DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Kor̆án, Ivo; Jakubowski, Zbigniew Jerzy: Łaskawa Madonna krakowskich kanoników regularnych rodem z czeskiej Roudnicy
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.48041#0018
IVO KORAN, ZBIGNIEW JAKUBOWSKI
II. 6. Obraz krakowski w oprawie. (Fot. J. Langda)
dzisiaj nie znamy. Otrzymanie przez kanoników obra-
zu w klasztorze macierzystym było dowodem filiacji
i zarazem przypomnieniem swego rodzaju „funkcji och-
ronnej” Madonny względem kanoników regularnych
w Polsce. Według tradycji, która przekazywana jest
w klasztorze krakowskim Bożego Ciała, obrazem, któ-
ry łączyć należy z r. 1405 jest malowidło Matki Bożej
z kaplicy Zwiastowania. Trudno jednak byłoby przy-
jąć to stwierdzenie za prawdziwe. Być może przepro-
wadzone badania i sporządzenie dokumentacji tego
obrazu pozwoli na wyjaśnienie kwestii, niemniej jed-
nak obraz, który możemy dzisiaj oglądać należałoby
datować na w. XVI.
Wracając do Madonny wywodzącej się z Roudnic
przyjmujemy lata dwudzieste XV w. jako czas do-
tarcia obrazu do Polski. Tutaj został przemalowany.
Kto mógł być autorem obrazu krakowskiego? Wo-
bec tego, że nie zachowały się nawet najmniejsze śla-
dy sygnowania obrazu, ani przesłanki kronikarskie,
wszystko pozostaje w fazie hipotez. Można przypusz-
czać, że przemalowania obrazu czeskiego dokonano w
z 1909 r.). Kwestię kultu maryjnego w klasztorze kanoników
regularnych w w. XV i zagadnienia z tym związane opraco-
wuje mgr Hanna Zaremska, której składamy wyrazy po-
dziękowania za pomoc i krytyczne uwagi.
17 Por.: (A. BŁACHUT, M. BARTYNOWSKI), W pięćsetną
rocznicę założenia klasztoru Bożego Ciała na Kazimierzu w
Krakowie (1405—1905), Kraków 1905, s. 120; — H. PIEŃKOWS-
KA, Średniowieczna pracownia miniatorska w Krakowie,
„Roczn. Krak.” XXXII, 1951, z.2, s. 45—58; — B. MIODOŃSKA,
Związki polsko-czeskie w dziedzinie iluminatorstwa na prze-
łomie XIV i XV w., „Barn. Lit.” LI, 1960; — działalność kano-
ników regularnych w zakresie produkcji książek w średnio-
klasztorze Bożego Ciała w Kazimierzu. Dochowały się
wzmianki o istnieniu w jego murach w XV w. pra-
cowni miniatorskiej, skryptorium zakonnego i pra-
cowni malarskiej17. Ponieważ obraz ten stanowił swe-
go rodzaju zakonną pamiątkę, o czym świadczy także
specyficzny rodzaj kultu Matki Bożej18, można przy-
puścić, że przełożony Grzegorz Polak zlecił przemalo-
wanie obrazu któremuś ze swoich podwładnych — za-
konników malarzy, by w ten sposób mieć nad nim
ustawiczną kontrolę.
W XV w. przy imionach bądź nazwiskach zakon-
ników notowano zazwyczaj także rodzaj zajęcia, któ-
remu oddawali się w klasztorze. W rachubę może je-
dynie wchodzić brat zakonny imieniem Piotr, zmarły
około r. 1438, przy imieniu którego widnieje dopisek
malarz naszego domu19. Niczego poza tym o nim nie
wiemy. Mógł to być malarz zakonny, tworzący jedy-
nie dla potrzeb własnego kościoła Bożego Ciała, które-
go wystrój wnętrza po zakończeniu prac budowlanych
powstawał w tym właśnie czasie. Tradycje malarskie
u kanoników regularnych w Kazimierzu musiały być
mocno akcentowane, skoro późniejszy piętnastowieczny
malarz Jan z Nysy został nadwornym malarzem Ka-
zimierza Jagiellończyka.
Problem autorstwa warstwy krakowskiej obrazu
można badać jedynie przez wykazanie charakterys-
tycznych dla określonych .szkół czy mistrzów podo-
bieństw w kompozycji obrazu, techniki malarskiej itp.
