DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Rożek, Michał: Nieistniejący kościół św. Szczepana w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48044#0234
MICHAŁ ROŻEK
św. Szczepana, tak pisał — „zdąje mi się, iż ta fun-
dacja do skutku nie doszła; ja przynajmniej, który
w wieku moim młodzieńczym jeszcze byłem kilka
razy w kościele św. Szczepana, nie mogę sobie przy-
pomnieć, abym tam widział podobnie wspaniałą ka-
plicę, jak być miała”42 43.
Czy zatem, nie wykonano woli kanclerza, skoro ten
pozostawił dużą kwotę na budowę kościoła i kaplicy?
Wydaje się, że poprzestano jedynie na odnowieniu
istniejącej kaplicy św. Ignacego, pokrywając jej ścia-'
ny marmurami. Myśl tę zdaje się potwierdzać krótka
notka w kronice jezuickiej, zapisana w r. 1678: „im-
posita est capellae S. Ignati ad S. Stephanum vestis
in parte marmore, parietibus, extructis mauzoleis, de -
pieta integre. Copula, aliisą. adiectis ornamentis ąuod
totum ter mille florenis Anno superiore condictum,
hoc Anno tandem liberalitate Illustrissimorum Kori-
ciniorum perfectum est”i3. Zatem pierwotna koncep-
cja kanclerza została zredukowana.
Podobnie z dużym opóźnieniem zrealizowano prze-
budowę popadającego w ruinę wnętrza kościoła. Do-
konano tego dopiero w latach osiemdziesiątych XVII
stulecia. Poprzedziły ją drobne prace zabezpieczające
przede wszystkim sklepienie przed zawaleniem. Ura-
towano je w r. 168444.
W r. 1687 i 1688 zrealizowano przebudowę wnętrza
kościoła. Prace objęły swym zasięgiem prezbiterium,
zakrystię i nawy. Już w r. 1687 pokryto świątynię
nowym dachem, na który pieniądze, w przeważającej
części, dał Jan Wawrzyniec Wodzicki, żupnik wielicki
i bocheński45. W styczniu r. 1688 rozpoczęto baroki-
zację wnętrza46. Pracami kierował Jakub magister
murariorum, którego identyfikujemy z Jakubem So-
lairim, od r. 1683 mistrzem cechu murarskiego i sta-
meckiego47. Uzyskał wynagrodzenie w wysokości 150
florenów. Kwotę 900 florenów otrzymał bliżej nie-
określony architekt48. Czy w trakcie tej przebudowy,
zmodyfikowano plany kanclerza Stefana Korycińskie-
go, bądź zamówiono nówe — na to pytanie nie jesteś-
my w dzisiejszym stanie badań dać definitywnej od-
powiedzi. Całość robót ukończono w r. 1692. Wówczas
położono w kościele nową kamienną posadzkę, ściany
zaś pomalował jezuicki malarz — Jakub Wilant.
Na cmentarzu kościelnym wzniesiono od strony Ryn-
ku bramę49. Chyba w trakcie przebudowy dostał koś-
ciół św. Szczepana barokową fasadę, artykułowaną
pilastrami, przy czym kondygnację górną z dolną łą-
czą woluty. Całość wieńczył trójkątny przyczółek z
owalnym oknem strychowym na osi50. Tym samym
powstała w Krakowie jeszcze jedna fasada nawiązu-
jąca do krakowskiej wersji rzymskiego ił Gesu, koś-
cioła śś. Piotra i Pawła.
XVIII stulecie nie przyniosło istotniejszych zmian
w wyglądzie naszej świątyni. W latach 1759—61 pra-
cował w kościele stolarz Jakub Mortek, a w 1765—66
stolarz Grzegorz Łochyński51. Ich prace są nieznane.
W r. 1732 kości,ół odebrano Jezuitom, a w r. 1758
biskup Andrzej Stanisław Załuski oddał go Akademii
Krakowskiej52.
Z XVIII w. pochodzą dwa opisy kościoła zawarte
w wizytacji biskulpa Kazimierza Łubieńskiego (1711)
i wizytacji biskupa Andrzeja Stanisława Załuskiego
(1748). Pierwsza zwróciła szczególną uwagę na oka-
zały, nowo sprawiony w r. 1709 krucyfiks w tęczy.
Ufundował go Kazimierz Pabiński. Ponadto wizyta-
tora zainteresowały 24 głosowe ołowiane organy, znaj-
dujące się przy zachodnim wejściu, a odnowione kosz-
tem Jerzego Borkorejskiego i Sebastiana Burskiego53.
