DOI Heft:
Nr. 3/4
DOI Artikel:Banaś, Paweł: Czeska sztuka użytkowa przełomu XIX i XX wieku: uwagi na marginesie wystawy praskiej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48707#0355
RECENZJE — WYSTAWY
PAWEŁ BANAŚ
CZESKA SZTUKA UŻYTKOWA PRZEŁOMU XIX I XX WIEKU. UWAGI NA
MARGINESIE WYSTAWY PRASKIEJ
Otwarta w lutym 1981 r. w Muzeum Artystyczno-Prze-
mysłowym w Pradze wystawa Ceska secese. Uźite umSni
wydać się może przedsięwzięciem jakby nieco zapóźnionym,
kulminująca bowiem w pierwszej połowie lat siedemdziesią-
tych fala intensywnego zainteresowania sztuką przełomu
stuleci wyraźnie opada ustępując miejsca kolejnym fascy-
nacjom : sztuce międzywojennego dwudziestolecia, a zwłaszcza
zjawiskom nurtu „art deco”.
Komisarz wystawy, a zarazem autor Katalogu, dr Alena
Adlerovń. doskonale zdaje sobie sprawę z wagi dokonań
badaczy w ubiegłym dziesięcioleciu podkreślając we Wstępie,
iż zagraniczne katalogi zbiorów i wystaw problemowych po-
zwalają obecnie na bliższe określenie znaczenia i odmienności
czeskiego rzemiosła doby secesji; przedstawienie próby syn-
tezy staje się zatem potrzebą chwili, nie można bowiem czekać
—■ stwierdza — aż uczynią to za nas inni1. Należy pamiętać,
że obecna wystawa nie jest pierwszą próbą określenia specy-
fiki czeskiego rzemiosła owej niezwykle interesującej epoki.
Przed piętnastu laty usiłowano, w ramach wystawy brneńskiej,
przeprowadzić wstępne rozeznanie zróżnicowanego materiału
zabytkowego, uwzględniając w odpowiednich proporcjach
obok innych dziedzin również rzemiosło artystyczne2. Już
w tamtych latach dostrzegano, że zwłaszcza szkło — w szer-
1 Ceskd secese. Uźit& umSni (Kat. wystawy, oprać. A. ADLEROY A)
Umćlóckomprumyslovś Muzeum v Praze, Unor—KvSten. 1981, s, 10.
2 Ceskci secese. Umeni 1900, Alsova Jihoceskń, Galerie v Hlubokć
n. Vlt., kv6ten— fijen 1966, Moravskń Galerie v BrnS, prosinec 1966 —■
leden 1967. Dział rzemiosł opracowali: E. POCHB — wstęp, oraz J. BRO-
ŹOVA — katalog (poz. 668—800).
3 W czerwcu 1966 na VII Międzynarodowym Kongresie Szkła w Bruk-
seli K. HETTES przedstawił referat: L’influence de fart norneau sur la
nerrerie de Boheme aux ensirons de 1900, publikowany następnie w ma-
teriałach kongresu oraz w „Glasrevue” XXI, 1966, s. 4—11.
