DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Wspomnienia pośmiertne
DOI Artikel:Kalinowski, Konstanty: Gwido Chmarzyński: 1906-1973
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48044#0094
WSPOMNIENIA POŚMIERTNE
sztuki Prus Królewskich, Gdańska, Pomorza, Pań-
stwa krzyżackiego gromadząc materiały i luźne notat-
ki do zamierzonej syntezy sztuki tego regionu w
okresie średniowiecza2.
W 1935 r. podjął Gwido Chmarzyński pracę na
Uniwersytecie Poznańskim jako adiunkt Seminarium
Historii Sztuki u swego mistrza i opiekuna Prof. dr
S. Dettloffa. Zainteresowania swoje koncentrował w
tych latach na mało zbadanej problematyce polskiej
rzeźby średniowiecznej, a wynikiem tych studiów by-
ły publikacje poświęcone piasty?e gotyckiej w Wiel-
kopolsce3 i zagadnieniu nagrobka sarkofagowego XIV
stulecia4. Wojna i okupacja przerwały działalność pe-
dagogiczną Profesora na Uniwersytecie Poznańskim,
kontynuował ją jednak w konspiracji prowadząc w
latach 1943—44 tajne wykłady i ćwiczenia na Uni-
wersytecie Jagiellońskim, zarabiając na życie jako
członek zarządu okręgowego Spółdzielni Spożywców
„Praca” i członek rady nadzorczej Spółdzielni Wy-
dawniczej „Czytelnik”.
Zakończenie wojny otworzyło nowy, intensywny
okres działalności organizacyjnej, dydaktycznej i nau-
kowej Gwidona Chmarzyńskiego. Był jednocześnie w
latach 1945—48 dyrektorem Muzeum Wielkopolskiego
w Poznaniu, członkiem Komisji Rewindykacyjnej
dzieł sztuki na terenach byłej Rzeszy Niemieckiej,
adiunktem w Zakładzie Historii Sztuki Uniwersytetu
Poznańskiego (1945—53), wykładowcą w Państwowej
Wyższej Sźkole Sztuk Plastycznych w Poznaniu
(1945—55). Dzięki jego inicjatywie i staraniom na-
stąpiła szybka odbudowa Muzeum Wielkopolskiego,
które odzyskało swoje kolekcje i zabezpieczyło liczne
w Wielkopolsce zbiory podworskie. Równocześnie w
pierwszych latach powojennych dokonał Profesor pio-
nierskiego trudu wstępnego rozpoznania stanu zabyt-
ków odzyskanych Ziem Zachodnich, które przyniosło
nieocenione w dalszych badaniach syntetyczne opra-
cowanie sztuki Śląska, Pomorza Zachodniego, Ziemi
Lubuskiej, Warmii i Mazur5 *. Jego zasługą było skie-
rowanie zainteresowania grona powojennych absol-
wentów Uniwersytetu Poznańskiego na mało dotąd
zbadaną problematykę sztuki średniowiecznej i no-
wożytnej Polski Zachodniej.
Od lat pięćdziesiątych poświęcił się Gwidon Chma-
rzyński całkowicie działalności pedagogicznej w Ka-
tedrze Historii Sztuki Uniwersytetu im. A. Mickie-
wicza w Poznaniu. W 1953 r. został mianowany za-
stępcą profesora, w 1955 r. profesorem nadzwyczaj-
nym. W latach 1966—70 był kierownikiem Katedry
Historii Sztuki UAM, prowadząc jednocześnie dzia-
łalność dydaktyczną na Uniwersytecie im. M. Koper-
nika w Toruniu (1959—69). Był dziekanem Wydziału
Sztuk Pięknych UMK, a w latach 1959—65 kierowni-
kiem Katedry Historii Sztuki UMK w Toruniu.
2 Sztuka pomorska [w:] Słownik Geograficzny Państwa
Polskiego I, Warszawa 1937 — było pierwszą próbą ujęcia
zagadnienia. Opracowane po wojnie fragmenty, które pre-
zentował na Swoich wykładach uniwersyteckich miały sta-
nowić całość pt. Sztuka w Prusiech.
3 Wielkopolska. Plastyka Gotycka, Katalog wystawy, Poz-
nań 1936.
4 Sarkofagi polskie XIV w., „Sprawozdania Pozn. Tow.
Przyj. Nauk” XII, 1938.