Druga wizytacja (1748) dostarczyła bardzo dokład-
nego opisu kościoła54. Wokół niego rozpościerał się,
otoczony murem z czterema bramkami, cmentarz.
Przy murze południowym, w pobliżu szkoły, stała
kostnica. Dach kościelny pokrywała dachówka, a na
kalenlicv znajdowała siię sygnaturka. Od zachodu wio-
dła'' doń kruchta, a obok wznosiła się murowana
dzwonnica z trzema dzwonami. Od północy do prez-
biterium przytykała dwukondygnacjowa zakrystia, a
na: przeciwko., na przedłużeniu południowej nawy,
znajdowała się nakryta kopułą, pobitą ołowiem, oświet-
lona dwoma okrągłymi oknami, kaplica św. Ignacego
— rodowe mauzoleum Korycińskich. Ołtarz i ściany
kaplicy wykonano z czarnego marmuru. Ściany po-
krywały obrazy z życia patrona kaplicy. Wiódł do
niej kamienny portal zamknięty drewnianą krata.
Analoigicziny ołtarz z czarnego marmuru znajdował
s;e w kaplicy św. Stanisława Kostki, mieszczącej się
w północnej nawie. Od kościoła oddzielała ją żelazna
krata. Wewnątrz świątyni, na filarach i na ścianach,
były obrazy lub rzeźby dwunastu Apostołów. W oł-
42 A. GRABOWSKI, Wspomnienia, t. II, „Bibl. Krak.” 41,
1909, S. 211—212.
43 ARSI, Pol. 55, k. 15. Marmury do kaplicy wykonał
Adam Negowicz, por. W. TATARKIEWICZ, Czarny marmur
w Krakowie, „Prace Kom. Hist. Szt.” X, 1952, s. 146.
44 ARSI, Pol. 55, k. 260 V.
45 ARSI, Pol. 56, k. 32 v: „templi totius tectum S. Step-
hani renouatum et superpositum fl. 250 ex eleemosyna M. D.
Wodzicki et aliorum”.
46 Bibl. Jagiell., rkps 2518 (nie pag.): Rationes fabricae
templi et sacrarii S. Stephani Protomartyris in Anno Dni
1688”; — ARSI, Pol. 56, k. 34 v: „in templo quoq. S. Stepha-
ni fornix minoris chori calvi collapus intra Paschale tempus
ex integro restauratus et in elegantiorem formam reductus,
pari modo et sacristia reparata, idą. tum ex uariis eleemo-
synum mirę ultra spern collatis, tum ex uenditis 11 orbibus
argenteis post fata Illrmi Dni Koryciński Cancellarii Regni
ex mente eiusdem in testamento expressa templo S. Stepha-
ni et applicatis”. Wtedy także zbarokizowano resztę.
47 APKr, Akta Depozytowe 480, s. 316; — S. ŁOZA, Ar-
chitekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa 1954, s. 285.
48 Bibl. Jagiell., rkps 2518. Z jezuickich architektów
działali wówczas w Krakowie Jan Delamars (kościół św.
Barbary) i Stanisław Solski. Który z nich pracował przy
kościele św. Szczepana trudno dociec. J. PASZENDA, Baro-
kowa przebudowa kościoła św. Barbary w Krakowie, „Biul.
Hist. Sztuki” XXX, 1968, nr 2, s. 247.
49 ARSI, Pol. 56, k. 124 r: „stratum de lapide in templo
positum est. Accessit eiusdem templi renouatio perfecta an-
no hoc per dealbationem parietum ad intra. [...] Accessit
eiusdem coemeterio nona a muro solido porta, qua forum
urbis respicit”. — O Wilancie, por.: POPLATEK, PASZEN-
DA, o.c., s. 219; — J. PASZENDA, O Czterech malarzach
epoki baroku, „Biul. Hist. Sztuki” XXXV, 1973, nr 2, s. 175—
178.
50 Por. Widok kościoła wg akwareli J. Głogowskiego,
przerys K. Veita, APKr, Teki Grabowskiego, E-22, s. 589, il.
266; — repr.: J. MUCZKOWSKI, Dawne warownie krakow-
skie, „Roczn. Krak.” XIII, 1911, tabl. XXVII.
