DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Kunkel, Robert: Jan Baptysta Wenecjanin, budowniczy i obywatel płocki
DOI Artikel:Żebrowski, Tadeusz: Trzy dokumenty o Janie Baptyście z Wenecji, mieszczaninie płockim i budowniczym kościołów na mazowszu w Połowie XVI w.
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48707#0052
ROBERT M. KUNKEL
Baptysty i w ich wysmukłej, ©skarpowanej bryle z wyraź-
nie wydzieloną gzymsem partią szczytu.
Elementy włoskie tych budowli nic dadzą się w sposób
jednoznaczny połączyć z miejscem pochodzenia mistrza,
gdyż, jak usiłowałem dowieść, albo są obiegowe dla całej
północnowłoskiej tradycji murarskiej, albo nici łączące je
z Wenecją są nader wątłe. Dużo bardziej prawdopodobna
jest więc wysunięta przez Jerzego Kowalczyka103 koncepcja
łączenia Baptysty z kręgiem architektury prowincji Veneto
pozostającej wówczas pod silnym wpływem Lombardii.
Wyraźne natomiast (choć raczej nie bezpośrednie) są
powiązania mistrza z architekturą Rzymu. Konkluzja ta
103 W dyskusji po zreferowaniu przez autora niniejszej pracy na se-
minarium w Instytucie Sztuki PAN, wiosną 1982 r.
nie będzie zaskoczeniem, jeśli uświadomimy sobie, że Jan
Baptysta Wenecjanin przybyć musiał do Polski jako czło-
wiek stosunkowo młody i niezależnie od tego czy był cze-
ladnikiem murarskim w wawelskiej pracowni Berrecciego-
czy też przywędrował na Mazowsze przez Śląsk, podczas
budowy katedry płockiej uczył się i pracował w warsztacie
Bernardina de Gianotis, który, choć z urodzenia zapewne
florentczyk, pisał się rzymianinem i rzymski nurt renesansu
reprezentował. Fakt, że Baptysta naśladował w swych póź-
niejszych dziełach niektóre elementy katedry płockiej, może
też tłumaczyć obecność w tych realizacjach i innych cech
architektury rzymskiej przełomu Quattro- i Cinąuecenta.
Warszawa, Politechnika, Instytut
Podstaw Rozwoju Architektury
GIOYANNI BAPTISTA DE YENISE, ARCHITECTE ET CITOYEN DE PŁOCK
Cet article est consacre a un ensemble d’edifices sacrals
eriges en Masovie vers la moitie du XVIe sićcle. Ils sont
l’oeuvre de l’atelier dirige par Giovanni Baptista de Venise,
fixe a Płock. II y est arrive comme membre de l’equipe de
Bernardin de Gianotis, architecte romain, qui entre 1531
et 1533 avait travaille a Płock a la cathedrale —- basilique
a trois nefs dans un austre ordre toscan, surmontee d’une
coupole et dont la partie est trilobee. La cathedrale achevee,
Giovanni Baptista avait quitte 1’atelier de Bernardin et s’etait
installe en Masovie en construisant et modernisant de 1540
a 1570 de nombreuses eglises. II travaillait surtout & la
dcmande de ł’eveque de Płock et des membres de son cha-
pitre.
Contrairement au modele albertin de chiesa ideale con-
struite par Bernardin, les edifices de Giovanni Baptista
font penser a ,,1’architecture en briques” de Lombardie
et de Venetie (les voutes en berceau, ornóes de pseudo-cais-
sons, les faites en demi-cercle et quart de cercie). Des ele-
ments d’origine masovienne n’y sont pas absents (les con-
treforts elances avec la gable bien distinguee, surjnontant
le toit a fort pente, les tours octogonales baties sur un plan
carre). On remarque aussi les traits caracteristiques pour
la Renaissance romaine, empruntes sans doute a Bernardin,
comme la voute appuyee sur les demi-piliers avances vers
1’interieur de la nef ou la voute d’aretes de 1’abside. Certains
elements comme les absides tracees sur le plan du cercie
tangeant au mur du choer, les faites en crete de quart de
cercie renverses etaient inspires directement de la cathed-
rale de Płock.
Cette multiplicite d’influences et de modeles fait que
les eglises de Giovanni Baptista sont un phenomćne original
en Pologne et en Italie aussi bien qu’a 1’óchelle europeenne.
TRZY DOKUMENTY O JANIE BAPTYŚCIE Z WENECJI, MIESZCZANINIE PŁOCKIM
I BUDOWNICZYM KOŚCIOŁÓW NA MAZOWSZU W POŁOWIE XVI W.