5 Rozdziały poświęcone sztuce w publikacjach zbiorowych
Instytutu Zachodniego w Poznaniu: Dolny Śląsk, Poznań
1948; — Pomorze Zachodnie, Poznań 1949; — Ziemia Lubus-
ka, Poznań 1949; — Warmia i Mazury, Poznań 1953; — Górny
Śląsk, Poznań 1959.
Rozległe zainteresowania badawcze, fenomenalna
pamięć, swoboda w operowaniu różnorodnym materia-
łem zabytkowym pozwoliły Gwidonowi Chmarzyń-
skiemu, jako współautorowi i redaktorowi pierwszych
powojennych opracowań syntetycznych sztuki pol-
skiej, na podjęcie trudu przedstawienia zarysu dzie-
jów polskiej plastyki średniowiecznej0, oraz wycinka
dziejów polskiej rzeźby nowożytnej7. Szerokie hory-
zonty intelektualne, wszechstronna wiedza humani-
styczna i odwaga podejmowania problemów nie opra-
cowanych, często kontrowersyjnych, owocowały za-
skakującymi nowością spojrzenia studiami: o sztuce
polskiego Odrodzenia, jako wyrazie ideologii społecz-
nej8 *, sztuce średniowiecznej w Wielkopolsce i jej
powiązaniach ze sztuką Europy0, a w ostatnich latach
interesującymi spostrzeżeniami o genezie form go-
tyckich far miejskich, o zachodnioeuropejskich pier-
wowzorach układów przestrzennych katedr gnieźnień-
skiej i poznańskiej, odkrywczą analizą architektury
pałacu Wielkiego Mistrza w Malborku, czy wszech-
stronną monografią organów katedry w Kamieniu
Pomorskim10.
Patrząc dziś na zamknięty już niestety dorobek
życia Gwidona Chmarzyńskiego, najważniejszym jego
dokonaniem wydają się jednak nie tyle bogate orygi-
nalnymi koncepcjami prace, co efekt wieloletniej
działalności pedagogicznej owocujący licznymi stu-
diami, monografiami i syntezami inspirowanymi jego
osobowością. Wystarczy wymienić chociażby studia
wychowanków poznańskiej uczelni nad gotycką archi-
tekturą i rzeźbą Pomorza Zachodniego, architekturą
niżu bałtyckiego, plastyką i malarstwem późnogotyc-
kim i manierystycznym Gdańska, architekturą śred-
niowiecznego Torunia, sztuką państwa krzyżackiego,
architekturą i malarstwem gotyckim Śląska, śląską
rzeźbą renesansową, czy śląską architekturą wczesno-
barokową. Dzięki Jego inicjatywie Katedra Historii
Sztuki UAM wyszła poza naturalny teren badań ja-
kim była dla niej Wielkopolska i objęła całokształt
problematyki artystycznej Polski Zachodniej. Jego
wykłady monograficzne, a przede wszystkim semi-
naria, ukierunkowywały zainteresowania kolejnych
roczników studentów poznańskich sztuką Torunia,
Gdańska, Pomorza i Śląska, widzianych jednak zaw-
sze w integralnym powiązaniu ze sztuką całej Europy.
Był utalentowanym nauczycielem, gdyż był czło-
wiekiem pełnym wyrozumiałości, szczególnie dla ludzi
młodych. Wołał zachęcać niż egzekwować, rozumiał
bowiem studia jako proces samodzielnego i własno-
wolnego dochodzenia do wiedzy i prawdy naukowej.
Wołał być pomocnym inspiratorem, niż surowym egza-
minatorem, dzięki czemu nawet w tych studentach,
dla których historia sztuki stanowiła margines zain-
teresowań, potrafił wzbudzić żywe zaangażowanie in-
telektualne.
6 Rzeźba polska 1200—1300 i 1300—1400 [w:] Sztuka polska
czasów średniowiecza, Warszawa 1953.
7 Rzeźba polska 1590—1650 [w:] Sztuka polska czasów no-
wożytnych, Warszawa 1952.
8 (wraz z Z. Kępińskim) Sztuka polskiego Odrodzenia ja-
ko wyraz ideologii społecznej [w:] Materiały Sesji Odrodze-
nia PAN, Warszawa 1953.
» Referat wygłoszony na sesji Stowarzyszenia Historyków
Sztuki poświęconej sztuce w Wielkopolsce w Poznaniu 1965 r.
10 Prace te pozostały w rękopisach i znane są jedynie
z wykładów uniwersyteckich i referatów wygłaszanych w
Komisji Historii Sztuki TPN w Toruniu i Komitecie Nauk
o Sztuce PAN w Warszawie, oraz fragmentu opublikowane-
go w Dziejach Gniezna, Poznań 1965.