51 POPLATEK, PASZENDA, O.C., S. 152, 164.
52 ZAŁĘSKI, O.C., s. 474.
53 Arch. Kapit. Krak., Wizytacja nr 63, s. 606—607.
54 AKM, Wizytacja nr 28, s. 23—25, 43—50.
222
św. Szczepana, tak pisał — „zdąje mi się, iż ta fun-
dacja do skutku nie doszła; ja przynajmniej, który
w wieku moim młodzieńczym jeszcze byłem kilka
razy w kościele św. Szczepana, nie mogę sobie przy-
pomnieć, abym tam widział podobnie wspaniałą ka-
plicę, jak być miała”42 43.
Czy zatem, nie wykonano woli kanclerza, skoro ten
pozostawił dużą kwotę na budowę kościoła i kaplicy?
Wydaje się, że poprzestano jedynie na odnowieniu
istniejącej kaplicy św. Ignacego, pokrywając jej ścia-'
ny marmurami. Myśl tę zdaje się potwierdzać krótka
notka w kronice jezuickiej, zapisana w r. 1678: „im-
posita est capellae S. Ignati ad S. Stephanum vestis
in parte marmore, parietibus, extructis mauzoleis, de -
pieta integre. Copula, aliisą. adiectis ornamentis ąuod
totum ter mille florenis Anno superiore condictum,
hoc Anno tandem liberalitate Illustrissimorum Kori-
ciniorum perfectum est”i3. Zatem pierwotna koncep-
cja kanclerza została zredukowana.
Podobnie z dużym opóźnieniem zrealizowano prze-
budowę popadającego w ruinę wnętrza kościoła. Do-
konano tego dopiero w latach osiemdziesiątych XVII
stulecia. Poprzedziły ją drobne prace zabezpieczające
przede wszystkim sklepienie przed zawaleniem. Ura-
towano je w r. 168444.
W r. 1687 i 1688 zrealizowano przebudowę wnętrza
kościoła. Prace objęły swym zasięgiem prezbiterium,
zakrystię i nawy. Już w r. 1687 pokryto świątynię
nowym dachem, na który pieniądze, w przeważającej
części, dał Jan Wawrzyniec Wodzicki, żupnik wielicki
i bocheński45. W styczniu r. 1688 rozpoczęto baroki-
zację wnętrza46. Pracami kierował Jakub magister
murariorum, którego identyfikujemy z Jakubem So-
lairim, od r. 1683 mistrzem cechu murarskiego i sta-
meckiego47. Uzyskał wynagrodzenie w wysokości 150
florenów. Kwotę 900 florenów otrzymał bliżej nie-
określony architekt48. Czy w trakcie tej przebudowy,
zmodyfikowano plany kanclerza Stefana Korycińskie-
go, bądź zamówiono nówe — na to pytanie nie jesteś-
my w dzisiejszym stanie badań dać definitywnej od-
powiedzi. Całość robót ukończono w r. 1692. Wówczas
położono w kościele nową kamienną posadzkę, ściany
zaś pomalował jezuicki malarz — Jakub Wilant.
Na cmentarzu kościelnym wzniesiono od strony Ryn-
ku bramę49. Chyba w trakcie przebudowy dostał koś-
ciół św. Szczepana barokową fasadę, artykułowaną
pilastrami, przy czym kondygnację górną z dolną łą-
czą woluty. Całość wieńczył trójkątny przyczółek z
owalnym oknem strychowym na osi50. Tym samym
powstała w Krakowie jeszcze jedna fasada nawiązu-
jąca do krakowskiej wersji rzymskiego ił Gesu, koś-
cioła śś. Piotra i Pawła.
XVIII stulecie nie przyniosło istotniejszych zmian
w wyglądzie naszej świątyni. W latach 1759—61 pra-
cował w kościele stolarz Jakub Mortek, a w 1765—66
stolarz Grzegorz Łochyński51. Ich prace są nieznane.
W r. 1732 kości,ół odebrano Jezuitom, a w r. 1758
biskup Andrzej Stanisław Załuski oddał go Akademii
Krakowskiej52.
Z XVIII w. pochodzą dwa opisy kościoła zawarte
w wizytacji biskulpa Kazimierza Łubieńskiego (1711)
i wizytacji biskupa Andrzeja Stanisława Załuskiego
(1748). Pierwsza zwróciła szczególną uwagę na oka-
zały, nowo sprawiony w r. 1709 krucyfiks w tęczy.
Ufundował go Kazimierz Pabiński. Ponadto wizyta-
tora zainteresowały 24 głosowe ołowiane organy, znaj-
dujące się przy zachodnim wejściu, a odnowione kosz-
tem Jerzego Borkorejskiego i Sebastiana Burskiego53.
