DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Koczerska, Maria: Miniatura na dokumencie odpustowym kardynała Oleśnickiego z 1449 roku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48707#0169
MARIA KOCZERSKA
miniatura na dokumencie odpustowym kardynała oleśnickiego
Z 1449 ROKU*
W Archiwum Kapituły Metropolitalnej w Krakowie na
Wawelu znajduje się pod sygnaturą 430 (dawniej 397A) nie
opublikowany dotąd drukiem dokument wystawiony w Kra-
kowie 23 października 1449 r. przez Zbigniewa Oleśnickiego,
biskupa krakowskiego w latach 1423—1455, a od 1 paździer-
nika 1449 r. kardynała, dla kościoła Wszystkich Świętych
Krakowie. Tekst ten głosi, iż:
Zbigniew, kardynał tytułu św. Pryski, biskup krakowski
udziela stu dni odpustu dla nawiedzających i wspomaga--
j^cych kościół Wszystkich Świętych w Krakowie podczas
szczegółowo wyliczonych świąt i potwierdza inne odpusty
■Wcześniej udzielone temu kościołowi.
Dokument ten (il. 1), spisany ozdobnym pismem teksto-
wym gotyckim, na pergaminie o wymiarach 757 x 539 mm,
bez zakładki, uszkodzony w miejscach złożenia i na rogach,
bez pieczęci, ale ze śladami po jej przywieszeniu, ozdobiony
jest w prawym górnym rogu tekstu — podtrzymywaną
przez dwa anioły — prostokątną miniaturą o wymiarach:
268 (wysokość mierzona z lewej strony) X 183 mm (szerokość
u podstawy) i 265 (wysokość z prawej strony) X 179 (szerokość
u góry). Na lewym marginesie wić roślinna biegnie wzdłuż
całego tekstu. Jest to, jak sądzę, najwcześniejsza z zachowa-
nych miniatur na dokumencie polskim, podobnie jak sam tekst
nie opublikowana dotąd i nie opracowana, choć jej istnienie
odnotowano w rękopiśmiennym katalogu dokumentów per-
gaminowych w Archiwum Kapitulnym.
Należy sądzić, że dokument ten trafił do katedry kra-
kowskiej w nieokreślonym bliżej czasie z powodu rozbiórki
kościoła Wszystkich Świętych w latach 1835—1838. Kościół
ton stojący na dawnym placu Wszystkich Świętych, obecnie
Wiosny Ludów, opodal kościoła franciszkanów, był pierwot-
* Autorka traktuje niniejsza publikację jako pierwszy komunikat
0 nieznanym dotychczas zabytku, pragnąc, po dalszych badaniach, powró-
cić do analizy dyplomatycznej, ikonograficznej i ideowej tego dokumen-
tu W porównaniu z innymi dokumentami iluminowanymi, polskimi i obcy-
nie zbudowany w stylu romańskim. Funkcje parafialne (dla
południowej części miasta) pełnił od XIII w. W drugiej
połowie XIV w. został przebudowany w stylu gotyckim.
W XIX w. znacznie podupadł, co spowodowało, że w 1820 r.
powzięto decyzję o przeniesieniu parafii najpierw do kościoła
franciszkanów, a następnie — św. Piotra i Pawia. W 1834 r.
przeprowadzono licytację wyposażenia kościoła Wszystkich
Świętych, poprzedzającą jego rozbiórkę1. W interesującym
nas tekście mówi się o wznoszeniu wieży kościelnej, którą
znamy z dziewiętnastowiecznych rycin.
Miniatura na dokumencie Zbigniewa Oleśnickiego (il. 2)
składa się z dwóch oddzielnych lecz dopełniających się ideowo
przedstawień. Zasadniczą jej część stanowi, ujęte w kwadrat
otoczony ramą, wyobrażenie trzech postaci: papieża i dwóch
kardynałów, siedzących na tronie w formie ławy, na tle
opony podtrzymywanej przez dwa anioły, usytuowane pod
kasetonowym stropem.
Kardynał, siedzący po prawej stronie papieża, trzyma
księgę i ma u nóg przykrytą kapeluszem kardynalskim tarczę
herbową rodu Dębno, do którego należał Oleśnicki, co pozwala
na identyfikację postaci. Kardynał po lewicy papieża, z nim-
bem w formie trzech wiązek promieni wokół kapelusza,
to św. Hieronim — patron uczonych i kardynałów, którego
atrybutem jest lew, przedstawiony tutaj u stóp świętego,
jak siedzi, podając mu łapę. Papież w tiarze, błogosławiący
prawą ręką, z krzyżem w lewej — to zapewne Mikołaj V
(1447—1455).
Górna część miniatury, również ujęta W ramę, o wysokości
mającej odpowiadać połowie wysokości części dolnej, w rze-
czywistości nieco mniejszej, zawiera wyobrażenie tronującego
Chrystusa w otoczeniu siedzących po obu stronach świętych.
Błogosławi on prawą ręką, trzymając w lewej berło.
mi oraz na tle polityki kardynała Oleśnickiego w ostatnich latach jego
życia.