86
sztuki Prus Królewskich, Gdańska, Pomorza, Pań-
stwa krzyżackiego gromadząc materiały i luźne notat-
ki do zamierzonej syntezy sztuki tego regionu w
okresie średniowiecza2.
W 1935 r. podjął Gwido Chmarzyński pracę na
Uniwersytecie Poznańskim jako adiunkt Seminarium
Historii Sztuki u swego mistrza i opiekuna Prof. dr
S. Dettloffa. Zainteresowania swoje koncentrował w
tych latach na mało zbadanej problematyce polskiej
rzeźby średniowiecznej, a wynikiem tych studiów by-
ły publikacje poświęcone piasty?e gotyckiej w Wiel-
kopolsce3 i zagadnieniu nagrobka sarkofagowego XIV
stulecia4. Wojna i okupacja przerwały działalność pe-
dagogiczną Profesora na Uniwersytecie Poznańskim,
kontynuował ją jednak w konspiracji prowadząc w
latach 1943—44 tajne wykłady i ćwiczenia na Uni-
wersytecie Jagiellońskim, zarabiając na życie jako
członek zarządu okręgowego Spółdzielni Spożywców
„Praca” i członek rady nadzorczej Spółdzielni Wy-
dawniczej „Czytelnik”.
Zakończenie wojny otworzyło nowy, intensywny
okres działalności organizacyjnej, dydaktycznej i nau-
kowej Gwidona Chmarzyńskiego. Był jednocześnie w
latach 1945—48 dyrektorem Muzeum Wielkopolskiego
w Poznaniu, członkiem Komisji Rewindykacyjnej
dzieł sztuki na terenach byłej Rzeszy Niemieckiej,
adiunktem w Zakładzie Historii Sztuki Uniwersytetu
Poznańskiego (1945—53), wykładowcą w Państwowej
Wyższej Sźkole Sztuk Plastycznych w Poznaniu
(1945—55). Dzięki jego inicjatywie i staraniom na-
stąpiła szybka odbudowa Muzeum Wielkopolskiego,
które odzyskało swoje kolekcje i zabezpieczyło liczne
w Wielkopolsce zbiory podworskie. Równocześnie w
pierwszych latach powojennych dokonał Profesor pio-
nierskiego trudu wstępnego rozpoznania stanu zabyt-
ków odzyskanych Ziem Zachodnich, które przyniosło
nieocenione w dalszych badaniach syntetyczne opra-
cowanie sztuki Śląska, Pomorza Zachodniego, Ziemi
Lubuskiej, Warmii i Mazur5 *. Jego zasługą było skie-
rowanie zainteresowania grona powojennych absol-
wentów Uniwersytetu Poznańskiego na mało dotąd
zbadaną problematykę sztuki średniowiecznej i no-
wożytnej Polski Zachodniej.
Od lat pięćdziesiątych poświęcił się Gwidon Chma-
rzyński całkowicie działalności pedagogicznej w Ka-
tedrze Historii Sztuki Uniwersytetu im. A. Mickie-
wicza w Poznaniu. W 1953 r. został mianowany za-
stępcą profesora, w 1955 r. profesorem nadzwyczaj-
nym. W latach 1966—70 był kierownikiem Katedry
Historii Sztuki UAM, prowadząc jednocześnie dzia-
łalność dydaktyczną na Uniwersytecie im. M. Koper-
nika w Toruniu (1959—69). Był dziekanem Wydziału
Sztuk Pięknych UMK, a w latach 1959—65 kierowni-
kiem Katedry Historii Sztuki UMK w Toruniu.
2 Sztuka pomorska [w:] Słownik Geograficzny Państwa
Polskiego I, Warszawa 1937 — było pierwszą próbą ujęcia
zagadnienia. Opracowane po wojnie fragmenty, które pre-
zentował na Swoich wykładach uniwersyteckich miały sta-
nowić całość pt. Sztuka w Prusiech.
3 Wielkopolska. Plastyka Gotycka, Katalog wystawy, Poz-
nań 1936.
4 Sarkofagi polskie XIV w., „Sprawozdania Pozn. Tow.
Przyj. Nauk” XII, 1938.
5 Rozdziały poświęcone sztuce w publikacjach zbiorowych
Instytutu Zachodniego w Poznaniu: Dolny Śląsk, Poznań
1948; — Pomorze Zachodnie, Poznań 1949; — Ziemia Lubus-
ka, Poznań 1949; — Warmia i Mazury, Poznań 1953; — Górny
Śląsk, Poznań 1959.
