DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Tomaszkiewicz, Stefan: Rzeźba Chrystusa w Grobie z XIV wieku ze zbiorów Muzeum Archidiecezjalnego w Poznaniu
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48707#0195
STEFAN TOMASZKIEWICZ
RZEZBA CHRYSTUSA W GROBIE Z XIV WIEKU
ZE ZBIORÓW MUZEUM ARCHIDIECEZJALNEGO W POZNANIU
Rzeźba Chrystusa w Grobie (nr inw. 5141 MAdP) była
dotąd obiektem nieznanym. Odkryta przypadkowo na strychu
plebanii w Nietrzanowie koło Środy Wielkopolskiej w 1975 r.,
przejęta została do zbiorów Muzeum jako szczególnie cenne
znalezisko.
Wykonana z drewna lipowego, z fragmentarycznie za-
chowaną temperową polichromią na zaprawie kredowo-
-klejowej (w momencie znalezienia przykrytą grubą warstwą
przemalowań) ma wymiary 117 cm wysokości, 37 cm szerokości
1 18 cm głębokości. Opracowana została z jednego kawałka
drewna jako rzeźba pełna i pełnoplastyczna.
Przedstawia martwe ciało Chrystusa w pozycji frontalnej,
z równolegle ułożonymi, wyprostowanymi, krótkimi nogami
0 stopach pochylonych do przodu, jakby dla zaakcentowania
leżącej pozycji postaci. Dłonie skrzyżowane są na brzuchu,
prawa ręka z widoczną raną przykrywa lewą. Wiotkie ramiona
zgięte są w łokciach i dość znacznie odsunięte od torsu. Klatka
Piersiowa i brzuch tworzą ciągłą, Wypukłą powierzchnię,
*ia której miękko zaznaczony został rysunek przepony,
żeber i mięśni barkowych oraz głęboka rana prawego boku.
Z kolistym układem ramion i rysunkiem żeber koresponduje
rytmiczny układ fałdów nisko opuszczonego, długiego perizo-
nium, które osłania uda wraz z kolanem prawej nogi, a z tylu
figury spływa aż pod stopy Chrystusa. Z boków udrapowane
jest ono W dwie niesymetryczne kaskady o brzegach ukazu-
jących podszewkę. Miękko i swobodnie rozpięta draperia
układa się górą w dwa głębokie, niżej w kilka płytkich fałdów.
Majestat i spokój cechuje ujęcie głowy o wydłużonym kształ-
cie. Owal twarzy z Wysokim, sklepionym czołem, okala krótki
zarost i spływające na ramiona włosy, ułożone w loki. Nie-
1 Toruń, kościół mariacki (por. W. PŁOCKA, Rzeźba z XIV wieku
kościele pofranciszkańs kim w Toruniu. Komunikaty na Sesję naukową
kośw. dziełom sztuki Pomorza, Toruń 1966, s. 67—71) — Rudy Wielkie,
kościół cysterski ob. Muzeum w Raciborzu (por. M. KORNECKI, Rzeźba
gotycka na Śląsku Opolskim do golowy XV wieku, „Opolski Rocznik Mu-
zealny” IV, Kraków 1970, s. 318, 381, ryc. 33) — Gdańsk, kościół bry-
znaczny skłon głowy w prawo jest jakby przypomnieniem
pozycji z krzyża. Na spokojnym obliczu Chrystusa nie widać
jednak znamion przebytej męki, a na głowie nie ma śladów
korony cierniowej. Wpół przymknięte oczy stwarzają sugestię
życia, a cierpienie wyraża jedynie bolesne ściągnięcie brwi
rozdzielonych pionową zmarszczką.
Opracowanie odwrocia jest bardziej pobieżne. Zaznacza
się płytki zarys żeber i łopatek oraz wgłębienie linii kręgo-
słupa, a słabo artykułowane fałdy pionowe ożjwiają gładką
powierzchnię perizonium. Ta część rzeźby nie została jeszcze
oczyszczona z przemalowań, ale sondaże wykazały obecność
tej samej, co na reszcie figury, warstwy malarskiej. Zacho-
wane fragmenty pozwalają określić — zapewne pierwotną —
cielistą barwę karnacji ze śladami krwi u nasady szyi oraz
biel perizonium i ciemny błękit jego podbicia, widoczny po
bokach i z tyłu.
W przeciwieństwie do polichromii drewno zachowało się
stosunkowo dobrze. Brak jest jedynie wierzchniej części
stóp wraz z palcami oraz odłamanego fragmentu perizonium
przy prawej stopie.
Układ stóp i zaokrąglenie powierzchni rzeźły od spodu,
uniemożliwiające jej pionowe ustawienie, a także pozycja
rąk wskazują, że jest to Chrystus leżący w grobie nie zaś
Bolesny, co sugerować by mogły jego wpół otwarte oczy.
Jest to jak dotąd jedyne zachowane gotyckie przedstawienie
tego tematu w Wielkopolsce, a jedno z kilku znanych na całym
terenie Polski1. W świetle rozwoju ikonograficznego przed-
stawień Chrystusa w Grobie, których najstarsze przykłady
na Zachodzie Europy pochodzą z końca XIII w.2, rzeźba
gidek (obiekt znany mi wyłącznie z autopsji) — Chełmno, kaplica przy
klasztorze benedyktynek (por. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. XI,
d. woj. bydgoskie, z. 4, d. pow. chełmiński, oprać, aut. T. MROCZKO, War-
szawa, 1976, s. 50, fig. 259).
