Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (36.1974)

WYSTAWY — RECENZJE


II. 8. Reliefy kościane na relikwiarzu śś. Jana Chrzci-
ciela i Pelagiusza. Leon, San Isidoro, wg P. de Palola

wędrownym44, nie uda się zapewne nigdy przeciągnąć
wyraźnej granicy między wytwórczością Francji i
Hiszpanii. Zwiedzanie odpowiednich fragmentów wy-
stawy dobrze to uświadamiało.
Trzy następne działy wystawy prezentowały te
dziedziny rzemiosła, w których arabska kultura arty-
styczna wypowiedziała się szczególnie oryginalnie i ob-
ficie i które .stały się równie wielką jak w przypadku
innych sztuk, drogą przenoszenia na Zachód dorobku
44 GAUTHIER, Les emaux du moyen age, passim.
45 Poza kilkoma wyjątkami, były to wyroby warsztatów
muzułmańskich.
46 w Katalogu pod nrem 167 została podana tzw. Biblia
Hispalense czyli Codex Toletanus, a pod nrem 170 (wydru-
kowano omyłkowo: 270) ponownie ten sam zabytek oraz w
obrębie tejże pozycji Katalogu, pięć innych iluminowanych
rękopisów mozarabskich. Te dwie pozycje Katalogu są nie-
jasne, ponieważ łącznie podają — przy tym w sposób nie-
dokładny — kilka różnych dzieł, które w Silos nie były
eksponowane. Być może, dołączono je do wystawy w Mad-
rycie.
47 A. M. HUNTINGTON, Initials of Miniatures ... from
the Mozarabic Manuscripts of Santo Domingo de Silos in
the British Museum, New York 1904; — W. M. WHITEHILL,
J. PfiREZ de URBEL, Los manuscritos del Real Monasterio
de Santo Domingo de Silos, „Boletin de la Real Academia
de la Historia” XCV, 1929, s. 521—601; — W. M. WHITEHILL,

orientalnego: tkactwo (125—138), szkła i kryształy
górskie (139—141) i ceramika (142—156)45. Rozpatry-
wane z punktu widzenia wewnętrznej historii odpo-
wiednich rzemiosł muzułmańskich, nie przynosiły wy-
brane zabytki wyczerpującego przeglądu materiału,
natomiast potraktowane jako porównania do przedro-
mańskiej i romańskiej sztuki Kastylii stanowiły nie-
zwykle ważne uzupełnienie pozostałych dziedzin twór-
czości.
Dział jakby zamknięty i od pozostałych inaczej na
wystawie potraktowany stanowiły rękopisy. Ekspono-
wano tylko kodeksy pochodzące z Silos i tam obecnie
przechowywane (157—168)46. Gdyby im towarzyszyły
inne rękopisy mozarabskie i romańskie, bez wąt-
pienia łatwiej byłoby rozpatrywać i oceniać ów ze-
spób Ale zapewne trudności związane ze zgromadze-
niem materiału porównawczego narzuciły to ogra-
niczenie. Gdyby chcieć pokazać kodeksy przechowy-
wane w Silos na właściwym tle, należałoby sprowa-
dzić bardzo wiele zabytków z innych zbiorów i takie
przedsięwzięcie — jeśliby miało być sensownie zreali-
zowane — sprowadzałoby się do oddzielnej, znacznej
wystawy. Nie wypożyczono zresztą z zewnątrz pozo-
stałych, istniejących dotąd kodeksów z Silos. Ich dwa
wielkie zespoły przechowują Bibliotheąue Nationale
w Paryżu i British Museum w Londynie47. W tych
ostatnich zbiorach znajduje się jeden z najlepiej za-
chowanych iluminowanych rękopisów „Komentarza
do Apokalipsy” Beatusa, ważny przykład kończącego
się stylu mozarabskiego w malarstwie miniaturowym
(Add. Ms. 11695)48. Wśród kodeksów odzyskanych przez
klasztor już po powrocie mnichów nie ma, poza
jednym wyjątkiem, ważniejszych dzieł iluminacji
książkowej. Wyjątek ów stanowi karta z „Komen-
tarza” Beatusa pochodząca z Najery, zabytek o wiel-
kim znaczeniu, najstarszy bowiem zachowany przy-
kład iluminacji tego dzieła (157)49.
Na ostatni dział wystawy składały się zabytki
ż kości słoniowej. Pokazano ich tylko jedenaście, ale
trudno o trafniejszy i bardziej wymowny wybór przy
tak niewielkiej liczbie eksponatów. Reprezentują one
bowiem wszystkie istotne dla Hiszpanii X—-XII w.
kierunki stylowe w tej dziedzinie. Dwa wspomniane
już dzieła arabskie, skrzynka dla córki Abd-ar-Rah-
mana (172) i płytki pochodzące ze skrzynki „Błogosła-
wieństw” (173) należą do najlepszych przykładów
dwóch głównych szkół muzułmańskich. Pierwsze z
tych dzieł powstało w warsztacie kalifackim czynnym
w 1. połowie X w. w Cordobie, a drugie — w war-
A Mozarabic Psalter from Santo Domingo de Silos, „Specu-
lum” IV, 1929, s. 462—468; — R. ETAIX, Homiliaires uisigothi-
ques provenant de Silos a la Bibliotheąue Nationale de Pa-
rts, „Hispania Sacra” XII, 1959, s. 213—224; — M. S. GROS,
Les fragments parisiens de 1’antiphonaire de Silos, ,,Revue
benedictine” LXXIV, 1964, s. 324—333; — I. FERNANDEZ de
la CUESTA, El ,,breviarium gothicum” de Silos, [w:] Misce-
lanea en memoria de Dom Mario Fćrotin (1914—1964), Mad-
rid-Barcelona 1966, S. 393—494.
48 J. DOMINGUEZ BORDONA, Die spanische Buchma-
lerei vom siebten bis siebzehnten Jahrhundert, t. I, Firen-
ze-Miinchen 1930, s. 16; — SCHAPIRO, O.C., s. 317—340; —
E. KITZINGER, Early Medieual Art in the British Museum.
2 wyd., London 1955, s. 76 n.; — C. R. DODWELL, Painting
in Europę 800 to 1200, Harmondsworth 1971 (The Pelican
History of Art), s. 111.
49 W. M. WHITEHILL, A Beatus Fragment at Sanf.o Do-
mingo de Silos, „Speculum” IV, 1929, s. 102—105; — DOMIN-
GUEZ BORDONA, O.C.

336