Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (18.1956)

HELENA KOZAKIEWICZOWA

wspomni bez żalu i tak rozumie, że Pan Bóg na Pol-
skę gniew swój ostrzy, kiedy jej godne ludzie bie-
rze...14“. A że wszystkie pochwały nie były wynikiem
przesadnej żałości, najlepszym na to dowodem miano
,,magnificus“, które zdobył sobie Kryski na dworze
angielskim w czasie swojej legaćji w Londynie w r.
1555. Otwarcie okazujący swoją niechęć do dworzan
Orzechowski w Dialogu około egzekucyjej umieszcza
Kryskiego między zacnymi i dzielnymi dworzanami:
,.Wiemy, w jakich rzeczach, u których królów Kry-
ski — dworzaninem będąc — posłem bywał; z którego
śmierci nie tylko dwór królewski, ale wszytka Pol-
ska wielką szkodę wzięła45“. Przyczyną śmierci w tak
młodym wieku miała być według Paprockiego choro-
ba spowodowana zmartwieniem na skutek niepowo-
dzenia poselstwa u Filipa II w związku ze sprawą
księstwa Bari po śmierci królowej Bony: „tam, iż mu
nie podług myśli szło poselstwo, przyjechawszy do
ojczyzny umarł w Pułtowsku, a w Drobninie mia-
steczku ojczystem pochowan 1(l". Zdanie powyższe da-
tuje dokładniej śmierć Kryskiego, ponieważ na na-
grobku daty śmierci nie ma. Paprocki wprawdzie cy-
tuje „elogium“, w którym data śmierci podana jest na
dzień 24 listopada 1566, jednak Orzechowski w Dia-
logu wydanym w r. 1563 mówi o Kryskim jako o zmar-
łym, tak samo Górnicki w IV księdze Dworzanina,
ukończonej 18 lip ca 1565 ubolewa nad jego śmiercią.
Zgon Kryskiego musiał zatem nastąpić tuż po powro-
cie z Flandrii, a więc późną jesienią 1562 17. Śmierć
jego dotknęła osobiście zaprzyjaźnionego z nim Ja-
na Kochanowskiego, który poświęcił mu — poza cy-
towanym już — drugie epitafium:
„Hiszpany, Włochy i Niemce zwiedziwszy,
Królowi swemu cnotliwie służywszy
Umarłeś, Kryski, i leżysz w tym grobie;
Mnieś wielki smutek zostawił po sobie.
A iż płacz próżny i żałość w tej mierze,
Tym więtszą i płacz, i żałość moc bierze.18“
14 Jw, s. 330.
13 Orzechowski S., Rozmowa albo dialog około
egzekucyjej polskiej korony, wyd. Łosia, s. 116.
16 Paprocki, jw., s. 624.
17 Maciejewska, jw., s. 154.
18 Kochanowski, Dzieła Polskie, jw., s. 172.
in Hartleb K., Estetyka Jana Kochanowskiego,
Lwów 1923, s. 54—68.
20 Paprocki, jw.
21 Starowolski S., Monumentu Sarmatarum, 1655,
s. 715.
22 Tekst napisu nagrobnego podany przez Staro-
wolskiego wykazuje pewne różnice w stosunku do tek-
stu Paprockiego: „ALBERTUS kryski. Sigismundi II.
Regis Poloniae Aulicus, Succamerarius Plocen. Do-
brzyń. & Mlauen. Capitaneus, Patricius Polonus, iuve-
nis decorus, ac pulcher, generis Nobilitate, ac Maiorum
suorum claritudine, & yirtutibus suis illustris, Philoso-
phia, ac iuris scientia, linguarumą; multarum peritia
clarus, in Disputationibus doctorum hominum acutus,
& disertus, natura et arte eloąuens, pauperum et opres-

3. Jedno i drugie epitafium nie znalazło się nigdy
na nagrobku Kryskiego w Drobinie. Należą one do
tak modnych w okresie renesansu epigramów, two-
rzonych na wzór prawdziwych epitafiów z zachowa-
niem motywów treściowych, które wygłaszano jako
wspomnienie pośmiertne w kole znajomych i przyja-
ciół lfl. Natomiast napis, który zachował się na nagrob-
ku w Drobinie, różniący się zasadniczo od podanego
przez Paprockiego20, a później i przez Starowolskie-
go 21, brzmi:
D.O.M. | ALBERTO CRYSKI ARCHICAM PLOC. POST PAVLV
PREM EIfl HAEREDI ET IN DRÓB DOM1 FORISQ CLARISSI-
MO | CVIVS PRAETER DIVERSOR IDIOMATV PERITIA ELO-
QVENT!Ą ET !N NEGOTIIS DEXTER!TATE PAŁCI | AEQVARE
POTVERT ET CVI MORS IMPORTVNA POLTHOW: OBSTITIT
NE DEBITOS VIRTUT!B, SVIS | HONORES ADIRET POSTEAQ;,
AD IVL. III. P. M. FERD. ROM. PHILIP. FIISP. ET ANGL.
NEAPQS | REGES MAGNIS DE REB. LEGATIONIB. PRO REGE
SIG. AVG. REGNOQ3 OBITIS AD AVLAM REDIBAT.
Tekst elogium, podanego przez Paprockiego jest
następujący: „Albertus Kriski Sigismundi Secundi
regis Poloniae succamerarius, dobrzinen. et mlaven.
capitaneus, patricius polonus, iuyenis decorus ac pul-
cher, generis nobilitate ac majorum suorum claritudi-
ne et yirtutibus suis illustris, philosophia ac iuris
sciencia linguarumąue multarum peritia clarus, in di-
sputafionibus doctorum hominum acutus ac disertus,
natura et arte eloąuens, pauperum et opressorum adiu-
tor, iustitiae et pufolioi boni amator, qui legationibus
ad papam, ad caesarem ac ad romanum, Hispaniae
Angliaeąue reges, ex dignitate perfunctus cum esset,
seąue ad r.p. recte adminis-trandam pararet, amplissi-
mosąue magistratus sibi promissos a rege expectaret,
maturo fato cum ingenti hominum dolore ex humanis
sublatus est die 24 Noyembris, hora 12 noctis seąuen-
tis in medio chorologio, anno 1566, aetatis suae 33,
Pultoviae 22“.
sorum adiutor, iustitiae & publici boni amator, qui Le-
gationibus ad Pium III. [!] Papam, ad Caesarem Ro-
manorum, ad Hispaniae Regem Philippum bis, ad
Angliae Regem, ad Margrabiom Brandeburgen. ex
diuinitate perfunctus cum esset, se quoque ad Rempub.
recte administrandam pararet, amplissimosąue Magi-
stratus sibi promissos a Rege expectaret, maturo fato,
cum ingenti hominum dolore, ex humanis sublatus est,
24 Nouemb. Anno 1566, aetatis suae 33“. Widać wy-
raźnie, że autor Monumentów korzystał dosłownie
z Paprockiego. W tekście rozwiązał jedynie imiona
panujących, korzystając z wiadomości odnoszących się
do Kryskiego, podanych przez Paprockiego. Błędnie
przy tym wymienia za Paprockim Piusa III jako pa-
pieża, do którego Kryski jeździł w poselstwie, podczas
gdy chodzi tu o Juliusza III (Pius III zmarł w r. 1503).
Przykład nagrobka w Drobinie wskazuje nam, że na-
pisy przytaczane przez Paprockiego i Starowolskiego
nie muszą być uważane za inskrypcje wyryte na ta-
blicach na nagrobkach, lecz mogą stanowić elogia po-
chodzące z zawiadomień żałobnych, z napisów wysta-