DOI issue:
Nr. 3/4
DOI article:Górak, Jan: Zabytki Tomaszowa Lubelskiego i okolic
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48707#0421
JAN GÓRAK
ZABYTKI TOMASZOWA LUBELSKIEGO I OKOLIC
W roku bieżącym ukazał się w sprzedaży długo oczekiwa-
ny kolejny Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. VIII, dawne
województwo lubelskie, z. 17, Tomaszów Lubelski i okolice, pod
red. R. Brykowskiego i E. Smulikowskiej, oprać, autorskie
R. Brykowski, inwentaryzacja wstępna K. Kutrzebianka
(1954—55), ponowna inwentaryzacja i objazd redakcyjny
R. Brykowski (1974—75) Warszawa 1982, ss. XX-]-105,
mapka 1, il. 219.
Jak wiadomo, Katalog wydawany jest od przeszło trzy-
dziestu lat (1951) i ciągle doskonalony1, a przeznaczony za-
równo dla popularyzacji zabytków, jak i dla celów naukowych.
Przede wszystkim jednak służy konserwatorom, którzy
traktują go jako swego rodzaju wydawnictwo źródłowe, nie
zawsze mając możliwość —• szczególnie na dalekiej „pro-
wincji” — sprawdzenia podanych w nim informacji.
Zeszyt prezentujący Tomaszów Lubelski i okolice zawiera
sporo nieścisłości i błędów, częściowo wynikłych z niezbyt
starannej korekty, częściowo zaś tkwiących w tekście autor-
skim.
Już w drugim zdaniu wstępu wymieniony jest gród
Czerniejewo koło Chełma, zamiast Czerniejów2. Błędy w naz-
wach miejscowości pojawiają się w całym zeszycie: s. VII
Jarczew, s. 95 Jurczów —■ powinno być Jarczów; s. VII,
XI, XII, XX Łosieniec zamiast Łosiniec; s. IX i 63 Jelitko-
wo — Jelitowo; s. XV, XVIII Komorów — Komarów; s. 9
Szletyn — Szlatyn; s. 20 Kołaicha — Gołaicha; s. 50, 51
Ruda Wolska — Ruda Wołoska; s. 52 Ulówek — Ulhówek;
s. 57 Szczepiatyń — Szczepiatyn; s. 53 przedmieście Sokolskie
— Sokalskie; s. 79 Woreszczyca — Wierszczyca; s. 4, 28
rzeka Huczawa — Huczwa.
Nie jest znana wieś Poddębowe (s. 42), nie ma nawet
takiej nazwy fizjograficznej3.
Na s. V wymienia się księstwo czerwińsko-belskie, które
pod koniec XIII w. zostało włączone „do księstwa ruskiego
z siedzibą w Przemyślu”. Czerwińsk leży nad Wisłą, księstwo
zaś przemyskie nie nosiło nazwy ruskiego. Książęta mazo.
1 J. Z. ŁOZIŃSKI, Inwentaryzacja i inwentaryzatorzy zabytków,
„Spotkania z zabytkami” X, 1982, s. 8—10.
2 Czerniejewo leży koło Poznania i znane jest jako zdobywca nagrody
za dobre użytkowanie zabytkowego pałacu. Zob. „Spotkania z zabytkami”
II, 1979.
3 Nie ma wsi Poddębowe na mapach 1:100 tys., 1:25 tys., nie ma też
w Spisie miejscowości woj. lubelskiego z 1965 r., w Spisie miejscoicości woj.
zamojskiego z 1978 r. ani w Urzędowych nazwach miejscowości i obiektów
fizjograficznych, z. 120, pow. tomaszowski, w którym podano nawet nazwy
pól, łąk i lasów.
4 L. GAWROŃSKI, Lubelski szlak Chopina, „Kurier Lubelski*
nr 49, 1—2 marca 1980,
5 Niektóre opracowania wymieniające datę budowy cerkwi w Hreben-
wieccy otrzymali w lenno tylko księstwo bełskie (s. IX),
do województwa ruskiego weszło zaś chełmskie i nigdy lennem
książąt mazowieckich nie było.
