grecko-rzymskich w Nieborowie jako wyraz
kolekcjonerstwa polskiego w dobie Oświecenia, „Biul. Hist.
Sztuki” XIII, 1951, nr 4.
4 Muzeum Narodowe w Warszawie, nr inw. 1364 Tc/71.
5 C. de TOLNAY, Michelangelo. III. The Medici Chapel,
Princeton 1948, thbl. 42.
6 Galeria Testolini nie jest wymieniona w publikacjach
XIX i XX w. Była to prawdopodobnie mała prywatna ko-
lekcja lub może sklep antykwaryczny.
7 R. WITTKOWER, Gian Lorenza Bernini, London 1955,
S. 179—180, nr 10, il. 12 i 20.
54
NIOBE BERNINIEGO I ANTYCZNA NIOBE Z NIEBOROWA
Słynnemu popiersiu Niobe z kolekcji Radziwiłłów
w Nieborowie, obecnie w Muzeum Narodowym w
Warszawie Oddział w Nieborowie, poświęcił swoje
studium Kazimierz Michałowski, publikując je czter-
dzieści siedem lat temu, w r. 19271. Dzięki tej, z wiel-
ką erudycją i bogatym warsztatem naukowym opra-
cowanej, publikacji, to -klasyczne dzieło z w. IV przed
n.e., zapewne rzymska kopia, stało się znane nauce
europejskiej2. Z historii, nakreślonej przez Kazimierza
Michałowskiego, wynika, że jeszcze w 1. połowie
XVIII w. było ono w Rzymie, skąd drogą przez An-
glię i Rosję dostało się w końcu w. XVIII do Polski,
do kolekcji sztuk pięknych księżnej Heleny Radziwił-
łowej w Nieborowie3.
Z popiersiem Niobe Nieborowskiej skojarzyła się
początkowo podobieństwem nazwy, a następnie przez
analogie kompozycyjne głowa Niobe pochodząca z
weneckiej Galerii Testolini, nabyta ostatnio przez
Muzeum Narodowe w Warszawie4.
Rzeźba ta przedstawia głowę kobiety, z tyłu ścię-
tą, z niewielkim wykrojem torsu, odkutą w białym
marmurze kararyjskim. Wysokość jej wynosi 43 cm.
Osadzona jest na podstawie w formie prostokątnej
kostki z szaroczarnego kamienia zwanego pietra sere-
na, który został użyty także w Kaplicy Medyceuszów
we Florencji. Płaskorzeźba zdobiąca frontowy bok
podstawy wyobraża maszkaron, którego kompozycja
jest powtórzeniem tego motywu z pancerza posągu
Giuliana Medyceusza, dzieła Michała Anioła Buonar-
roti w Kaplicy Medyceuszów we Florencji5.
Mosiężna tabliczka przytwierdzona na podstawie
posiada ryty napis: NIOBE Con FRAMENTO MI-
CHELANGIOLO GALLERIA TESTOLINI VENEZIA.
1 K. MICHAŁOWSKI, Ein Niobekopf aus den Sammlun-
gen des Fiirsten Radziwiłł in Nieborów, Berlin 1927, nad-
bitka z ,,Archaologisches Anzeiger” 1927, nr 1—2, s. 58—70.
2 STARK, Niobe und die Niobiden in. ihrer literarischen,
kunstlerischen und mythologischen Bedeutung, „Sprawozd.
Kom. do Badania Hist. Sztuki w Polsce” VI, 1900, s. XXII; —
T. MAŃKOWSKI, O poglądach na sztuką w czasach Sta-
nisława Augusta, LWÓW 1929, S. 36; — G. A. MANSUELLI,
Galleria degli Uffizi. Le seulture. Parte I, Roma 1958,
s. 101—102.
3 MICHAŁOWSKI, o.c., s. 60; — J. WEGNER, Nieborów.
Warszawa 1957, s. 14; — X.M.R., Ostatnia wojewodzina
Inskrypcja „Michelangiolo” i kształt liter wskazują
na powstanie tego napisu około połowy XIX w.
Treść nąpisu informuje o pochodzeniu tej baroko-
wej głowy Niobe z nieznanej bliżej Galerii Testolini
w Wenecji6. W Polsce rzeźba ta znajdowała się już
przed drugą wojną światową, a od r. 1945 dostała się
w posiadanie artysty grafika Antoniego Alstera i je-
go żony Leokadii, od której Muzeum Narodowe w
Warszawie zakupiło ją w r. 1970.
Podstawa z maszkaronem, na której została umo-
cowana głowa Niobe, stanowi odrębny problem ar-
tystyczny i do niego powrócimy w specjalnie temu
poświęconemu studium. W tym artykule zajmiemy
się tylko zagadnieniem związanym z tą głową kobiety.
Zatrzymujemy dla tej głowy nazwę Niobe, nadaną
przez Galerię Testolini, a dla odróżnienia jej od Nio-
be Nieborowskiej, będziemy ją nazywać umownie
warszawską Niobe Berniniego. Można by ją nazywać
również głową Prozerpiny ze względu na podobień-
stwo z grupą Pluton i Prozerpina, wykonanej przez
Gian Lorenza Berniniego i znajdującej się w Galerii
Borghese w Rzymie7.
Warszawska Niobe Berniniego jest bowiem pow-
tórzeniem głowy z posągu Prozerpiny, powtórzeniem
zarówno w ogólnej kompozycji, jak i w szczegółach
oraz w dramatycznym wyrazie psychologicznym. Ta-
ki sam jest w obu tych dziełach zwrot i skłon głowy,
podobne są fałdy na szyi, proporcje twarzy, otwarte
w krzyku usta, skierowanie oczu, dwie krople łez
spływających po lewym policzku i układ włosów.
Mimo tak uderzającego podobieństwa obu tych
dzieł widać jednak w nich różnice w wykonaniu,
szczególnie w traktowaniu kształtów twarzy i włosów.
wileńska, Lwów 1892, s. 163; — por. też K. MICHAŁOWSKI,
Zbiór antyków grecko-rzymskich w Nieborowie jako wyraz
kolekcjonerstwa polskiego w dobie Oświecenia, „Biul. Hist.
Sztuki” XIII, 1951, nr 4.
4 Muzeum Narodowe w Warszawie, nr inw. 1364 Tc/71.
5 C. de TOLNAY, Michelangelo. III. The Medici Chapel,
Princeton 1948, thbl. 42.
6 Galeria Testolini nie jest wymieniona w publikacjach
XIX i XX w. Była to prawdopodobnie mała prywatna ko-
lekcja lub może sklep antykwaryczny.
7 R. WITTKOWER, Gian Lorenza Bernini, London 1955,
S. 179—180, nr 10, il. 12 i 20.
54