DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Rożek, Michał: Jan Maria Padovano twórcą nagrobka prymasa Andrzeja Krzyckiego w Gnieźnie
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48707#0055
MICHAŁ ROŻEK
JAN MARIA PADOVANO TWÓRCĄ NAGROBKA PRYMASA
ANDRZEJA KRZYCKIEGO W GNIEŹNIE
W katedrze gnieźnieńskiej w kaplicy św. Mikołaja za-
chowały się relikty pomnika znanego humanisty, arcybis-
kupa Andrzeja Krzyckiego (zm. 1537)1 (il. 1). Należą one
do wybitnych dzieł plastyki sepulkralnej, przewyższając po-
ziomem artystycznym współczesne renesansowe rzeźby ka-
tedry. Niezbyt szczęśliwe, wtórne umieszczenie nagrobka pod
oknem stwarza niekorzystne warunki ekspozycyjne. Na-
grobek składa się z dwóch części: płytkiej prostokątnej
niszy zamkniętej odcinkowym lukiem, zwieńczonej belkowa-
niem ozdobionym tryglifami oraz skośnie nachylonej płyty
z czerwonego marmuru z leżącą postacią arcybiskupa w stro-
ju pontyfikalnym- Nad nią, we wnęce, mieści się płaskorzeźba
z piaskowca wyobrażająca Madonnę z Dzieciątkiem korono-
waną przez parę aniołów ujętych w locie (il. 2). Pomiędzy
belkowaniem a niszą w przyłuczach znajdują się dwie aniel-
skie główki. Pomnik, jak głosiła ongiś tablica, ufundowali
przyjaciele zmarłego humanisty. Pierwotnie znajdował się
w kaplicy Krzyckiego, którą w czwartej dekadzie XVII stu-
lecia włączono do kaplicy Łubieńskich. Po roku 1778 nas-
tąpiło kolejne przekształcenie wspomnianej kaplicy Łubień-
skich co spowodowało istotne zmiany w urządzeniu wnętrza,
polegające m.in. na usunięciu pomnika Krzyckiego. Stary
nagrobek rozebrano i przeniesiono do kaplicy św. Mikołaja
(Dzierzgowskiego). Mimo zaleceń (1784 r.) odpowiedzialnych
za ,,Fabrykę kościoła” osób, aby nagrobek rozebrać bez
szkód, umowę zlekceważono, a pomnik zniszczono, poz-
bawiając go pierwotnego obramowania i cokołu. Około roku
1 Literaturę przedmiotu dotyczącą Andrzeja Krzyckiego zbiera S.
ZABŁOCKI, Krzycki Andrzej h. Kotwicz (1482—1537) [w:] PSB t. XV,
Wrocław—Warszawa—Kraków 1970 s. 544—549.
2 Katedra gnieźnieńska. Praca zbiorowa pod red. A. ŚWIECHOW-
SKIEJ, t. I, Poznań—Warszawa—Lublin 1970, s. 212—213; — Kata-
log Zabytkóic Sztuki w Polsce, t. V woj. poznańskie, z. 3 pow. gnieźnień.
ski. oprać. T. RUSZCZYŃSKA, A. SŁAWSKA, Warszawa 1962, s. 32;
1800 dzieło to wmontowano w obecną niszę o cechach kla-
sycystycznych2.