4 A. POLAK, Modern Glass. London 1962, s. 37.
9 Z nowszych popularnych publikacji tego typu wymieńmy przykła-
szym kontekście przemian tej dziedziny wytwórczości —
miało ponadterytorialne znaczenie3. Jeszcze wcześniej, bo
w roku 1962, w pierwszej tak szeroko zakrojonej syntezie
dziejów współczesnego szkła Ada Polak nie pominęła wy-
robów wytwórni Loetz Witwe podkreślając słusznie ich od-
mienność wobec wirtuozowskich dzieł Louisa Comfort Tif-
fany’ego4. Odtąd też wszystkie opracowania zbiorów muzeal-
nych a także, adresowane przede wszystkim do kolekcjonerów,
wydawnictwa popularne uwzględniały fenomen „czeskiego
secesyjnego szkła”5. Wytwory tego nurtu zajmowały poczesne
miejsce w ramach zorganizowanej przez Siegfrieda Wichmanna
wystawy w Monachium w 1969 r., zaś szkła Loetz Witwe
stały się wręcz modnym tematem, o czym świadczą kolejne
wystawy w Monachium i Dusseldorfie6. Zasadnicze znaczenie
dla dalszych badań wytwórni z Klasterskiego Młyna miały
jednak prace czeskich historyków sztuki; w oparciu o ma-
teriały archiwalne muzeum w Kasperskich Horach powstaje
w 1968 r. fundamentalna rozprawa Aleny Adlerovej, zaś
w kilka lat później ta sama autorka poświęca osobne studium
wybitnej projektantce związanej z wymienioną wytwórnią,
Marii Kirschnerovej5. Inne prace czeskich badaczy posiadają
jedynie przyczynkarski charakter. Pierwszą próbę komplekso-
wego ujęcia złożonej problematyki wytwórni zajmujących się
dowo G. STERNER, Jugendslil. Kunstformen zwischen Indinidudlismus
und Massengesellschaft, Koln 1977, s. 162—163; — A. BANGERT, Glass.
Art Nouceau and Art Deco, London 1979, s. 23—40.
6 Internationales Jugendstilglas. Vorformen moderner Kunst (Kat.
wystawy, oprać. S. WICHMANN), Miinchen 1969; — Irisierende Farb-
gldser des Jugendstils (Kat. wystawy, oprać. K. J. SEMBACH, G. STER-
NER), Miinchen 1971; — Sammlung Bariach Bauer. Gldser des Jugendstils
Manufaktur Loetz — Klostermilhle (Kat. wystawy), Kunstmuseum Dussel-
dorf 1972.
7 A. ADLEROYA, Secesni sklo z KldAterskeho Młyna, „Ars vitraria”
II, 1968, s. 92—113; — taż sama, Sklo Marie Kirschnerove, „Acta UPM”
VIII, 1973, s. 97—111.
349
PAWEŁ BANAŚ
CZESKA SZTUKA UŻYTKOWA PRZEŁOMU XIX I XX WIEKU. UWAGI NA
MARGINESIE WYSTAWY PRASKIEJ
Otwarta w lutym 1981 r. w Muzeum Artystyczno-Prze-
mysłowym w Pradze wystawa Ceska secese. Uźite umSni
wydać się może przedsięwzięciem jakby nieco zapóźnionym,
kulminująca bowiem w pierwszej połowie lat siedemdziesią-
tych fala intensywnego zainteresowania sztuką przełomu
stuleci wyraźnie opada ustępując miejsca kolejnym fascy-
nacjom : sztuce międzywojennego dwudziestolecia, a zwłaszcza
zjawiskom nurtu „art deco”.
Komisarz wystawy, a zarazem autor Katalogu, dr Alena
Adlerovń. doskonale zdaje sobie sprawę z wagi dokonań
badaczy w ubiegłym dziesięcioleciu podkreślając we Wstępie,
iż zagraniczne katalogi zbiorów i wystaw problemowych po-
zwalają obecnie na bliższe określenie znaczenia i odmienności
czeskiego rzemiosła doby secesji; przedstawienie próby syn-
tezy staje się zatem potrzebą chwili, nie można bowiem czekać
—■ stwierdza — aż uczynią to za nas inni1. Należy pamiętać,
że obecna wystawa nie jest pierwszą próbą określenia specy-
fiki czeskiego rzemiosła owej niezwykle interesującej epoki.