Miejscowości Krynica (s. XI, XII) w d. pow. tomaszow-
skim nie ma, natomiast we wsi Krynica nie było cerkwi z 1
poł. XIX w.
Cerkiew w Korczminie ma kopulę ośmiopcJadową a nie
„namiotową”, cerkiew w Kniaziach nie ma kopuły (s. XII),
lecz łamany dach namiotowy. A czy w ogóle istnieje „kopuła
namiotowa” ?
Wygląd pałacu w Poturzynie (s. XIV) jest znany z foto-
grafii przechowywanej w Biurze Dokumentacji Zabytków
w Lublinie a publikowanej w „Kurierze Lubelskim”4.
Uwagę zwraca datowanie cerkwi w Hrebennem: „zgodnie
z napisem na nadprożu portalu głównego budowa ukończona
1797” (s. 16). O cerkwi tej pisano wielokrotnie podając daty
budowy 1600, 1697, 1700, 17345. Wizytacja z 1739 r. nie
wspomina, by cerkiew była w złym stanie, można więc przy-
puszczać, że wzniesiono ją w roku erekcji — 1685. Napis
na nadprożu portalu głównego — „sozdasja prytwor... 1797
d 21 maia” — odnosi się wyraźnie do babińca (prytwor),
który wówczas zapewne wymieniono.
Dawna cerkiew w Jarczowie została „wg tradycji wznie-
siona na początku w. XVII (?)” (s. 18). Wizytacja z 1720 r.
stwierdza, że budowla ta była „w ścianach y dachach repe-
racyi potrzebuiąca”, a więc już stara; być może wkrótce po
lokacji miasta Jarczowa w 1755 r. zbudowano cerkiew obecną.
Nie ma podstaw do twierdzenia, że dzwonnica niegdyś wolno-
stojąca została z czasem nasunięta na zrębowy babiniec.
Babiniec ten jest przedłużony od frontu o 1,18 m ze ścianą
czołową konstrukcji słupowej, tworząc wąskie pomieszczenie
ze schodkami na galeryjkę i tylko to pomieszczenie mogło
powstać w późniejszym czasie. O tym przedłużeniu Katalog
nie wspomina. Typ cerkiewki z dzwonnicą nad babińcem
nie jest na tych terenach zjawiskiem odosobnionym, po-
dobna była cerkiew w Horoszczycach, Hrebennem k/Ho-
nem: R. BRYKOWSKI, Spalona cerkiew z Uulezą i grupa cerkwi toma-
szowsko-hrubieszowskich, „Ochrona Zabytków” XVII, 1974, nr 1, s. 39—
„1600 r.” — tenże, W sprawie zabytkowej drewnianej architektury cer-
kiewnej powiatu Tomaszów Lubelski, „Ochrona Zabytków” XXV, 1972,
nr 4, s. 281 — „1600 r.”; — M. KURZĄTKOWSKI, Tracę konserwatorskie
— województwo lubelskie, „Ochrona Zabytków” XX, 1967, nr 4, s. 55 —
prawdopodobnie „1600 r.”; — Zabytki architektury i budownictwa w Polsce
t. VII, z. 8, woj. lubelskie, Warszawa 1973, s. 69 — „1600 r.”; — Szematyzm
hrekokatolyćkoho duchowenstwa... 1938 — 39, Przemyśl 1938, s. 93 — „ok.
