DOI Heft:
Nr. 3/4
DOI Artikel:Łukaszewicz, Piotr: Realizmy czy neoklasycyzm?: (o wystawie: les realismes entre revolution et reaction 1919-1939)
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48707#0368
PIOTR ŁUKASZEWICZ
REALIZMY CZY NEOKLASYCYZM?
(O WYSTAWIE: LES REALISMES ENTRE REYOLUTION
ET REACTION 1919—1939)*
Odejście od zmitologizowanej, jednokierunkowej wizji
rozwoju sztuki nowoczesnej, wizji, która jeszcze niedawno
wydawała się obowiązująca i jedynie prawdziwa, zrodziło
zainteresowanie dla całych obszarów twórczości, pozostają-
cych przez pewien czas poza polem widzenia historyków
sztuki. Takim obszarem jest sztuka przedstawiająca lat dwu-
dziestych i trzydziestych, która szczególnie zajęła uwagę
badaczy pod koniec lat sześćdziesiątych, kiedy to ukazała
się monografia Wielanda Schmieda, poświęcona nowej rzeczo-
wości i magicznemu realizmowi w Niemczech 1918—19331.
W następnych latach zaczęto organizować coraz częściej
wystawy dotyczące wymienionych zjawisk2, które roz-
patrywano także w kontekście sztuki ogólnoeuropejskiej
i amerykańskiej. Wiedeńska wystawa Neue Sachlichkeit und
Realismus z 1977 r.3 obejmowała obok malarstwa niemieckie-
go, większe zespoły obrazów z Wioch i Stanów Zjednoczonych.
Przygotowany wkrótce potem w ramach wystawy Tendenzen
der Zwanziger Jahre w Berlinie Zachodnim dość szeroki
przegląd obrazów z różnych krajów europejskich, głównie
z Niemiec, Włoch i Francji, konfrontował nurty rzeczowości
z surrealizmem4. Samej sztuce włoskiej poświęcono pokazy
na Biennale weneckim w 1976 r. i ostatnio w Bolonii5. Fran-
cuski udział w nurcie realistycznym lat trzydziestych ukazy-
wała w 1979 r. wystawa Les annćes trenie en France w muzeum
w Saint-Etienne6. Z wystaw indywidualnych poszczególnych
artystów uprawiających sztukę przedstawiającą zorganizo-
wano m.in. prezentacjo dorobku Spencera (Royal Academy
w Londynie), Hoppera (Whitney Museum w Nowym Jorku)
i Balthusa (Biennale weneckie 1980).
Sztukę, o której tu mowa, określano terminami najroz-
maitszymi. W czasach, kiedy powstawała mówiono o nowym
naturalizmie, nowej rzeczowości, magicznym realizmie, we-
ryzmie, neoklasycyzmie, realizmie idealistycznym, nowym
realizmie, neoromantyzmie. Nazwy te dotyczyły — w więk-
szości wypadków — różnych aspektów zjawiska lub jego
szczególnych nurtów. Samo zjawisko było od początku ogrom-
nie zróżnicowane, nawiązujące do różnych lokalnych tradycji
i przez to niezmiernie trudne do ujęcia pod wspólnym mia-
nownikiem. Dość wcześnie, bo już w 1923 r., G. F. Hartlaub
zaproponował taki mianownik organizując w Mannheimie
wystawę sztuki współczesnej pod hasłem nowa rzeczowość —-
Neue Sachlichkeit7, który zyskał odtąd największą popular-
ność. Termin ten, użyty ok. 1900 w odniesieniu do architek-
tury, przejęty został przez Hartlauba dla określenia całej
sztuki poekspresjonistycznego realizmu. I w takim ogólnym
sensie funkcjonuje też dzisiaj — np. ostatnio w pracy Vier-
huffa8 — głównie w zakresie sztuki niemieckiej i sztuki tych
krajów, które ze sztuką niemiecką utrzymywały bezpośredni
* Tekst opracowany w 1981 r. dla czasopisma ,.Sztuka”.
1 W. SCHMIED, Neue Sachlichkeit und Magischer Realismus in
Deutschland 1918—1933, Hannover 1969.
2 Między innymi: Realismus in Deutschland zwischen Revolution
und Machtergreifung 1919—1933, WurtembergischerKunstverein, Stuttgart
1971; — Realismus und Sachlichkeit. Aspekte deutscher Kunst 1919—1933,
Staatliche Museen zu Berlin, Berlin 1974; — R&alismes en Allemagne
1919—1933, Saint-Etienne, Musće d’Art et d’Industrie, 1974 oraz Cham-
bćry, Musće d’Art et d’Histoire, 1974; — W. SCHMIED, Neue Sachlichkeit
and German Realism of the Twenlies, London Hayward Gallery, London
1978. Tematyka ta pojawiła się częściowo również na wystawie: Die dreis-
aiger Jahre — Schauplatz Deutschland, Miinchen 1977.
3 Neue Sachlichkeit und Realismus. Kunst zwischen den Kriegen,
Museum des 20. Jahrhunderts, Wleń 1977.
4 W. SCHMIED, Neue Sachlichkeit und Surrealismus [w:] Tendenzen
der Zwanziger Jahre, Berlin 1977.
5 La Metafisica; gil anni Venti, Bologna 1980.
6 L’art dans les annćes 30 en France, Saint-Etienne, Musće d’Art
et dTndustrie, 1979.
7 G. F. HARTLAUB, Neue Sachlichkeit. Deutsche Malerei seit dem
Ezpressionismus, Staatliche Kunsthalle, Mannheim 3 925.
