DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Rozprawy
DOI Artikel:Dobrzycka, Anna: Nieznany Backer w polskich zbiorach
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.41526#0457
ANNA DOBRZYCKA
NIEZNANY BACKER W POLSKICH ZBIORACH
Podstawowa monografia Backera, jaką wydał w 1926
roku Kurt Bauch 1 — mimo obszernego katalogu dzieł
malarza i starannego wykazu obrazów zaginionych —
nie daje pełnego i wystarczającego poglądu na syl-
wetkę artystyczną tego interesującego twórcy. Obok
wielu cennych wiadomości z życia i działalności Jacoba
Adriaenszoona, monografia Baucha pozostawia jednak
wiele spraw niedomówionych i niejasnych; wśród
nich niezbyt wyraźnie zarysowuje się charakterystyka
twórczości Backera z lat około 1630—1640, lat z któ-
rymi wiąże się znane dzieło Backera w Polsce —
wdzięczny portret chłopca ze zbiorów wawelskich,
pokazany ostatnio na wystawie rembrandtowskiej
w Warszawie 2.
Z okazji tejże wystawy doczekał się opublikowania
inny, wiązany odtąd z nazwiskiem Backera obraz, sta-
nowiący własność Muzeum Narodowego w Poznaniu
(il. 1). Wyobraża on grającego na syryndze3 „Pana”
z obnażonym ramieniem, z mocno oświetloną głową
o rdzawych włosach, które zdobi wieniec z liści wina;
na ciepłą karnację twarzy padają delikatne — nie-
znacznie przechodzące w odcień liliowy — refleksy
światła. Z karteczki nalepionej na odwrocie deski
wynika, że obraz znajdował się kiedyś na jakiejś —
nie dającej się bliżej określić — aukcji, jako dzieło
Gerbranda van den Eeckhout. Zapewne dlatego długo
wisiał w galerii poznańskiego muzeum z tą właśnie
atrybucją. Obraz nie jest „łatwy”; z malarstwem
Eeckhouta trudno go jednak wiązać i trudno odnaleźć
jakieś wspólne im nici. Jasne światło padające na
twarz „Pana” i obnażone jego ramię, nasuwają skoja-
rzenia z malarstwem Utrechtu; w porównaniu jednak
z ostrymi kontrastami tego malarstwa — wyczuwa się
tutaj jakieś delikatne ich zciszenie, łagodniejsze przej-
ścia świateł i cieni, bardziej miękki modelunek bryły.
1 Bauch K., Jacob Adriaensz. Backer, Berlin 192'6.
J Rembrandt i jego krąg. Katalog wystawy, Mu-
seum Narodowe w Warszawie, s. 64, nr 20.
3 Olej drzewo, 64,5X49,5 cm (owal), nr inw. No 63.
Niesygnowany. Środkowa część obrazu przemyta.
4 Por. de Jonge C. H., Paulus Moreelse, Portret en
Genreschilder te Utrecht 1571—1638. Assen 1938. nr 289.
Najbliżej może z utrechckich malarzy wiązać można
z naszym obrazem Paulusa Moreelse z jego „Pasterzem
z fujarką”, z roku 1636 (Aschaffenburg, Muzeum); po-
dobny jest trochę „sardoniczny” uśmiech pasterza
i miękki modelunek bryły, podobny zwrot i nachyle-
nie postaci4. W tym też rodzaju malowany jest inny
jeszcze „Pasterz” Moreelse’a zanotowany u Br. Dowes,
Amsterdam5. Sam temat — pasterz z fujarką czy
syryngą — staje się zresztą wówczas bardzo popu-
larny; pastoralne sceny z historią Granidy i Daifilo,
czy Cymona z Efigenią, zapożyczone z literackich
wątków, nie obce są również i malarzom z kręgu
Rembrandta. Wśród nich — twórcą podobnych scen
jest również i Backer.
Jacob Adriaenszoon Backer, malarz z Haerlingen
(1608—1651) — to jeden z pierwszych uczniów Rem-
brandta, którego wpływom ulega wyraźnie w latach
trzydziestych. Backer jest twórcą dzieł o tematach
mitologicznych, jest cenionym portrecistą, wreszcie
autorem scen alegorycznych i „literacko-pastoral-
nych”, tych ostatnich szczególnie w latach czterdzie-
stych. Wówczas to, po roku 1640, zaczyna się on co-
raz bardziej odsuwać od wpływów Rembrandta i usa-
modzielniać; stopniowo prace jego zbliżają się do
reprezentacyjnej sztuki o charakterze dworskim sztuki
konwencjonalnej i kosmopolitycznej6.
Z czasów, w których powstają owe pastoralne
sceny Backera pochodzi znany autoportret malarza
w stroju pasterza, z duńskich zbiorów Reedtz-Thott
w Gauno7 (il. 4). Sygnowany splecionym monogra-
mem „J A B” portret, datowany jest przez Baucha
na lata około 1640. Sposób oświetlenia postaci, sposób
malowania puszystych miękkich włosów, zwijających
się w loki na karku i — podobnie jak w poznańskim
5 Z tego samego czasu, por. de Jonge C. H., jw.,
nr 290.
6 Por. Martin W., De Hollandsche Schilderkunst in
de zeuentiende eeuw, Amsterdam 1943, I, s. 112—14.
7 Olej drzewo, 52X41 cm. Sygnowany JAB (sple-
cione), por. Bauch K., jw., nr 86 oraz Gerson H., Het
Tijdperk van Rembrandt en Vermeer. De Nederlandse
schilderkunst, Amsterdam 1952, II, s. 25, il. 48.