1700 r.”; — Spis duchowieństwa i parafii archidiecezji w Lubaczowie 1969,
Lubaczów 1969, s. 34 — „1697 r.”; — Słownik Geograficzny Królestwa
Polskiego..., III : 1882, s. 174 — „1734 r.”; — E. ŹELEŹNY, Lubycza
Królewska gmina przyszłości, „Tygodnik Zamojski” nr 23, 10 czerwca
1985, s. 6 — „1734 r.” (zapewne powtarza za Słownikiem Geograficznym),
415
ZABYTKI TOMASZOWA LUBELSKIEGO I OKOLIC
W roku bieżącym ukazał się w sprzedaży długo oczekiwa-
ny kolejny Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. VIII, dawne
województwo lubelskie, z. 17, Tomaszów Lubelski i okolice, pod
red. R. Brykowskiego i E. Smulikowskiej, oprać, autorskie
R. Brykowski, inwentaryzacja wstępna K. Kutrzebianka
(1954—55), ponowna inwentaryzacja i objazd redakcyjny
R. Brykowski (1974—75) Warszawa 1982, ss. XX-]-105,
mapka 1, il. 219.
Jak wiadomo, Katalog wydawany jest od przeszło trzy-
dziestu lat (1951) i ciągle doskonalony1, a przeznaczony za-
równo dla popularyzacji zabytków, jak i dla celów naukowych.
Przede wszystkim jednak służy konserwatorom, którzy
traktują go jako swego rodzaju wydawnictwo źródłowe, nie
zawsze mając możliwość —• szczególnie na dalekiej „pro-
wincji” — sprawdzenia podanych w nim informacji.
Zeszyt prezentujący Tomaszów Lubelski i okolice zawiera
sporo nieścisłości i błędów, częściowo wynikłych z niezbyt
starannej korekty, częściowo zaś tkwiących w tekście autor-
skim.
Już w drugim zdaniu wstępu wymieniony jest gród
Czerniejewo koło Chełma, zamiast Czerniejów2. Błędy w naz-
wach miejscowości pojawiają się w całym zeszycie: s. VII
Jarczew, s. 95 Jurczów —■ powinno być Jarczów; s. VII,
XI, XII, XX Łosieniec zamiast Łosiniec; s. IX i 63 Jelitko-
wo — Jelitowo; s. XV, XVIII Komorów — Komarów; s. 9
Szletyn — Szlatyn; s. 20 Kołaicha — Gołaicha; s. 50, 51
Ruda Wolska — Ruda Wołoska; s. 52 Ulówek — Ulhówek;
s. 57 Szczepiatyń — Szczepiatyn; s. 53 przedmieście Sokolskie
— Sokalskie; s. 79 Woreszczyca — Wierszczyca; s. 4, 28
rzeka Huczawa — Huczwa.
Nie jest znana wieś Poddębowe (s. 42), nie ma nawet
takiej nazwy fizjograficznej3.
Na s. V wymienia się księstwo czerwińsko-belskie, które
pod koniec XIII w. zostało włączone „do księstwa ruskiego
z siedzibą w Przemyślu”. Czerwińsk leży nad Wisłą, księstwo
zaś przemyskie nie nosiło nazwy ruskiego. Książęta mazo.
1 J. Z. ŁOZIŃSKI, Inwentaryzacja i inwentaryzatorzy zabytków,
„Spotkania z zabytkami” X, 1982, s. 8—10.
2 Czerniejewo leży koło Poznania i znane jest jako zdobywca nagrody
za dobre użytkowanie zabytkowego pałacu. Zob. „Spotkania z zabytkami”
II, 1979.
3 Nie ma wsi Poddębowe na mapach 1:100 tys., 1:25 tys., nie ma też
w Spisie miejscowości woj. lubelskiego z 1965 r., w Spisie miejscoicości woj.
zamojskiego z 1978 r. ani w Urzędowych nazwach miejscowości i obiektów
fizjograficznych, z. 120, pow. tomaszowski, w którym podano nawet nazwy
pól, łąk i lasów.
4 L. GAWROŃSKI, Lubelski szlak Chopina, „Kurier Lubelski*
nr 49, 1—2 marca 1980,
5 Niektóre opracowania wymieniające datę budowy cerkwi w Hreben-
wieccy otrzymali w lenno tylko księstwo bełskie (s. IX),
do województwa ruskiego weszło zaś chełmskie i nigdy lennem
książąt mazowieckich nie było.