Dotychczasowi badacze, nie kwestionując wysokich wa-
lorów artystycznych rzeźby nagrobnej oraz płaskorzeźby
z Madonną, sugerowali jej związek z warsztatem Berrec-
ciego, uważając pomnik Andrzeja Krzyckiego za wyjąt-
kowe dzieło sztuki renesansowej, mające bezpośrednie po-
wiązania ze sztuką Krakowa, zaś w pierwszym rzędzie z pom-
nikiem nagrobnym biskupa Piotra Tomickiego (zm. 1535)3
(il. 3). Poza analizą stylistyczną brak jakichkolwiek wzmia-
nek archiwalnych uniemożliwiał pewne związanie rzeźby
gnieźnieńskiej z którymś z warsztatów działających w 1
połowie XVI wieku na terenie stolicy. Wiadome i powszech-
nie znane były bezpośrednie kontakty Krzyckiego z dworem
Zygmunta I Starego oraz z wujem — biskupem krakowskim
Piotrem Tomickim, a jego przyjaźnie z humanistycznym
środowiskiem Krakowa nie ulegały wątpliwości. Zdaniem
współczesnych należał Krzycki do najwybitniejszych hu-
manistów, obdarzonych wszechstronnymi zdolnościami, jak
również do znanych mecenasów sztuki (m.in. katedra płoc-
ka). Ceniony przez króla Zygmunta I, odnotował w swych
poezjach poczynania artystyczne tego monarchy: budowę
zamku na Wawelu, zamku w Piotrkowie czy wreszcie pow-
stanie kaplicy Zygmuntowskiej, której poświęcił wiersz
wyryty na zewnątrz tej budowli. Przypuszczalnie współ-
działał także przy tworzeniu programu treściowego kap-
licy Zygmuntowskiej. Podczas bytności w Krakowie poz-
—- Dzieje Gniezna. Pod red. J. TOPOLSKIEGO, Warszawa 1965, s. 396—
—397.
3 Dzieje Gniezna, o.c., 296—397 (art. H. Kozakiewiczowej): — Ka-
tedra gnieźnieźska, o.c., s. 213; — H. S. KOZAKIEWICZOWIE, Re-
nesans ic Polsce, Warszawa 1976, s. 36. Jedynie Z. HORNUNG (Jan Marja
zwany il Mosca albo Padoeano. Próba charakterystyki, „Prace Komisii
Historii Sztuki” VII, 1937—1938, s. 23) w którtkim komunikacie stwier-
dził, że charakterystyczne cechy stylowe pomnika biskupa Tomickiego wys-
tępują m.in. w nagrobku Krzyckiego.
