DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Zalewska-Lorkiewicz, Katarzyna: Wieniec różany Pięknej Madonny Gdańskiej na tle ikonografii różańcowej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48707#0181
KATARZYNA ZALEWSKA
WIENIEC RÓŻANY PIĘKNEJ MADONNY GDAŃSKIEJ NA TLE IKONOGRAFII
RÓŻAŃCOWEJ
Posąg Pięknej Madonny z ok. 1420 r. z kościoła Mariac-
kiego w Gdańsku cieszy się — z racji swej wysokiej rangi
artystycznej — niesłabnącym zainteresowaniem badaczy1.
3 Znacznie mniej uwagi poświęcono obudowie, w jakiej figura
• Znalazła się po upływie około stulecia od czasu swego powsta-
8 nia. Obudowa ta jest potwierdzeniem czci, jaką posąg był
otoczony. Gloria promienista, wionięć różany i sceny pasyjne
1 w medalionach przydały mu nowych znaczeń, ponadto po-
0 zostają jednym z nielicznych zachowanych w Polsce świa-
'■ dectw kultu różańcowego, i to w jego bardzo specyficznej
0 odmianie.
CJ
Pierwotny wygląd obudowy, zachowanej obecnie we
fragmentach, można odtworzyć na podstawie fotografii (il. 1).
Posąg umieszczony był w szafie o sześciobocznej podstawie,
fylna, najszersza ścianka była nieruchomo przymocowana
-] •
do tej podstawy, pozostało, połączone zawiasami, tworzyły
sześó skrzydeł, zamykających się wokół niej.
ii
Wewnątrz, na tylną ściankę i przylegające do niej dwa
,0 Wąskie skrzydła, została nałożona dekoracja płaskorzeźbiona:
gloria promienista, stanowiąca tło dla posągu, otoczona nie
>g domkniętym wieńcem z sześćdziesięciu trzech róż, z wpłe-
,s °ionymi pomiędzy nie siedmioma medalionami ze scenami
I figuralnymi.
Ciąg narracji rozpoczyna po lewej stronie u dołu Ostatnia
Wieczerza. Po niej następują: Modlitwa w Ogrójcu, Biczowa-
nie, Cierniem koronowanie, Obnażenie z szat, Przybicie do
krzyża, Opłakiwanie.
Po obu stronach wieńca widnieją u dołu dwie grupy
klęczących postaci, zwróconych ku Matce Boskiej, po lewej —
duchownych z papieżem, kardynałem, biskupem, po prawej —•
świeckich z cesarzem i królem na czele.
W narożach u góry umieszczono dwóch świętych w pół-
Postaci: po lewej •—• św. biskupa bez atrybutów, po prawej —•
®W. Franciszka ze stygmataroi i krzyżem w dłoni.
Tło całości było błękitne, pokryte płaskorzeźbionymi,
koconymi gwiazdami. Gloria również była złocona, rozety
srebrne, a sceny figuralne polichromowane. Na przykryciu
Szafy znajdował się ósmy medalion, z wyobrażeniem Trójcy
świętej.
1 Ostatnio wyniki badań przedstawił K. H. CLASEN, Der Meister
Schonen Madonnen, Berlin—New York 1974, s. 100—103; tamże
"'czelniejsza literatura.
Rzeźbione części obudowy zachowały się we fragmentach.
Przetrwały dwie ścianki pierwotnego tla: lewa, z grupą
duchownych i sceną Ostatniej Wieczerzy oraz dziesięcioma
rozetami i prawa, z grupą świeckich. Inne medaliony i rozety
nie zachowały się, na ściankach widoczne są ich ślady.
Pozostałe cztery skrzydła, każde podzielone na dwie
kwatery, zawierały osiem malowanych wizerunków świę-
tych. Po przeprowadzeniu konserwacji w latach 1981—82
okazało się, że powierzchnia malowideł jest tak zniszczona,
iż z trudem można dostrzec zaledwie zarysy postaci oraz
fragmenty wsporników i baldachimów.