Dotychczasowe badania pozwoliły ustalić, że powstał
on w początkowym okresie tzw. szkoły krakowskiej
(por. przyp. 1). Należy jedynie przesunąć datowanie
obrazu krakowskiego, podaną przez M. Walickiego, z
około r. 1420 na około r. 143020. Skoro przemalowania
czeskiej Madonny dokonano na zlecenie przełożonego
Grzegorza Polaka, w okresie jego rządów klasztorem
Bożego Ciała, musiało to więc nastąpić w latach
1428—3921.
Interesujące byłoby wyjaśnienie dlaczego w Polsce
dokonano nałożenia nowego obrazu na malowidło czes-
kie. Zdjęcie rentgenowskie wykazało, że zniszczenia
nie były aż tak znaczne, żeby trzeba było zmienić nie-
mal całkowicie malowidło. Istniejące wówczas ubytki,
bvć może powstał’ w drodze z Czech do Kazimierza,
nie wymagały tak poważnego przedsięwzięcia. Moty-
wacja owej decyzji pozostaje nadal dzisiaj w przy-
puszczeniach, które wysnuć można na tle uwarunko-
wań religijno-kulturalnych i polityczno-społecznych
XV w.
Po dokonaniu przemalunku obrazu czeskiego, Grze-
gorz prepozyt kazał go oprawić w specjalne ramy, bo-
gato ozdobić kamieniami i relikwiami świętych. Można
postawić pytanie: dlaczego ten właśnie obraz otaczany
był w Kazimierzu tak wielką czcią i dlaczego z takim
zapałem i przy nakładzie znacznych środków finan-
sowych przystąpiono do jego upiększenia. Nie była to
robota jakiegoś podrzędnego warsztatu złotniczego.
Oprawy szlachetnych i półszlachetnych kamieni oz-
wieczu omawia A. ŚWIERK, Średniowieczna biblioteka kla-
sztoru kanoników regularnych św. Augustyna w Żaganiu,
Wrocław 1965, s. 178; — Z. JAKUBOWSKI, Z badań nad
kulturą umysłową kanoników regularnych w XV w., ma-
szynopis w posiadaniu autora.
18 Bibl. Jagiell., rkps nr 3742, s. 31: guare ob huius Ima-
ginis reuerentiam statutum est capitulariter ut tantum in
solemnibus festis, a solo Praeposito portaretur.
19 Arch. Miasta Krakowa i Woj. Krakowskiego (AMKiWK),
rkps nr K 888/99.
20 Bibl. Jagiell., rkps nr 3742, s. 31 n.
21 ibidem.
10
II. 6. Obraz krakowski w oprawie. (Fot. J. Langda)
dzisiaj nie znamy. Otrzymanie przez kanoników obra-
zu w klasztorze macierzystym było dowodem filiacji
i zarazem przypomnieniem swego rodzaju „funkcji och-
ronnej” Madonny względem kanoników regularnych
w Polsce. Według tradycji, która przekazywana jest
w klasztorze krakowskim Bożego Ciała, obrazem, któ-
ry łączyć należy z r. 1405 jest malowidło Matki Bożej
z kaplicy Zwiastowania. Trudno jednak byłoby przy-
jąć to stwierdzenie za prawdziwe. Być może przepro-
wadzone badania i sporządzenie dokumentacji tego
obrazu pozwoli na wyjaśnienie kwestii, niemniej jed-
nak obraz, który możemy dzisiaj oglądać należałoby
datować na w. XVI.
Wracając do Madonny wywodzącej się z Roudnic
przyjmujemy lata dwudzieste XV w. jako czas do-
tarcia obrazu do Polski. Tutaj został przemalowany.
Kto mógł być autorem obrazu krakowskiego? Wo-
bec tego, że nie zachowały się nawet najmniejsze śla-
dy sygnowania obrazu, ani przesłanki kronikarskie,
wszystko pozostaje w fazie hipotez. Można przypusz-
czać, że przemalowania obrazu czeskiego dokonano w
z 1909 r.). Kwestię kultu maryjnego w klasztorze kanoników
regularnych w w. XV i zagadnienia z tym związane opraco-
wuje mgr Hanna Zaremska, której składamy wyrazy po-
dziękowania za pomoc i krytyczne uwagi.