Druga wizytacja (1748) dostarczyła bardzo dokład-
nego opisu kościoła54. Wokół niego rozpościerał się,
otoczony murem z czterema bramkami, cmentarz.
Przy murze południowym, w pobliżu szkoły, stała
kostnica. Dach kościelny pokrywała dachówka, a na
kalenlicv znajdowała siię sygnaturka. Od zachodu wio-
dła'' doń kruchta, a obok wznosiła się murowana
dzwonnica z trzema dzwonami. Od północy do prez-
biterium przytykała dwukondygnacjowa zakrystia, a
na: przeciwko., na przedłużeniu południowej nawy,
znajdowała się nakryta kopułą, pobitą ołowiem, oświet-
lona dwoma okrągłymi oknami, kaplica św. Ignacego
— rodowe mauzoleum Korycińskich. Ołtarz i ściany
kaplicy wykonano z czarnego marmuru. Ściany po-
krywały obrazy z życia patrona kaplicy. Wiódł do
niej kamienny portal zamknięty drewnianą krata.
Analoigicziny ołtarz z czarnego marmuru znajdował
s;e w kaplicy św. Stanisława Kostki, mieszczącej się
w północnej nawie. Od kościoła oddzielała ją żelazna
krata. Wewnątrz świątyni, na filarach i na ścianach,
były obrazy lub rzeźby dwunastu Apostołów. W oł-
42 A. GRABOWSKI, Wspomnienia, t. II, „Bibl. Krak.” 41,
1909, S. 211—212.
43 ARSI, Pol. 55, k. 15. Marmury do kaplicy wykonał
Adam Negowicz, por. W. TATARKIEWICZ, Czarny marmur
w Krakowie, „Prace Kom. Hist. Szt.” X, 1952, s. 146.
44 ARSI, Pol. 55, k. 260 V.
45 ARSI, Pol. 56, k. 32 v: „templi totius tectum S. Step-
hani renouatum et superpositum fl. 250 ex eleemosyna M. D.
Wodzicki et aliorum”.
46 Bibl. Jagiell., rkps 2518 (nie pag.): Rationes fabricae
templi et sacrarii S. Stephani Protomartyris in Anno Dni
1688”; — ARSI, Pol. 56, k. 34 v: „in templo quoq. S. Stepha-
ni fornix minoris chori calvi collapus intra Paschale tempus
ex integro restauratus et in elegantiorem formam reductus,
pari modo et sacristia reparata, idą. tum ex uariis eleemo-
synum mirę ultra spern collatis, tum ex uenditis 11 orbibus
argenteis post fata Illrmi Dni Koryciński Cancellarii Regni
ex mente eiusdem in testamento expressa templo S. Stepha-
ni et applicatis”. Wtedy także zbarokizowano resztę.
47 APKr, Akta Depozytowe 480, s. 316; — S. ŁOZA, Ar-
chitekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa 1954, s. 285.
48 Bibl. Jagiell., rkps 2518. Z jezuickich architektów
działali wówczas w Krakowie Jan Delamars (kościół św.
Barbary) i Stanisław Solski. Który z nich pracował przy
kościele św. Szczepana trudno dociec. J. PASZENDA, Baro-
kowa przebudowa kościoła św. Barbary w Krakowie, „Biul.
Hist. Sztuki” XXX, 1968, nr 2, s. 247.
49 ARSI, Pol. 56, k. 124 r: „stratum de lapide in templo
positum est. Accessit eiusdem templi renouatio perfecta an-
no hoc per dealbationem parietum ad intra. [...] Accessit
eiusdem coemeterio nona a muro solido porta, qua forum
urbis respicit”. — O Wilancie, por.: POPLATEK, PASZEN-
DA, o.c., s. 219; — J. PASZENDA, O Czterech malarzach
epoki baroku, „Biul. Hist. Sztuki” XXXV, 1973, nr 2, s. 175—
178.
50 Por. Widok kościoła wg akwareli J. Głogowskiego,
przerys K. Veita, APKr, Teki Grabowskiego, E-22, s. 589, il.
266; — repr.: J. MUCZKOWSKI, Dawne warownie krakow-
skie, „Roczn. Krak.” XIII, 1911, tabl. XXVII.
51 POPLATEK, PASZENDA, O.C., S. 152, 164.
52 ZAŁĘSKI, O.C., s. 474.
53 Arch. Kapit. Krak., Wizytacja nr 63, s. 606—607.
54 AKM, Wizytacja nr 28, s. 23—25, 43—50.
222