Do postaci świętych, których rozpoznanie nie budzi
wątpliwości, należą:
1. św. Klara (w czerwonym habicie, z monstrancją w rękach)
2. św. Elżbieta (z misą z winogronami i chlebem)
3. św. Bernardyn ze Sieny (z glorią promienistą z mono-
gramem IHS)
4. Ecce homo.
Identyfikacja następnych postaci nasuwa już trudności.
Występują tu:
5. zapewne jedna z powszechnie czczonych świętych dziewic
•— w koronie na rozpuszczonych włosach
6. mężczyzna w bogatym świeckim stroju i mitrze książęcej,
z kielichem w ręce — św. Olaf, Edward lub Edmund
7. zakonnik w burym habicie, najprawdopodobniej z księgą
w ręce — być może św. Antoni Padewski
8. kobieta w ciemnym odzieniu i białym maforium, z rękoma
złożonymi na piersiach. Być może Matka Boska, która
mogłaby stanowić pendant dla postaci Chrystusa jako
Ecce homo.
Pierwsza informacja o posągu Pięknej Madonny i jej
obudowie zawarta jest w opisie kościoła Mariackiego Georga
Fnscha sprzed 1698 r. Frisch podaje, że przy południowo-
-zachodnim filarze skrzyżowania stehet ein Marienbild welches
auff den Armen das Kind Jezus halt. Umb dasselbe ist Pasi-
ons Ghristi auff etlichen Taffel in dem Rosen-Krantz zuse-
hen. Auff dem ersten Fliegel siehet man den Babst mit seinem
Kardinalen, Bischoffen, Abten, Monchen und Nonnen, auff
dem andern, der Kajser, die Kbnige, Fursten und Herren
wieder knien und es anbeten2.
2 G. FRISCH, Beschreibung der Oberpfarrklrche von St. Marten in
Danzig und der innerem Merkwurdigkeiten derselben, Bibl. PAN w Gdańsku,
Ms. Mar. Q. 146, s. 19.
175
WIENIEC RÓŻANY PIĘKNEJ MADONNY GDAŃSKIEJ NA TLE IKONOGRAFII
RÓŻAŃCOWEJ
Posąg Pięknej Madonny z ok. 1420 r. z kościoła Mariac-
kiego w Gdańsku cieszy się — z racji swej wysokiej rangi
artystycznej — niesłabnącym zainteresowaniem badaczy1.
3 Znacznie mniej uwagi poświęcono obudowie, w jakiej figura
• Znalazła się po upływie około stulecia od czasu swego powsta-
8 nia. Obudowa ta jest potwierdzeniem czci, jaką posąg był
otoczony. Gloria promienista, wionięć różany i sceny pasyjne
1 w medalionach przydały mu nowych znaczeń, ponadto po-
0 zostają jednym z nielicznych zachowanych w Polsce świa-
'■ dectw kultu różańcowego, i to w jego bardzo specyficznej
0 odmianie.
CJ
Pierwotny wygląd obudowy, zachowanej obecnie we
fragmentach, można odtworzyć na podstawie fotografii (il. 1).
Posąg umieszczony był w szafie o sześciobocznej podstawie,
fylna, najszersza ścianka była nieruchomo przymocowana
-] •
do tej podstawy, pozostało, połączone zawiasami, tworzyły
sześó skrzydeł, zamykających się wokół niej.
ii
Wewnątrz, na tylną ściankę i przylegające do niej dwa
,0 Wąskie skrzydła, została nałożona dekoracja płaskorzeźbiona:
gloria promienista, stanowiąca tło dla posągu, otoczona nie
>g domkniętym wieńcem z sześćdziesięciu trzech róż, z wpłe-
,s °ionymi pomiędzy nie siedmioma medalionami ze scenami
I figuralnymi.
