Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (36.1974)

JERZY KOWALCZYK

DRUGI PO RASTAWIECKIM — O SŁOWNIKU ARTYSTÓW POLSKICH

Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy. Red.
Jolanta Mourin-Białostocka (i in.). Konsultant naukowy Atidrzej Ryszkiewicz, T. I, Wrocław
1971 Zakład Narodowy im. Ossolińskich, ss. XXII, 418, Instytut Sztuki PAN.

Na przełomie 1971 i 1972 r. ukazał się bardzo
oczekiwany przez historyków sztuki I tom Słownika
artystów polskich. Ukazanie .się tej publikacji zostało
jednoznacznie uznane za wydarzenie o dużej wadze
naukowej. Wydarzenie tym donioślejsze, że realizację
tego dzieła leksykograficznego poprzedziły długie lata
żmudnego zbierania materiałów, kilkakrotna zmiana
koncepcji, niełatwy proces opracowywania redak-
cyjnego. Słownik artystów polskich był jednym z
ambitnych przedsięwzięć podjętych zaraz po wojnie
w okresie intensywnego odbudowywania życia nauko-
wego w naszej dyscyplinie.
Idea słownika artystów wynikała — podobnie jak
sprawa inwentaryzacji zabytków — ze zrozumienia
oczywistej konieczności generalnego podjęcia proble-
mu dokumentacji naukowej w historii sztuki. Zada-
nia tego podjął się Państwowy Instytut Historii Sztu-
ki i Inwentaryzacji Zabytków powołany przez Mini-
sterstwo Kultury i Sztuki do życia 12.11.1945 r. pod
dyrekcją Ksawerego Piwockiego, jako jeden z wy-
działów Naczelnej Dyrekcji Muzeów i Ochrony Za-
bytków. We wspomnianym Instytucie czynne było
Centralne Biuro Inwentaryzacji Zabytków pod kie-
runkiem Jerzego Szabłowskiego oraz Biuro Dokumen-
tacji i Wydawnictw, którego kierownikiem był Stefan
Kozakiewicz. W tym drugim Biurze rozpoczęto w
maju 1945 r. gromadzenie materiałów do życia i twór-
czości artystów polskich i obcych pracujących w Pol-
sce. Z wielkim rozmachem wzięto się do dzieła. Już
po roku działalności Biuro Dokumentacji mogło po-
chwalić się tym, że:
„Wykonano: wybieranie i odpisywanie ew. tłuma-
czenie wzmianek i artykułów dotyczących artystów
polskich lub z Polską związanych z 210 tomów mono-
grafii, 120 tomów słowników i encyklopedii, 265 to-
mów czasopism i wydawnictw ciągłych; nad wypisy-
waniem i tłumaczeniem pracowało stale ok. 50 osób.
Z wypisów dotyczących Ziem Odzyskanych utworzono
kartotekę dla Wydziału Rewindykacji i Odszkodowań.
Dotychczasowy dorobek wynosi około 40.000 kartotek,
które włącza się do tek zbiorczych, już udostępnio-
nych dla korzystających. Dla celów słownika opra-
cowano również materiał rękopiśmienny: m.in. archi-

wa pisma ".Przegląd Tygodniowym, skąd uzyskano od-
pisy kilkudziesięciu autobiografii artystów polskich
z końca XIX w. Zbierano wiadomości od żyjących
artystów przez wywiady (Dunikowski, Mehoffer), jako
materiał do słownika zakupił Instytut rękopiśmienny
słownik architektów i rzeźbiarzy polskich z lat
1500—1650, opracowany przez W. Kieszkowskiego oraz
korespondencję Stanisława Masłowskiego”1.
Bazą dla prac słownikowych była Centralna Bi-
blioteka Historii Sztuki utworzona przy Instytucie
z zasobów książek Państwowych Zbiorów Sztuki, To-
warzystwa Zachęty Sztuk Pięknych i Muzeum Naro-
dowego, mieszczących się w gmachu Muzeum, gdzie
znajdowała się też początkowo siedziba Instytutu.
Wraz z przeniesieniem Instytutu do gmachu „Zachę-
ty” przy PI. Małachowskiego w Warszawie przewę-
drował tam cały materiał zgromadzony do słownika.
Mimo niezakończenia zbierania materiałów dokonano
próbnych redakcji niektórych haseł.
Po czterech latach prace nad słownikiem zostały
przerwane w 1949 r. w związku z likwidacją Pań-
stwowego Instytutu Historii Sztuki i Inwentaryzacji
Zabytków. Materiały słownikowe zaległy w przyzie-
miach Muzeum Narodowego i dopiero na przełomie
1952 i 1953 r. zostały przejęte z inicjatywy Andrzeja
Ryszkiewicza przez nowy Państwowy Instytut Sztuki
mieszczący się przy ul. Długiej 26.
Zaczął się nowy okres w pracach nad słowmikiem.
Materiały ostatecznie posegregowane i ułożone w
teczkach zostały przekazane do Działu Dokumentacji
i Informacji Naukowej kierowanego przez Andrzeja
Ryszkiewicza. Do kontynuowania zbierania materia-
łów przydzielono w 1955 r. kilku młodych historyków
sztuki. Materiały wzbogacone od 1952 r. o około 20%
o wypisy z archiwaliów i z nowszej literatury utwo-
rzyły ostatecznie imponujący objętościowo zespół
liczący — stosując metodę znaną w archiwistyce —
ok. 28 metrów, zgromadzony w 152 teczkach. Zostały
one niebawem udostępnione różnym badaczom do stu-
i Afleksander] G[ieysztor], Ruch organizacyjny w r. 1945.
Naczelna Dyrekcja Muzeów i Ochrony Zabytków, „Biul.
Hist. Sztuki i Kultury” VIII, 1946, nr 1/2, s. 126—128.

341