49
JAN MARIA PADOVANO TWÓRCĄ NAGROBKA PRYMASA
ANDRZEJA KRZYCKIEGO W GNIEŹNIE
W katedrze gnieźnieńskiej w kaplicy św. Mikołaja za-
chowały się relikty pomnika znanego humanisty, arcybis-
kupa Andrzeja Krzyckiego (zm. 1537)1 (il. 1). Należą one
do wybitnych dzieł plastyki sepulkralnej, przewyższając po-
ziomem artystycznym współczesne renesansowe rzeźby ka-
tedry. Niezbyt szczęśliwe, wtórne umieszczenie nagrobka pod
oknem stwarza niekorzystne warunki ekspozycyjne. Na-
grobek składa się z dwóch części: płytkiej prostokątnej
niszy zamkniętej odcinkowym lukiem, zwieńczonej belkowa-
niem ozdobionym tryglifami oraz skośnie nachylonej płyty
z czerwonego marmuru z leżącą postacią arcybiskupa w stro-
ju pontyfikalnym- Nad nią, we wnęce, mieści się płaskorzeźba
z piaskowca wyobrażająca Madonnę z Dzieciątkiem korono-
waną przez parę aniołów ujętych w locie (il. 2). Pomiędzy
belkowaniem a niszą w przyłuczach znajdują się dwie aniel-
skie główki. Pomnik, jak głosiła ongiś tablica, ufundowali
przyjaciele zmarłego humanisty. Pierwotnie znajdował się
w kaplicy Krzyckiego, którą w czwartej dekadzie XVII stu-
lecia włączono do kaplicy Łubieńskich. Po roku 1778 nas-
tąpiło kolejne przekształcenie wspomnianej kaplicy Łubień-
skich co spowodowało istotne zmiany w urządzeniu wnętrza,
polegające m.in. na usunięciu pomnika Krzyckiego. Stary
nagrobek rozebrano i przeniesiono do kaplicy św. Mikołaja
(Dzierzgowskiego). Mimo zaleceń (1784 r.) odpowiedzialnych
za ,,Fabrykę kościoła” osób, aby nagrobek rozebrać bez
szkód, umowę zlekceważono, a pomnik zniszczono, poz-
bawiając go pierwotnego obramowania i cokołu. Około roku
1 Literaturę przedmiotu dotyczącą Andrzeja Krzyckiego zbiera S.
ZABŁOCKI, Krzycki Andrzej h. Kotwicz (1482—1537) [w:] PSB t. XV,
Wrocław—Warszawa—Kraków 1970 s. 544—549.
2 Katedra gnieźnieńska. Praca zbiorowa pod red. A. ŚWIECHOW-
SKIEJ, t. I, Poznań—Warszawa—Lublin 1970, s. 212—213; — Kata-
log Zabytkóic Sztuki w Polsce, t. V woj. poznańskie, z. 3 pow. gnieźnień.
ski. oprać. T. RUSZCZYŃSKA, A. SŁAWSKA, Warszawa 1962, s. 32;
1800 dzieło to wmontowano w obecną niszę o cechach kla-
sycystycznych2.
Dotychczasowi badacze, nie kwestionując wysokich wa-
lorów artystycznych rzeźby nagrobnej oraz płaskorzeźby
z Madonną, sugerowali jej związek z warsztatem Berrec-
ciego, uważając pomnik Andrzeja Krzyckiego za wyjąt-
kowe dzieło sztuki renesansowej, mające bezpośrednie po-
wiązania ze sztuką Krakowa, zaś w pierwszym rzędzie z pom-
nikiem nagrobnym biskupa Piotra Tomickiego (zm. 1535)3
(il. 3). Poza analizą stylistyczną brak jakichkolwiek wzmia-
nek archiwalnych uniemożliwiał pewne związanie rzeźby
gnieźnieńskiej z którymś z warsztatów działających w 1
połowie XVI wieku na terenie stolicy. Wiadome i powszech-
nie znane były bezpośrednie kontakty Krzyckiego z dworem
Zygmunta I Starego oraz z wujem — biskupem krakowskim
Piotrem Tomickim, a jego przyjaźnie z humanistycznym
środowiskiem Krakowa nie ulegały wątpliwości. Zdaniem
współczesnych należał Krzycki do najwybitniejszych hu-
manistów, obdarzonych wszechstronnymi zdolnościami, jak
również do znanych mecenasów sztuki (m.in. katedra płoc-
ka). Ceniony przez króla Zygmunta I, odnotował w swych
poezjach poczynania artystyczne tego monarchy: budowę
zamku na Wawelu, zamku w Piotrkowie czy wreszcie pow-
stanie kaplicy Zygmuntowskiej, której poświęcił wiersz
wyryty na zewnątrz tej budowli. Przypuszczalnie współ-
działał także przy tworzeniu programu treściowego kap-
licy Zygmuntowskiej. Podczas bytności w Krakowie poz-
—- Dzieje Gniezna. Pod red. J. TOPOLSKIEGO, Warszawa 1965, s. 396—
—397.
3 Dzieje Gniezna, o.c., 296—397 (art. H. Kozakiewiczowej): — Ka-
tedra gnieźnieźska, o.c., s. 213; — H. S. KOZAKIEWICZOWIE, Re-
nesans ic Polsce, Warszawa 1976, s. 36. Jedynie Z. HORNUNG (Jan Marja
zwany il Mosca albo Padoeano. Próba charakterystyki, „Prace Komisii
Historii Sztuki” VII, 1937—1938, s. 23) w którtkim komunikacie stwier-
dził, że charakterystyczne cechy stylowe pomnika biskupa Tomickiego wys-
tępują m.in. w nagrobku Krzyckiego.
49