W oparciu o poniższe dokumenty oraz inne wzmianki
źródłowe z 1534 r.1, poświadczające uczestnictwo Jana Bap-
tysty w spółce budowlanej Bernardina de Gianotis przy
wznoszeniu katedry płockiej2, można będzie usunąć wątpli-
wości co do jego autorstwa kościołów mazowieckich przy-
pisanych mu przez J. Chyczewskiego i uznać go za niewąt-
1 Pierwsza wzmianka (25 VIII 1534) w Acta Episcopalia nr 15, k.
274—275: Famatus Philipus Italus architectus suo et Bernardini, Bapti-
ste ac aliorum architectorum ecclesie cathedralis Plocensis nominibus...;
druga wzmianka (1 XIII 1534) w Acta Officialia Polecnsia nr 190, k.
59: Joannes Baptista Italus murator... recognorit se recepisse... a Der-
slao Gostkowski canonico Plocensi, nomine procuratorio domini Bernardi
Itali architecti ecclesie cathedralis Plocensis tres sexagenas pro sculptura
lapidis sepulchri, pro ąuibus eiusdem guietauit...: Sądzić można, że był
to niezachowany kamień nagrobny dla kanonika Derslawa Gostkowskie-
go; nasuwa się przypuszczenie, że znajdująca się do dziś w katedrze płyta
nagrobna kanonika Jakuba Brzozowskiego, pochodzi również z warszta-
tu Bernardina de Gianotis. Zob. A. NOWOWIEJSKI, Płock. Monografia
historyczna, Płock 1930, s. 299.
pliwego ich wykonawcę, a nawet przypisać mu inne jeszcze
— w większości do dziś zachowano — budowle dotychczas
nie łączone z jego działalnością oraz pokusić się o ustalenie
chronologii jego prac.
(Płock) 26 X 1537
1
Bp Piotr Gamrat nadaje w dożywocie Janowi Baptyście
Włochowi, z racji jego zasług przy budowie katedry płockiej
od jej początków, ogród biskupi nad Wisłą z prawem budowy
cegielni, w zamian za obowiązek pracy dla biskupa, dla in-
nych zaś za zgodą biskupa lub kapituły.
2 II. KOZAKIEWICZOWA, Spółka architektoniczno-rzeźbiarska Ber-
nardina de Gianotis i Jana Cini, ,,Biul. Ilist. Sztuki” XXI, 1959, nr 2,
s. 151—174. Można się domyślać jeszcze jednego włoskiego uczestnika
tej spółki w osobie Leonarda Cornela Włocha muratora, z którym scho-
lastyk płocki Jan Korczbok zawarł w 1538 r. kontrakt na budowę szkoły
katedralnej za cenę 23 kóp groszy i wyżywienie, bez materiałów. Por.
Acta Officialia Plocensia nr 192, k. 84v.
46
Baptysty i w ich wysmukłej, ©skarpowanej bryle z wyraź-
nie wydzieloną gzymsem partią szczytu.
Elementy włoskie tych budowli nic dadzą się w sposób
jednoznaczny połączyć z miejscem pochodzenia mistrza,
gdyż, jak usiłowałem dowieść, albo są obiegowe dla całej
północnowłoskiej tradycji murarskiej, albo nici łączące je
z Wenecją są nader wątłe. Dużo bardziej prawdopodobna
jest więc wysunięta przez Jerzego Kowalczyka103 koncepcja
łączenia Baptysty z kręgiem architektury prowincji Veneto
pozostającej wówczas pod silnym wpływem Lombardii.
Wyraźne natomiast (choć raczej nie bezpośrednie) są
powiązania mistrza z architekturą Rzymu. Konkluzja ta
103 W dyskusji po zreferowaniu przez autora niniejszej pracy na se-
minarium w Instytucie Sztuki PAN, wiosną 1982 r.
nie będzie zaskoczeniem, jeśli uświadomimy sobie, że Jan
Baptysta Wenecjanin przybyć musiał do Polski jako czło-
wiek stosunkowo młody i niezależnie od tego czy był cze-
ladnikiem murarskim w wawelskiej pracowni Berrecciego-
czy też przywędrował na Mazowsze przez Śląsk, podczas
budowy katedry płockiej uczył się i pracował w warsztacie
Bernardina de Gianotis, który, choć z urodzenia zapewne
florentczyk, pisał się rzymianinem i rzymski nurt renesansu
reprezentował. Fakt, że Baptysta naśladował w swych póź-
niejszych dziełach niektóre elementy katedry płockiej, może
też tłumaczyć obecność w tych realizacjach i innych cech
architektury rzymskiej przełomu Quattro- i Cinąuecenta.