17 Por.: (A. BŁACHUT, M. BARTYNOWSKI), W pięćsetną
rocznicę założenia klasztoru Bożego Ciała na Kazimierzu w
Krakowie (1405—1905), Kraków 1905, s. 120; — H. PIEŃKOWS-
KA, Średniowieczna pracownia miniatorska w Krakowie,
„Roczn. Krak.” XXXII, 1951, z.2, s. 45—58; — B. MIODOŃSKA,
Związki polsko-czeskie w dziedzinie iluminatorstwa na prze-
łomie XIV i XV w., „Barn. Lit.” LI, 1960; — działalność kano-
ników regularnych w zakresie produkcji książek w średnio-
klasztorze Bożego Ciała w Kazimierzu. Dochowały się
wzmianki o istnieniu w jego murach w XV w. pra-
cowni miniatorskiej, skryptorium zakonnego i pra-
cowni malarskiej17. Ponieważ obraz ten stanowił swe-
go rodzaju zakonną pamiątkę, o czym świadczy także
specyficzny rodzaj kultu Matki Bożej18, można przy-
puścić, że przełożony Grzegorz Polak zlecił przemalo-
wanie obrazu któremuś ze swoich podwładnych — za-
konników malarzy, by w ten sposób mieć nad nim
ustawiczną kontrolę.
W XV w. przy imionach bądź nazwiskach zakon-
ników notowano zazwyczaj także rodzaj zajęcia, któ-
remu oddawali się w klasztorze. W rachubę może je-
dynie wchodzić brat zakonny imieniem Piotr, zmarły
około r. 1438, przy imieniu którego widnieje dopisek
malarz naszego domu19. Niczego poza tym o nim nie
wiemy. Mógł to być malarz zakonny, tworzący jedy-
nie dla potrzeb własnego kościoła Bożego Ciała, które-
go wystrój wnętrza po zakończeniu prac budowlanych
powstawał w tym właśnie czasie. Tradycje malarskie
u kanoników regularnych w Kazimierzu musiały być
mocno akcentowane, skoro późniejszy piętnastowieczny
malarz Jan z Nysy został nadwornym malarzem Ka-
zimierza Jagiellończyka.
Problem autorstwa warstwy krakowskiej obrazu
można badać jedynie przez wykazanie charakterys-
tycznych dla określonych .szkół czy mistrzów podo-
bieństw w kompozycji obrazu, techniki malarskiej itp.
Dotychczasowe badania pozwoliły ustalić, że powstał
on w początkowym okresie tzw. szkoły krakowskiej
(por. przyp. 1). Należy jedynie przesunąć datowanie
obrazu krakowskiego, podaną przez M. Walickiego, z
około r. 1420 na około r. 143020. Skoro przemalowania
czeskiej Madonny dokonano na zlecenie przełożonego
Grzegorza Polaka, w okresie jego rządów klasztorem
Bożego Ciała, musiało to więc nastąpić w latach
1428—3921.
Interesujące byłoby wyjaśnienie dlaczego w Polsce
dokonano nałożenia nowego obrazu na malowidło czes-
kie. Zdjęcie rentgenowskie wykazało, że zniszczenia
nie były aż tak znaczne, żeby trzeba było zmienić nie-
mal całkowicie malowidło. Istniejące wówczas ubytki,
bvć może powstał’ w drodze z Czech do Kazimierza,
nie wymagały tak poważnego przedsięwzięcia. Moty-
wacja owej decyzji pozostaje nadal dzisiaj w przy-
puszczeniach, które wysnuć można na tle uwarunko-
wań religijno-kulturalnych i polityczno-społecznych
XV w.
Po dokonaniu przemalunku obrazu czeskiego, Grze-
gorz prepozyt kazał go oprawić w specjalne ramy, bo-
gato ozdobić kamieniami i relikwiami świętych. Można
postawić pytanie: dlaczego ten właśnie obraz otaczany
był w Kazimierzu tak wielką czcią i dlaczego z takim
zapałem i przy nakładzie znacznych środków finan-
sowych przystąpiono do jego upiększenia. Nie była to
robota jakiegoś podrzędnego warsztatu złotniczego.
Oprawy szlachetnych i półszlachetnych kamieni oz-
wieczu omawia A. ŚWIERK, Średniowieczna biblioteka kla-
sztoru kanoników regularnych św. Augustyna w Żaganiu,
Wrocław 1965, s. 178; — Z. JAKUBOWSKI, Z badań nad
kulturą umysłową kanoników regularnych w XV w., ma-
szynopis w posiadaniu autora.
18 Bibl. Jagiell., rkps nr 3742, s. 31: guare ob huius Ima-
ginis reuerentiam statutum est capitulariter ut tantum in
solemnibus festis, a solo Praeposito portaretur.
19 Arch. Miasta Krakowa i Woj. Krakowskiego (AMKiWK),
rkps nr K 888/99.
20 Bibl. Jagiell., rkps nr 3742, s. 31 n.
21 ibidem.
10