Ciąg narracji rozpoczyna po lewej stronie u dołu Ostatnia
Wieczerza. Po niej następują: Modlitwa w Ogrójcu, Biczowa-
nie, Cierniem koronowanie, Obnażenie z szat, Przybicie do
krzyża, Opłakiwanie.
Po obu stronach wieńca widnieją u dołu dwie grupy
klęczących postaci, zwróconych ku Matce Boskiej, po lewej —
duchownych z papieżem, kardynałem, biskupem, po prawej —•
świeckich z cesarzem i królem na czele.
W narożach u góry umieszczono dwóch świętych w pół-
Postaci: po lewej •—• św. biskupa bez atrybutów, po prawej —•
®W. Franciszka ze stygmataroi i krzyżem w dłoni.
Tło całości było błękitne, pokryte płaskorzeźbionymi,
koconymi gwiazdami. Gloria również była złocona, rozety
srebrne, a sceny figuralne polichromowane. Na przykryciu
Szafy znajdował się ósmy medalion, z wyobrażeniem Trójcy
świętej.
1 Ostatnio wyniki badań przedstawił K. H. CLASEN, Der Meister
Schonen Madonnen, Berlin—New York 1974, s. 100—103; tamże
"'czelniejsza literatura.
Rzeźbione części obudowy zachowały się we fragmentach.
Przetrwały dwie ścianki pierwotnego tla: lewa, z grupą
duchownych i sceną Ostatniej Wieczerzy oraz dziesięcioma
rozetami i prawa, z grupą świeckich. Inne medaliony i rozety
nie zachowały się, na ściankach widoczne są ich ślady.
Pozostałe cztery skrzydła, każde podzielone na dwie
kwatery, zawierały osiem malowanych wizerunków świę-
tych. Po przeprowadzeniu konserwacji w latach 1981—82
okazało się, że powierzchnia malowideł jest tak zniszczona,
iż z trudem można dostrzec zaledwie zarysy postaci oraz
fragmenty wsporników i baldachimów.
Do postaci świętych, których rozpoznanie nie budzi
wątpliwości, należą:
1. św. Klara (w czerwonym habicie, z monstrancją w rękach)
2. św. Elżbieta (z misą z winogronami i chlebem)
3. św. Bernardyn ze Sieny (z glorią promienistą z mono-
gramem IHS)
4. Ecce homo.
Identyfikacja następnych postaci nasuwa już trudności.
Występują tu:
5. zapewne jedna z powszechnie czczonych świętych dziewic
•— w koronie na rozpuszczonych włosach
6. mężczyzna w bogatym świeckim stroju i mitrze książęcej,
z kielichem w ręce — św. Olaf, Edward lub Edmund
7. zakonnik w burym habicie, najprawdopodobniej z księgą
w ręce — być może św. Antoni Padewski
8. kobieta w ciemnym odzieniu i białym maforium, z rękoma
złożonymi na piersiach. Być może Matka Boska, która
mogłaby stanowić pendant dla postaci Chrystusa jako
Ecce homo.
Pierwsza informacja o posągu Pięknej Madonny i jej
obudowie zawarta jest w opisie kościoła Mariackiego Georga
Fnscha sprzed 1698 r. Frisch podaje, że przy południowo-
-zachodnim filarze skrzyżowania stehet ein Marienbild welches
auff den Armen das Kind Jezus halt. Umb dasselbe ist Pasi-
ons Ghristi auff etlichen Taffel in dem Rosen-Krantz zuse-
hen. Auff dem ersten Fliegel siehet man den Babst mit seinem
Kardinalen, Bischoffen, Abten, Monchen und Nonnen, auff
dem andern, der Kajser, die Kbnige, Fursten und Herren
wieder knien und es anbeten2.
2 G. FRISCH, Beschreibung der Oberpfarrklrche von St. Marten in
Danzig und der innerem Merkwurdigkeiten derselben, Bibl. PAN w Gdańsku,
Ms. Mar. Q. 146, s. 19.
175