8 H. G. VIERHUFF, Die Neue Sachlichkeit. Malerei und Fotografie,
Koln 1980.
362
REALIZMY CZY NEOKLASYCYZM?
(O WYSTAWIE: LES REALISMES ENTRE REYOLUTION
ET REACTION 1919—1939)*
Odejście od zmitologizowanej, jednokierunkowej wizji
rozwoju sztuki nowoczesnej, wizji, która jeszcze niedawno
wydawała się obowiązująca i jedynie prawdziwa, zrodziło
zainteresowanie dla całych obszarów twórczości, pozostają-
cych przez pewien czas poza polem widzenia historyków
sztuki. Takim obszarem jest sztuka przedstawiająca lat dwu-
dziestych i trzydziestych, która szczególnie zajęła uwagę
badaczy pod koniec lat sześćdziesiątych, kiedy to ukazała
się monografia Wielanda Schmieda, poświęcona nowej rzeczo-
wości i magicznemu realizmowi w Niemczech 1918—19331.
W następnych latach zaczęto organizować coraz częściej
wystawy dotyczące wymienionych zjawisk2, które roz-
patrywano także w kontekście sztuki ogólnoeuropejskiej
i amerykańskiej. Wiedeńska wystawa Neue Sachlichkeit und
Realismus z 1977 r.3 obejmowała obok malarstwa niemieckie-
go, większe zespoły obrazów z Wioch i Stanów Zjednoczonych.
Przygotowany wkrótce potem w ramach wystawy Tendenzen
der Zwanziger Jahre w Berlinie Zachodnim dość szeroki
przegląd obrazów z różnych krajów europejskich, głównie
z Niemiec, Włoch i Francji, konfrontował nurty rzeczowości
z surrealizmem4. Samej sztuce włoskiej poświęcono pokazy
na Biennale weneckim w 1976 r. i ostatnio w Bolonii5. Fran-
cuski udział w nurcie realistycznym lat trzydziestych ukazy-
wała w 1979 r. wystawa Les annćes trenie en France w muzeum
w Saint-Etienne6. Z wystaw indywidualnych poszczególnych
artystów uprawiających sztukę przedstawiającą zorganizo-
wano m.in. prezentacjo dorobku Spencera (Royal Academy
w Londynie), Hoppera (Whitney Museum w Nowym Jorku)
i Balthusa (Biennale weneckie 1980).
Sztukę, o której tu mowa, określano terminami najroz-
maitszymi. W czasach, kiedy powstawała mówiono o nowym
naturalizmie, nowej rzeczowości, magicznym realizmie, we-
ryzmie, neoklasycyzmie, realizmie idealistycznym, nowym
realizmie, neoromantyzmie. Nazwy te dotyczyły — w więk-
szości wypadków — różnych aspektów zjawiska lub jego
szczególnych nurtów. Samo zjawisko było od początku ogrom-
nie zróżnicowane, nawiązujące do różnych lokalnych tradycji
i przez to niezmiernie trudne do ujęcia pod wspólnym mia-
nownikiem. Dość wcześnie, bo już w 1923 r., G. F. Hartlaub
zaproponował taki mianownik organizując w Mannheimie
wystawę sztuki współczesnej pod hasłem nowa rzeczowość —-
Neue Sachlichkeit7, który zyskał odtąd największą popular-
ność. Termin ten, użyty ok. 1900 w odniesieniu do architek-
tury, przejęty został przez Hartlauba dla określenia całej
sztuki poekspresjonistycznego realizmu. I w takim ogólnym
sensie funkcjonuje też dzisiaj — np. ostatnio w pracy Vier-
huffa8 — głównie w zakresie sztuki niemieckiej i sztuki tych
krajów, które ze sztuką niemiecką utrzymywały bezpośredni
* Tekst opracowany w 1981 r. dla czasopisma ,.Sztuka”.
1 W. SCHMIED, Neue Sachlichkeit und Magischer Realismus in
Deutschland 1918—1933, Hannover 1969.
2 Między innymi: Realismus in Deutschland zwischen Revolution
und Machtergreifung 1919—1933, WurtembergischerKunstverein, Stuttgart
1971; — Realismus und Sachlichkeit. Aspekte deutscher Kunst 1919—1933,
Staatliche Museen zu Berlin, Berlin 1974; — R&alismes en Allemagne
1919—1933, Saint-Etienne, Musće d’Art et d’Industrie, 1974 oraz Cham-
bćry, Musće d’Art et d’Histoire, 1974; — W. SCHMIED, Neue Sachlichkeit
and German Realism of the Twenlies, London Hayward Gallery, London
1978. Tematyka ta pojawiła się częściowo również na wystawie: Die dreis-
aiger Jahre — Schauplatz Deutschland, Miinchen 1977.
3 Neue Sachlichkeit und Realismus. Kunst zwischen den Kriegen,
Museum des 20. Jahrhunderts, Wleń 1977.
4 W. SCHMIED, Neue Sachlichkeit und Surrealismus [w:] Tendenzen
der Zwanziger Jahre, Berlin 1977.
5 La Metafisica; gil anni Venti, Bologna 1980.
6 L’art dans les annćes 30 en France, Saint-Etienne, Musće d’Art
et dTndustrie, 1979.
7 G. F. HARTLAUB, Neue Sachlichkeit. Deutsche Malerei seit dem
Ezpressionismus, Staatliche Kunsthalle, Mannheim 3 925.
8 H. G. VIERHUFF, Die Neue Sachlichkeit. Malerei und Fotografie,
Koln 1980.
362