DOI issue:
Nr. 3/4
DOI article:Arszyński, Marian: O zamku malborskim i zamkach krzyżackich w Prusach z okazji książki Szczęsnego Skibińskiego "Kaplica na Zamku Wysokim w Malborku"
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48707#0393
R
E
0
E N Z J E
K S I Ą Ż K I
MARIAN ARSZYŃSKI
O zamku malborskim i zanikach krzyżackich w Prusach z okazji książki Szczęsnego Skibińskiego
„Kaplica na Zamku Wysokim w Malborku”
Pod koniec średniowiecza było ich blisko trzysta: mniej-
szych i większych, skromnych i bardziej okazałych budowli,
na poły klasztorów, na poły warowni, rozsianych wśród
lasów i jezior, wzdłuż rzek i brzegów morskich Prus i Inflant.
Potem liczba ich stale malała, ale zawsze budowle te, nawet
zrujnowane czy przebudowane, stanowiły — i do dziś stano-
wią — znaczący element w krajobrazie kulturowym i artys-
tycznym tej części Europy, w świadomości historycznej jej
mieszkańców. Sprawia to zarówno ich imponujący kształt
jak i fascynujące, acz słabo jeszcze zbadane treści i znaczenia
w tym kształcie zawarte. Wznoszone były owe budowle nie
tylko dla zaspokojenia elementarnych potrzeb wojskowych,
religijnych i bytowych właściciela, ale także dla uczynienia
zadość jego ambicjom, dla demonstracji jego potęgi gospo-
darczej i militarnej, dla manifestacji jego programów ideowych
i politycznych. Były to zaś potrzeby, ambicje i programy nie-
bagatelne, jako że właścicielem tym był zakon krzyżacki,
potężna korporacja rycersko-zakonna, mająca znaczny udział
w niemal każdym z ważniejszych epizodów w dziejach śred-
niowiecznej Europy — epizodów rozgrywających się z udzia-
łem wszystkich ówczesnych potęg na scenie sięgającej od
Ziemi Świętej, Cypru i Wenecji po Gotlandię i Bergen, od
Anglii, Flandrii, Burgundii i Awinionu po Tallin i Nowogród
Wielki.
1 C. STEINBRECHT, Die Baukunst des Deutschen Ritterordens in
Preussen, Bd. 1—4, Berlin 1885—1920; — Bau-und Kunstdenkmaler der
Ordenszeit in Preussen, Bd. 1—2, Marienburg 1939—1941; — Die Bau-und
Kunstdenkmaler der Prouinz Westpreussen. Bearb. J. HEISE, B. SCHMID,
Bd. 1—4, Danzig 1884—1919; — Die Bau-und Kunstdenkmaler von Ost-
preussen. Hrsg. von R. DETHLEFSEN, Bd. l.r Kónigsberg 1933; — Die
Bau-und Kunstdenkmaler der Proninz Ostpreussen. Hrsg. von A. BOET-
TICHER, Bd. 1—9, Kónigsberg 1891—1899.
2 Das Ausgabebuch des Marienburger Hauskomturs filr die Jahre
1410—1420. Hrsg. von W. ZIESEMER, Kónigsberg 1911; — Das grosse
Amterbuch des Deutschen Ordens. Hrsg. von W. ZIESEMER, Danzig
1916; — Das Marienburger Amterbuch. Hrsg. W. ZIESEMER, Danzig
Niebagatelnej intensywności i jakości były też potencjały
kulturowe tworzące pole napięć artystycznych, których
działanie kształtowało formę architektoniczną, malarską
i rzeźbiarską tych obiektów: z jednej strony potężne miasta,
zakony — cysterski, franciszkański, dominikański, —- biskupi
i środowisko wyższego kleru, wreszcie rycerstwo, przede
wszystkim zachodnie, czasowo wprawdzie, ale za to bardzo
licznie i w doborowym składzie przebywające w Prusach
i Inflantach, skąd wyruszało na wyprawy krzyżowe —
z drugiej zaś strony sami krzyżacy powiązani wielorako
z najważniejszymi ośrodkami europejskimi.