1 J. KLEPACKA, Kościół W.W. Świętych w Krakowie, Kroniką
m. Krakowa 1959—60, s. 33—66,
163
miniatura na dokumencie odpustowym kardynała oleśnickiego
Z 1449 ROKU*
W Archiwum Kapituły Metropolitalnej w Krakowie na
Wawelu znajduje się pod sygnaturą 430 (dawniej 397A) nie
opublikowany dotąd drukiem dokument wystawiony w Kra-
kowie 23 października 1449 r. przez Zbigniewa Oleśnickiego,
biskupa krakowskiego w latach 1423—1455, a od 1 paździer-
nika 1449 r. kardynała, dla kościoła Wszystkich Świętych
Krakowie. Tekst ten głosi, iż:
Zbigniew, kardynał tytułu św. Pryski, biskup krakowski
udziela stu dni odpustu dla nawiedzających i wspomaga--
j^cych kościół Wszystkich Świętych w Krakowie podczas
szczegółowo wyliczonych świąt i potwierdza inne odpusty
■Wcześniej udzielone temu kościołowi.
Dokument ten (il. 1), spisany ozdobnym pismem teksto-
wym gotyckim, na pergaminie o wymiarach 757 x 539 mm,
bez zakładki, uszkodzony w miejscach złożenia i na rogach,
bez pieczęci, ale ze śladami po jej przywieszeniu, ozdobiony
jest w prawym górnym rogu tekstu — podtrzymywaną
przez dwa anioły — prostokątną miniaturą o wymiarach:
268 (wysokość mierzona z lewej strony) X 183 mm (szerokość
u podstawy) i 265 (wysokość z prawej strony) X 179 (szerokość
u góry). Na lewym marginesie wić roślinna biegnie wzdłuż
całego tekstu. Jest to, jak sądzę, najwcześniejsza z zachowa-
nych miniatur na dokumencie polskim, podobnie jak sam tekst
nie opublikowana dotąd i nie opracowana, choć jej istnienie
odnotowano w rękopiśmiennym katalogu dokumentów per-
gaminowych w Archiwum Kapitulnym.
Należy sądzić, że dokument ten trafił do katedry kra-
kowskiej w nieokreślonym bliżej czasie z powodu rozbiórki
kościoła Wszystkich Świętych w latach 1835—1838. Kościół
ton stojący na dawnym placu Wszystkich Świętych, obecnie
Wiosny Ludów, opodal kościoła franciszkanów, był pierwot-
* Autorka traktuje niniejsza publikację jako pierwszy komunikat
0 nieznanym dotychczas zabytku, pragnąc, po dalszych badaniach, powró-
cić do analizy dyplomatycznej, ikonograficznej i ideowej tego dokumen-
tu W porównaniu z innymi dokumentami iluminowanymi, polskimi i obcy-
nie zbudowany w stylu romańskim. Funkcje parafialne (dla
południowej części miasta) pełnił od XIII w. W drugiej
połowie XIV w. został przebudowany w stylu gotyckim.
W XIX w. znacznie podupadł, co spowodowało, że w 1820 r.
powzięto decyzję o przeniesieniu parafii najpierw do kościoła
franciszkanów, a następnie — św. Piotra i Pawia. W 1834 r.
przeprowadzono licytację wyposażenia kościoła Wszystkich
Świętych, poprzedzającą jego rozbiórkę1. W interesującym
nas tekście mówi się o wznoszeniu wieży kościelnej, którą
znamy z dziewiętnastowiecznych rycin.
Miniatura na dokumencie Zbigniewa Oleśnickiego (il. 2)
składa się z dwóch oddzielnych lecz dopełniających się ideowo
przedstawień. Zasadniczą jej część stanowi, ujęte w kwadrat
otoczony ramą, wyobrażenie trzech postaci: papieża i dwóch
kardynałów, siedzących na tronie w formie ławy, na tle
opony podtrzymywanej przez dwa anioły, usytuowane pod
kasetonowym stropem.
Kardynał, siedzący po prawej stronie papieża, trzyma
księgę i ma u nóg przykrytą kapeluszem kardynalskim tarczę
herbową rodu Dębno, do którego należał Oleśnicki, co pozwala
na identyfikację postaci. Kardynał po lewicy papieża, z nim-
bem w formie trzech wiązek promieni wokół kapelusza,
to św. Hieronim — patron uczonych i kardynałów, którego
atrybutem jest lew, przedstawiony tutaj u stóp świętego,
jak siedzi, podając mu łapę. Papież w tiarze, błogosławiący
prawą ręką, z krzyżem w lewej — to zapewne Mikołaj V
(1447—1455).
Górna część miniatury, również ujęta W ramę, o wysokości
mającej odpowiadać połowie wysokości części dolnej, w rze-
czywistości nieco mniejszej, zawiera wyobrażenie tronującego
Chrystusa w otoczeniu siedzących po obu stronach świętych.
Błogosławi on prawą ręką, trzymając w lewej berło.
mi oraz na tle polityki kardynała Oleśnickiego w ostatnich latach jego
życia.
1 J. KLEPACKA, Kościół W.W. Świętych w Krakowie, Kroniką
m. Krakowa 1959—60, s. 33—66,
163