9
443
NIEZNANY BACKER W POLSKICH ZBIORACH
Podstawowa monografia Backera, jaką wydał w 1926
roku Kurt Bauch 1 — mimo obszernego katalogu dzieł
malarza i starannego wykazu obrazów zaginionych —
nie daje pełnego i wystarczającego poglądu na syl-
wetkę artystyczną tego interesującego twórcy. Obok
wielu cennych wiadomości z życia i działalności Jacoba
Adriaenszoona, monografia Baucha pozostawia jednak
wiele spraw niedomówionych i niejasnych; wśród
nich niezbyt wyraźnie zarysowuje się charakterystyka
twórczości Backera z lat około 1630—1640, lat z któ-
rymi wiąże się znane dzieło Backera w Polsce —
wdzięczny portret chłopca ze zbiorów wawelskich,
pokazany ostatnio na wystawie rembrandtowskiej
w Warszawie 2.
Z okazji tejże wystawy doczekał się opublikowania
inny, wiązany odtąd z nazwiskiem Backera obraz, sta-
nowiący własność Muzeum Narodowego w Poznaniu
(il. 1). Wyobraża on grającego na syryndze3 „Pana”
z obnażonym ramieniem, z mocno oświetloną głową
o rdzawych włosach, które zdobi wieniec z liści wina;
na ciepłą karnację twarzy padają delikatne — nie-
znacznie przechodzące w odcień liliowy — refleksy
światła. Z karteczki nalepionej na odwrocie deski
wynika, że obraz znajdował się kiedyś na jakiejś —
nie dającej się bliżej określić — aukcji, jako dzieło
Gerbranda van den Eeckhout. Zapewne dlatego długo
wisiał w galerii poznańskiego muzeum z tą właśnie
atrybucją. Obraz nie jest „łatwy”; z malarstwem
Eeckhouta trudno go jednak wiązać i trudno odnaleźć
jakieś wspólne im nici. Jasne światło padające na
twarz „Pana” i obnażone jego ramię, nasuwają skoja-
rzenia z malarstwem Utrechtu; w porównaniu jednak
z ostrymi kontrastami tego malarstwa — wyczuwa się
tutaj jakieś delikatne ich zciszenie, łagodniejsze przej-
ścia świateł i cieni, bardziej miękki modelunek bryły.
1 Bauch K., Jacob Adriaensz. Backer, Berlin 192'6.
J Rembrandt i jego krąg. Katalog wystawy, Mu-
seum Narodowe w Warszawie, s. 64, nr 20.
3 Olej drzewo, 64,5X49,5 cm (owal), nr inw. No 63.
Niesygnowany. Środkowa część obrazu przemyta.
4 Por. de Jonge C. H., Paulus Moreelse, Portret en
Genreschilder te Utrecht 1571—1638. Assen 1938. nr 289.
Najbliżej może z utrechckich malarzy wiązać można
z naszym obrazem Paulusa Moreelse z jego „Pasterzem
z fujarką”, z roku 1636 (Aschaffenburg, Muzeum); po-
dobny jest trochę „sardoniczny” uśmiech pasterza
i miękki modelunek bryły, podobny zwrot i nachyle-
nie postaci4. W tym też rodzaju malowany jest inny
jeszcze „Pasterz” Moreelse’a zanotowany u Br. Dowes,
Amsterdam5. Sam temat — pasterz z fujarką czy
syryngą — staje się zresztą wówczas bardzo popu-
larny; pastoralne sceny z historią Granidy i Daifilo,
czy Cymona z Efigenią, zapożyczone z literackich
wątków, nie obce są również i malarzom z kręgu
Rembrandta. Wśród nich — twórcą podobnych scen
jest również i Backer.
Jacob Adriaenszoon Backer, malarz z Haerlingen
(1608—1651) — to jeden z pierwszych uczniów Rem-
brandta, którego wpływom ulega wyraźnie w latach
trzydziestych. Backer jest twórcą dzieł o tematach
mitologicznych, jest cenionym portrecistą, wreszcie
autorem scen alegorycznych i „literacko-pastoral-
nych”, tych ostatnich szczególnie w latach czterdzie-
stych. Wówczas to, po roku 1640, zaczyna się on co-
raz bardziej odsuwać od wpływów Rembrandta i usa-
modzielniać; stopniowo prace jego zbliżają się do
reprezentacyjnej sztuki o charakterze dworskim sztuki
konwencjonalnej i kosmopolitycznej6.
Z czasów, w których powstają owe pastoralne
sceny Backera pochodzi znany autoportret malarza
w stroju pasterza, z duńskich zbiorów Reedtz-Thott
w Gauno7 (il. 4). Sygnowany splecionym monogra-
mem „J A B” portret, datowany jest przez Baucha
na lata około 1640. Sposób oświetlenia postaci, sposób
malowania puszystych miękkich włosów, zwijających
się w loki na karku i — podobnie jak w poznańskim
5 Z tego samego czasu, por. de Jonge C. H., jw.,
nr 290.
6 Por. Martin W., De Hollandsche Schilderkunst in
de zeuentiende eeuw, Amsterdam 1943, I, s. 112—14.
7 Olej drzewo, 52X41 cm. Sygnowany JAB (sple-
cione), por. Bauch K., jw., nr 86 oraz Gerson H., Het
Tijdperk van Rembrandt en Vermeer. De Nederlandse
schilderkunst, Amsterdam 1952, II, s. 25, il. 48.
9
443