Zdawać by się mogło, że trudno o bardziej wdzięczny
temat badań naukowych, zwłaszcza że poprzednie pokolenia
uczonych, pozostawiając po sobie imponujące do dzisiaj
poziomem i rozmachem inwentaryzacje pomiarowo-rysun-
kowe1, wnikliwe opracowania źródeł pisanych2, a także szereg
monografii3 porządkujących materiał i otwierających pewne
perspektywy badawcze, stworzyły dość solidne podstawy do
intensywnego rozwoju prac w tym zakresie. Tymczasem
współczesną ich kontynuację trudno uznać za adekwatną
do wagi i atrakcyjności problematyki. Jest to tym bardziej
zastanawiające, że w innych dziedzinach nauk historycznych
obserwujemy ostatnio znaczny wzrost zainteresowania dzie-
jami zakonów rycerskich, w tym także zakonu krzyżackiego4.
1916; — Des Marienburger Tresslerbuch der Jahre 1399—1409. Hrsg. von
E. JOACHIM, Kónigsberg 1896.
3 K. H. CLASEN, Die mittelalterliche Kunst im Gebiete des Deutsch-
ordensstaates Preussen, Bd. 1. Die Burgbauten, Kónigsberg 1927; — B.
SCHMID, Die Burgen des Deutschen Ordens in Preussen, „Deutsches Archi v
filr Landes-und Volksforschung” VI, 1942.
4 Die geistlichen Ritterorden Europas, Vortrage und Forschungen,
Bd. XXVI. 1980; opublikowano tu wyniki sympozjum naukowego organi-
zowanego przez Konstanzer Arbeitskreis fur mittelalterliche Geschichte.
Wspomnieć należy też stałą imprezę naukową organizowaną przez Instytut
Historii i Archiwistyki UMK Toruń — Ordines Militares — Colloąuia
Thorunensia Historica.
387
E
0
E N Z J E
K S I Ą Ż K I
MARIAN ARSZYŃSKI
O zamku malborskim i zanikach krzyżackich w Prusach z okazji książki Szczęsnego Skibińskiego
„Kaplica na Zamku Wysokim w Malborku”
Pod koniec średniowiecza było ich blisko trzysta: mniej-
szych i większych, skromnych i bardziej okazałych budowli,
na poły klasztorów, na poły warowni, rozsianych wśród
lasów i jezior, wzdłuż rzek i brzegów morskich Prus i Inflant.
Potem liczba ich stale malała, ale zawsze budowle te, nawet
zrujnowane czy przebudowane, stanowiły — i do dziś stano-
wią — znaczący element w krajobrazie kulturowym i artys-
tycznym tej części Europy, w świadomości historycznej jej
mieszkańców. Sprawia to zarówno ich imponujący kształt
jak i fascynujące, acz słabo jeszcze zbadane treści i znaczenia
w tym kształcie zawarte. Wznoszone były owe budowle nie
tylko dla zaspokojenia elementarnych potrzeb wojskowych,
religijnych i bytowych właściciela, ale także dla uczynienia
zadość jego ambicjom, dla demonstracji jego potęgi gospo-
darczej i militarnej, dla manifestacji jego programów ideowych
i politycznych. Były to zaś potrzeby, ambicje i programy nie-
bagatelne, jako że właścicielem tym był zakon krzyżacki,
potężna korporacja rycersko-zakonna, mająca znaczny udział
w niemal każdym z ważniejszych epizodów w dziejach śred-
niowiecznej Europy — epizodów rozgrywających się z udzia-
łem wszystkich ówczesnych potęg na scenie sięgającej od
Ziemi Świętej, Cypru i Wenecji po Gotlandię i Bergen, od
Anglii, Flandrii, Burgundii i Awinionu po Tallin i Nowogród
Wielki.