Przed piętnastu laty usiłowano, w ramach wystawy brneńskiej,
przeprowadzić wstępne rozeznanie zróżnicowanego materiału
zabytkowego, uwzględniając w odpowiednich proporcjach
obok innych dziedzin również rzemiosło artystyczne2. Już
w tamtych latach dostrzegano, że zwłaszcza szkło — w szer-
1 Ceskd secese. Uźit& umSni (Kat. wystawy, oprać. A. ADLEROY A)
Umćlóckomprumyslovś Muzeum v Praze, Unor—KvSten. 1981, s, 10.
2 Ceskci secese. Umeni 1900, Alsova Jihoceskń, Galerie v Hlubokć
n. Vlt., kv6ten— fijen 1966, Moravskń Galerie v BrnS, prosinec 1966 —■
leden 1967. Dział rzemiosł opracowali: E. POCHB — wstęp, oraz J. BRO-
ŹOVA — katalog (poz. 668—800).
3 W czerwcu 1966 na VII Międzynarodowym Kongresie Szkła w Bruk-
seli K. HETTES przedstawił referat: L’influence de fart norneau sur la
nerrerie de Boheme aux ensirons de 1900, publikowany następnie w ma-
teriałach kongresu oraz w „Glasrevue” XXI, 1966, s. 4—11.
4 A. POLAK, Modern Glass. London 1962, s. 37.
9 Z nowszych popularnych publikacji tego typu wymieńmy przykła-
szym kontekście przemian tej dziedziny wytwórczości —
miało ponadterytorialne znaczenie3. Jeszcze wcześniej, bo
w roku 1962, w pierwszej tak szeroko zakrojonej syntezie
dziejów współczesnego szkła Ada Polak nie pominęła wy-
robów wytwórni Loetz Witwe podkreślając słusznie ich od-
mienność wobec wirtuozowskich dzieł Louisa Comfort Tif-
fany’ego4. Odtąd też wszystkie opracowania zbiorów muzeal-
nych a także, adresowane przede wszystkim do kolekcjonerów,
wydawnictwa popularne uwzględniały fenomen „czeskiego
secesyjnego szkła”5. Wytwory tego nurtu zajmowały poczesne
miejsce w ramach zorganizowanej przez Siegfrieda Wichmanna
wystawy w Monachium w 1969 r., zaś szkła Loetz Witwe
stały się wręcz modnym tematem, o czym świadczą kolejne
wystawy w Monachium i Dusseldorfie6. Zasadnicze znaczenie
dla dalszych badań wytwórni z Klasterskiego Młyna miały
jednak prace czeskich historyków sztuki; w oparciu o ma-
teriały archiwalne muzeum w Kasperskich Horach powstaje
w 1968 r. fundamentalna rozprawa Aleny Adlerovej, zaś
w kilka lat później ta sama autorka poświęca osobne studium
wybitnej projektantce związanej z wymienioną wytwórnią,
Marii Kirschnerovej5. Inne prace czeskich badaczy posiadają
jedynie przyczynkarski charakter. Pierwszą próbę komplekso-
wego ujęcia złożonej problematyki wytwórni zajmujących się
dowo G. STERNER, Jugendslil. Kunstformen zwischen Indinidudlismus
und Massengesellschaft, Koln 1977, s. 162—163; — A. BANGERT, Glass.
Art Nouceau and Art Deco, London 1979, s. 23—40.
6 Internationales Jugendstilglas. Vorformen moderner Kunst (Kat.
wystawy, oprać. S. WICHMANN), Miinchen 1969; — Irisierende Farb-
gldser des Jugendstils (Kat. wystawy, oprać. K. J. SEMBACH, G. STER-
NER), Miinchen 1971; — Sammlung Bariach Bauer. Gldser des Jugendstils
Manufaktur Loetz — Klostermilhle (Kat. wystawy), Kunstmuseum Dussel-
dorf 1972.
7 A. ADLEROYA, Secesni sklo z KldAterskeho Młyna, „Ars vitraria”
II, 1968, s. 92—113; — taż sama, Sklo Marie Kirschnerove, „Acta UPM”
VIII, 1973, s. 97—111.
349