2 G. SCHILLER, Ikonographie der Christlichen Kunst, Bd. 2, Dit
Passion Jesu Christi, Guttersloh 1968, s. 196 n.
189
RZEZBA CHRYSTUSA W GROBIE Z XIV WIEKU
ZE ZBIORÓW MUZEUM ARCHIDIECEZJALNEGO W POZNANIU
Rzeźba Chrystusa w Grobie (nr inw. 5141 MAdP) była
dotąd obiektem nieznanym. Odkryta przypadkowo na strychu
plebanii w Nietrzanowie koło Środy Wielkopolskiej w 1975 r.,
przejęta została do zbiorów Muzeum jako szczególnie cenne
znalezisko.
Wykonana z drewna lipowego, z fragmentarycznie za-
chowaną temperową polichromią na zaprawie kredowo-
-klejowej (w momencie znalezienia przykrytą grubą warstwą
przemalowań) ma wymiary 117 cm wysokości, 37 cm szerokości
1 18 cm głębokości. Opracowana została z jednego kawałka
drewna jako rzeźba pełna i pełnoplastyczna.
Przedstawia martwe ciało Chrystusa w pozycji frontalnej,
z równolegle ułożonymi, wyprostowanymi, krótkimi nogami
0 stopach pochylonych do przodu, jakby dla zaakcentowania
leżącej pozycji postaci. Dłonie skrzyżowane są na brzuchu,
prawa ręka z widoczną raną przykrywa lewą. Wiotkie ramiona
zgięte są w łokciach i dość znacznie odsunięte od torsu. Klatka
Piersiowa i brzuch tworzą ciągłą, Wypukłą powierzchnię,
*ia której miękko zaznaczony został rysunek przepony,
żeber i mięśni barkowych oraz głęboka rana prawego boku.
Z kolistym układem ramion i rysunkiem żeber koresponduje
rytmiczny układ fałdów nisko opuszczonego, długiego perizo-
nium, które osłania uda wraz z kolanem prawej nogi, a z tylu
figury spływa aż pod stopy Chrystusa. Z boków udrapowane
jest ono W dwie niesymetryczne kaskady o brzegach ukazu-
jących podszewkę. Miękko i swobodnie rozpięta draperia
układa się górą w dwa głębokie, niżej w kilka płytkich fałdów.
Majestat i spokój cechuje ujęcie głowy o wydłużonym kształ-
cie. Owal twarzy z Wysokim, sklepionym czołem, okala krótki
zarost i spływające na ramiona włosy, ułożone w loki. Nie-
1 Toruń, kościół mariacki (por. W. PŁOCKA, Rzeźba z XIV wieku
kościele pofranciszkańs kim w Toruniu. Komunikaty na Sesję naukową
kośw. dziełom sztuki Pomorza, Toruń 1966, s. 67—71) — Rudy Wielkie,
kościół cysterski ob. Muzeum w Raciborzu (por. M. KORNECKI, Rzeźba
gotycka na Śląsku Opolskim do golowy XV wieku, „Opolski Rocznik Mu-
zealny” IV, Kraków 1970, s. 318, 381, ryc. 33) — Gdańsk, kościół bry-
znaczny skłon głowy w prawo jest jakby przypomnieniem
pozycji z krzyża. Na spokojnym obliczu Chrystusa nie widać
jednak znamion przebytej męki, a na głowie nie ma śladów
korony cierniowej. Wpół przymknięte oczy stwarzają sugestię
życia, a cierpienie wyraża jedynie bolesne ściągnięcie brwi
rozdzielonych pionową zmarszczką.
Opracowanie odwrocia jest bardziej pobieżne. Zaznacza
się płytki zarys żeber i łopatek oraz wgłębienie linii kręgo-
słupa, a słabo artykułowane fałdy pionowe ożjwiają gładką
powierzchnię perizonium. Ta część rzeźby nie została jeszcze
oczyszczona z przemalowań, ale sondaże wykazały obecność
tej samej, co na reszcie figury, warstwy malarskiej. Zacho-
wane fragmenty pozwalają określić — zapewne pierwotną —
cielistą barwę karnacji ze śladami krwi u nasady szyi oraz
biel perizonium i ciemny błękit jego podbicia, widoczny po
bokach i z tyłu.
W przeciwieństwie do polichromii drewno zachowało się
stosunkowo dobrze. Brak jest jedynie wierzchniej części
stóp wraz z palcami oraz odłamanego fragmentu perizonium
przy prawej stopie.
Układ stóp i zaokrąglenie powierzchni rzeźły od spodu,
uniemożliwiające jej pionowe ustawienie, a także pozycja
rąk wskazują, że jest to Chrystus leżący w grobie nie zaś
Bolesny, co sugerować by mogły jego wpół otwarte oczy.
Jest to jak dotąd jedyne zachowane gotyckie przedstawienie
tego tematu w Wielkopolsce, a jedno z kilku znanych na całym
terenie Polski1. W świetle rozwoju ikonograficznego przed-
stawień Chrystusa w Grobie, których najstarsze przykłady
na Zachodzie Europy pochodzą z końca XIII w.2, rzeźba
gidek (obiekt znany mi wyłącznie z autopsji) — Chełmno, kaplica przy
klasztorze benedyktynek (por. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. XI,
d. woj. bydgoskie, z. 4, d. pow. chełmiński, oprać, aut. T. MROCZKO, War-
szawa, 1976, s. 50, fig. 259).
2 G. SCHILLER, Ikonographie der Christlichen Kunst, Bd. 2, Dit
Passion Jesu Christi, Guttersloh 1968, s. 196 n.
189