1 C. STEINBRECHT, Die Baukunst des Deutschen Ritterordens in
Preussen, Bd. 1—4, Berlin 1885—1920; — Bau-und Kunstdenkmaler der
Ordenszeit in Preussen, Bd. 1—2, Marienburg 1939—1941; — Die Bau-und
Kunstdenkmaler der Prouinz Westpreussen. Bearb. J. HEISE, B. SCHMID,
Bd. 1—4, Danzig 1884—1919; — Die Bau-und Kunstdenkmaler von Ost-
preussen. Hrsg. von R. DETHLEFSEN, Bd. l.r Kónigsberg 1933; — Die
Bau-und Kunstdenkmaler der Proninz Ostpreussen. Hrsg. von A. BOET-
TICHER, Bd. 1—9, Kónigsberg 1891—1899.
2 Das Ausgabebuch des Marienburger Hauskomturs filr die Jahre
1410—1420. Hrsg. von W. ZIESEMER, Kónigsberg 1911; — Das grosse
Amterbuch des Deutschen Ordens. Hrsg. von W. ZIESEMER, Danzig
1916; — Das Marienburger Amterbuch. Hrsg. W. ZIESEMER, Danzig
Niebagatelnej intensywności i jakości były też potencjały
kulturowe tworzące pole napięć artystycznych, których
działanie kształtowało formę architektoniczną, malarską
i rzeźbiarską tych obiektów: z jednej strony potężne miasta,
zakony — cysterski, franciszkański, dominikański, —- biskupi
i środowisko wyższego kleru, wreszcie rycerstwo, przede
wszystkim zachodnie, czasowo wprawdzie, ale za to bardzo
licznie i w doborowym składzie przebywające w Prusach
i Inflantach, skąd wyruszało na wyprawy krzyżowe —
z drugiej zaś strony sami krzyżacy powiązani wielorako
z najważniejszymi ośrodkami europejskimi.
Zdawać by się mogło, że trudno o bardziej wdzięczny
temat badań naukowych, zwłaszcza że poprzednie pokolenia
uczonych, pozostawiając po sobie imponujące do dzisiaj
poziomem i rozmachem inwentaryzacje pomiarowo-rysun-
kowe1, wnikliwe opracowania źródeł pisanych2, a także szereg
monografii3 porządkujących materiał i otwierających pewne
perspektywy badawcze, stworzyły dość solidne podstawy do
intensywnego rozwoju prac w tym zakresie. Tymczasem
współczesną ich kontynuację trudno uznać za adekwatną
do wagi i atrakcyjności problematyki. Jest to tym bardziej
zastanawiające, że w innych dziedzinach nauk historycznych
obserwujemy ostatnio znaczny wzrost zainteresowania dzie-
jami zakonów rycerskich, w tym także zakonu krzyżackiego4.
1916; — Des Marienburger Tresslerbuch der Jahre 1399—1409. Hrsg. von
E. JOACHIM, Kónigsberg 1896.
3 K. H. CLASEN, Die mittelalterliche Kunst im Gebiete des Deutsch-
ordensstaates Preussen, Bd. 1. Die Burgbauten, Kónigsberg 1927; — B.
SCHMID, Die Burgen des Deutschen Ordens in Preussen, „Deutsches Archi v
filr Landes-und Volksforschung” VI, 1942.
4 Die geistlichen Ritterorden Europas, Vortrage und Forschungen,
Bd. XXVI. 1980; opublikowano tu wyniki sympozjum naukowego organi-
zowanego przez Konstanzer Arbeitskreis fur mittelalterliche Geschichte.
Wspomnieć należy też stałą imprezę naukową organizowaną przez Instytut
Historii i Archiwistyki UMK Toruń — Ordines Militares — Colloąuia
Thorunensia Historica.
387