Warszawa, Politechnika, Instytut
Podstaw Rozwoju Architektury
GIOYANNI BAPTISTA DE YENISE, ARCHITECTE ET CITOYEN DE PŁOCK
Cet article est consacre a un ensemble d’edifices sacrals
eriges en Masovie vers la moitie du XVIe sićcle. Ils sont
l’oeuvre de l’atelier dirige par Giovanni Baptista de Venise,
fixe a Płock. II y est arrive comme membre de l’equipe de
Bernardin de Gianotis, architecte romain, qui entre 1531
et 1533 avait travaille a Płock a la cathedrale —- basilique
a trois nefs dans un austre ordre toscan, surmontee d’une
coupole et dont la partie est trilobee. La cathedrale achevee,
Giovanni Baptista avait quitte 1’atelier de Bernardin et s’etait
installe en Masovie en construisant et modernisant de 1540
a 1570 de nombreuses eglises. II travaillait surtout & la
dcmande de ł’eveque de Płock et des membres de son cha-
pitre.
Contrairement au modele albertin de chiesa ideale con-
struite par Bernardin, les edifices de Giovanni Baptista
font penser a ,,1’architecture en briques” de Lombardie
et de Venetie (les voutes en berceau, ornóes de pseudo-cais-
sons, les faites en demi-cercle et quart de cercie). Des ele-
ments d’origine masovienne n’y sont pas absents (les con-
treforts elances avec la gable bien distinguee, surjnontant
le toit a fort pente, les tours octogonales baties sur un plan
carre). On remarque aussi les traits caracteristiques pour
la Renaissance romaine, empruntes sans doute a Bernardin,
comme la voute appuyee sur les demi-piliers avances vers
1’interieur de la nef ou la voute d’aretes de 1’abside. Certains
elements comme les absides tracees sur le plan du cercie
tangeant au mur du choer, les faites en crete de quart de
cercie renverses etaient inspires directement de la cathed-
rale de Płock.
Cette multiplicite d’influences et de modeles fait que
les eglises de Giovanni Baptista sont un phenomćne original
en Pologne et en Italie aussi bien qu’a 1’óchelle europeenne.
TRZY DOKUMENTY O JANIE BAPTYŚCIE Z WENECJI, MIESZCZANINIE PŁOCKIM
I BUDOWNICZYM KOŚCIOŁÓW NA MAZOWSZU W POŁOWIE XVI W.
W oparciu o poniższe dokumenty oraz inne wzmianki
źródłowe z 1534 r.1, poświadczające uczestnictwo Jana Bap-
tysty w spółce budowlanej Bernardina de Gianotis przy
wznoszeniu katedry płockiej2, można będzie usunąć wątpli-
wości co do jego autorstwa kościołów mazowieckich przy-
pisanych mu przez J. Chyczewskiego i uznać go za niewąt-
1 Pierwsza wzmianka (25 VIII 1534) w Acta Episcopalia nr 15, k.
274—275: Famatus Philipus Italus architectus suo et Bernardini, Bapti-
ste ac aliorum architectorum ecclesie cathedralis Plocensis nominibus...;
druga wzmianka (1 XIII 1534) w Acta Officialia Polecnsia nr 190, k.
59: Joannes Baptista Italus murator... recognorit se recepisse... a Der-
slao Gostkowski canonico Plocensi, nomine procuratorio domini Bernardi
Itali architecti ecclesie cathedralis Plocensis tres sexagenas pro sculptura
lapidis sepulchri, pro ąuibus eiusdem guietauit...: Sądzić można, że był
to niezachowany kamień nagrobny dla kanonika Derslawa Gostkowskie-
go; nasuwa się przypuszczenie, że znajdująca się do dziś w katedrze płyta
nagrobna kanonika Jakuba Brzozowskiego, pochodzi również z warszta-
tu Bernardina de Gianotis. Zob. A. NOWOWIEJSKI, Płock. Monografia
historyczna, Płock 1930, s. 299.
pliwego ich wykonawcę, a nawet przypisać mu inne jeszcze
— w większości do dziś zachowano — budowle dotychczas
nie łączone z jego działalnością oraz pokusić się o ustalenie
chronologii jego prac.
(Płock) 26 X 1537
1
Bp Piotr Gamrat nadaje w dożywocie Janowi Baptyście
Włochowi, z racji jego zasług przy budowie katedry płockiej
od jej początków, ogród biskupi nad Wisłą z prawem budowy
cegielni, w zamian za obowiązek pracy dla biskupa, dla in-
nych zaś za zgodą biskupa lub kapituły.
2 II. KOZAKIEWICZOWA, Spółka architektoniczno-rzeźbiarska Ber-
nardina de Gianotis i Jana Cini, ,,Biul. Ilist. Sztuki” XXI, 1959, nr 2,
s. 151—174. Można się domyślać jeszcze jednego włoskiego uczestnika
tej spółki w osobie Leonarda Cornela Włocha muratora, z którym scho-
lastyk płocki Jan Korczbok zawarł w 1538 r. kontrakt na budowę szkoły
katedralnej za cenę 23 kóp groszy i wyżywienie, bez materiałów. Por.
Acta Officialia Plocensia nr 192, k. 84v.
46