Miejscowości Krynica (s. XI, XII) w d. pow. tomaszow-
skim nie ma, natomiast we wsi Krynica nie było cerkwi z 1
poł. XIX w.
Cerkiew w Korczminie ma kopulę ośmiopcJadową a nie
„namiotową”, cerkiew w Kniaziach nie ma kopuły (s. XII),
lecz łamany dach namiotowy. A czy w ogóle istnieje „kopuła
namiotowa” ?
Wygląd pałacu w Poturzynie (s. XIV) jest znany z foto-
grafii przechowywanej w Biurze Dokumentacji Zabytków
w Lublinie a publikowanej w „Kurierze Lubelskim”4.
Uwagę zwraca datowanie cerkwi w Hrebennem: „zgodnie
z napisem na nadprożu portalu głównego budowa ukończona
1797” (s. 16). O cerkwi tej pisano wielokrotnie podając daty
budowy 1600, 1697, 1700, 17345. Wizytacja z 1739 r. nie
wspomina, by cerkiew była w złym stanie, można więc przy-
puszczać, że wzniesiono ją w roku erekcji — 1685. Napis
na nadprożu portalu głównego — „sozdasja prytwor... 1797
d 21 maia” — odnosi się wyraźnie do babińca (prytwor),
który wówczas zapewne wymieniono.
Dawna cerkiew w Jarczowie została „wg tradycji wznie-
siona na początku w. XVII (?)” (s. 18). Wizytacja z 1720 r.
stwierdza, że budowla ta była „w ścianach y dachach repe-
racyi potrzebuiąca”, a więc już stara; być może wkrótce po
lokacji miasta Jarczowa w 1755 r. zbudowano cerkiew obecną.
Nie ma podstaw do twierdzenia, że dzwonnica niegdyś wolno-
stojąca została z czasem nasunięta na zrębowy babiniec.
Babiniec ten jest przedłużony od frontu o 1,18 m ze ścianą
czołową konstrukcji słupowej, tworząc wąskie pomieszczenie
ze schodkami na galeryjkę i tylko to pomieszczenie mogło
powstać w późniejszym czasie. O tym przedłużeniu Katalog
nie wspomina. Typ cerkiewki z dzwonnicą nad babińcem
nie jest na tych terenach zjawiskiem odosobnionym, po-
dobna była cerkiew w Horoszczycach, Hrebennem k/Ho-
nem: R. BRYKOWSKI, Spalona cerkiew z Uulezą i grupa cerkwi toma-
szowsko-hrubieszowskich, „Ochrona Zabytków” XVII, 1974, nr 1, s. 39—
„1600 r.” — tenże, W sprawie zabytkowej drewnianej architektury cer-
kiewnej powiatu Tomaszów Lubelski, „Ochrona Zabytków” XXV, 1972,
nr 4, s. 281 — „1600 r.”; — M. KURZĄTKOWSKI, Tracę konserwatorskie
— województwo lubelskie, „Ochrona Zabytków” XX, 1967, nr 4, s. 55 —
prawdopodobnie „1600 r.”; — Zabytki architektury i budownictwa w Polsce
t. VII, z. 8, woj. lubelskie, Warszawa 1973, s. 69 — „1600 r.”; — Szematyzm
hrekokatolyćkoho duchowenstwa... 1938 — 39, Przemyśl 1938, s. 93 — „ok.
1700 r.”; — Spis duchowieństwa i parafii archidiecezji w Lubaczowie 1969,
Lubaczów 1969, s. 34 — „1697 r.”; — Słownik Geograficzny Królestwa
Polskiego..., III : 1882, s. 174 — „1734 r.”; — E. ŹELEŹNY, Lubycza
Królewska gmina przyszłości, „Tygodnik Zamojski” nr 23, 10 czerwca
1985, s. 6 — „1734 r.” (zapewne powtarza za Słownikiem Geograficznym),
415