Rozległe zainteresowania badawcze, fenomenalna
pamięć, swoboda w operowaniu różnorodnym materia-
łem zabytkowym pozwoliły Gwidonowi Chmarzyń-
skiemu, jako współautorowi i redaktorowi pierwszych
powojennych opracowań syntetycznych sztuki pol-
skiej, na podjęcie trudu przedstawienia zarysu dzie-
jów polskiej plastyki średniowiecznej0, oraz wycinka
dziejów polskiej rzeźby nowożytnej7. Szerokie hory-
zonty intelektualne, wszechstronna wiedza humani-
styczna i odwaga podejmowania problemów nie opra-
cowanych, często kontrowersyjnych, owocowały za-
skakującymi nowością spojrzenia studiami: o sztuce
polskiego Odrodzenia, jako wyrazie ideologii społecz-
nej8 *, sztuce średniowiecznej w Wielkopolsce i jej
powiązaniach ze sztuką Europy0, a w ostatnich latach
interesującymi spostrzeżeniami o genezie form go-
tyckich far miejskich, o zachodnioeuropejskich pier-
wowzorach układów przestrzennych katedr gnieźnień-
skiej i poznańskiej, odkrywczą analizą architektury
pałacu Wielkiego Mistrza w Malborku, czy wszech-
stronną monografią organów katedry w Kamieniu
Pomorskim10.
Patrząc dziś na zamknięty już niestety dorobek
życia Gwidona Chmarzyńskiego, najważniejszym jego
dokonaniem wydają się jednak nie tyle bogate orygi-
nalnymi koncepcjami prace, co efekt wieloletniej
działalności pedagogicznej owocujący licznymi stu-
diami, monografiami i syntezami inspirowanymi jego
osobowością. Wystarczy wymienić chociażby studia
wychowanków poznańskiej uczelni nad gotycką archi-
tekturą i rzeźbą Pomorza Zachodniego, architekturą
niżu bałtyckiego, plastyką i malarstwem późnogotyc-
kim i manierystycznym Gdańska, architekturą śred-
niowiecznego Torunia, sztuką państwa krzyżackiego,
architekturą i malarstwem gotyckim Śląska, śląską
rzeźbą renesansową, czy śląską architekturą wczesno-
barokową. Dzięki Jego inicjatywie Katedra Historii
Sztuki UAM wyszła poza naturalny teren badań ja-
kim była dla niej Wielkopolska i objęła całokształt
problematyki artystycznej Polski Zachodniej. Jego
wykłady monograficzne, a przede wszystkim semi-
naria, ukierunkowywały zainteresowania kolejnych
roczników studentów poznańskich sztuką Torunia,
Gdańska, Pomorza i Śląska, widzianych jednak zaw-
sze w integralnym powiązaniu ze sztuką całej Europy.
Był utalentowanym nauczycielem, gdyż był czło-
wiekiem pełnym wyrozumiałości, szczególnie dla ludzi
młodych. Wołał zachęcać niż egzekwować, rozumiał
bowiem studia jako proces samodzielnego i własno-
wolnego dochodzenia do wiedzy i prawdy naukowej.
Wołał być pomocnym inspiratorem, niż surowym egza-
minatorem, dzięki czemu nawet w tych studentach,
dla których historia sztuki stanowiła margines zain-
teresowań, potrafił wzbudzić żywe zaangażowanie in-
telektualne.
6 Rzeźba polska 1200—1300 i 1300—1400 [w:] Sztuka polska
czasów średniowiecza, Warszawa 1953.
7 Rzeźba polska 1590—1650 [w:] Sztuka polska czasów no-
wożytnych, Warszawa 1952.
8 (wraz z Z. Kępińskim) Sztuka polskiego Odrodzenia ja-
ko wyraz ideologii społecznej [w:] Materiały Sesji Odrodze-
nia PAN, Warszawa 1953.
» Referat wygłoszony na sesji Stowarzyszenia Historyków
Sztuki poświęconej sztuce w Wielkopolsce w Poznaniu 1965 r.
10 Prace te pozostały w rękopisach i znane są jedynie
z wykładów uniwersyteckich i referatów wygłaszanych w
Komisji Historii Sztuki TPN w Toruniu i Komitecie Nauk
o Sztuce PAN w Warszawie, oraz fragmentu opublikowane-
go w Dziejach Gniezna, Poznań 1965.
86