DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Miscellanea
DOI Artikel:Obłąk, Jan: Kontrakty między kapitułą warmińską a rzeźbiarzami w Dębniku w sprawie ołtarza marmurowego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.41526#0305
KS. JAN OBŁĄK
KONTRAKTY MIĘDZY KAPITUŁĄ WARMIŃSKĄ
A RZEŹBIARZAMI W DĘBNIKU W SPRAWIE OŁTARZA MARMUROWEGO
Ludziom baroku nie odpowiadały gotyckie ołtarze
typu szafiastego, dlatego też od początku w. XVIII
kapituła warmińska myślała o wzniesieniu nowego
ołtarza głównego we fromborskiej katedrze, który by
zastąpił dotychczasowy tryptyk z r. 1504. W r. 1744
kanonicy katedralni postanowili przystąpić do zreali-
zowania swojego zamysłu, tym więcej, że uprzedziła
ich w tym kolegiata w Dobrym Mieście1. Początkowo
skłaniali się oni do projektu ołtarza z drzewa orze-
chowego, bogato złoconego „cum omni maximo deco-
re“. Później jednak projekt ołtarza marmurowego zy-
skał sobie większe uznanie i ostatecznie został zaak-
ceptowany 2.
Z początkiem listopada 1745 gotowy był model
ołtarza marmurowego, sporządzony przez nieznanego
nam architekta w Krakowie3. Według tego modelu
ołtarz miał być skonstruowany z marmuru zielonego,
kolumny z marmuru żółtego, rzeźby figur zaś z drze-
wa. W głównej kondygnacji między kolumnami miał
się mieścić obraz, a nad nim w górze symbol Opatrz-
ności Bożej. Po wielu debatach wprowadzono do tego
modelu pewne zmiany, mianowicie symbol opatrzności
miał być zastąpiony obrazem świętego, figury miały
być wyrzeźbione „ex lapide bremensi”, który w Gdań-
sku był do nabycia, a kolory marmurów miały być
zamienione na czarny i biały4.
Wykonanie ołtarza kapituła zdecydowała się powie-
rzyć pracowniom rzeźbiarskim, znajdującym się przy
kopalniach marmuru w okolicach Krakowa. Ponie-
waż marmur czarny w większych ilościach wydo-
bywano tylko w Dębniku, a marmur biały w sąsied-
niej Czernej, dlatego mistrzowie tamtejszych pracow-
ni brani byli głównie pod uwagę. Celem nawiązania
rozmów w tej sprawie, wysłany został do Krakowa
kanonik ks. Aleksy Ossoliński, będący również ka-
nonikiem krakowskim. W liście z 14 maj-a 1746 zawia-
domił on, iż uzgodnił z rzeźbiarzami kosztorys ołta-
rza w wysokości 17.ODO florenów, na którą to sumę
kapituła wyraziła swoją zgodę5. Dalsze pertraktacje
w imieniu kapituły prowadził ks. Jacek Łopacki, ka-
nonik krakowski i archipreżbyter kościoła mariac-
kiego'. Z majstrami pracowni rzeźbiarskiej w Dębni-
ku, będącej własnością klasztoru karmelitów w Czer-
1 Archiwum Diecezji Warmińskiej w Olsztynie.
Acta Capitularia Nr 17. A die 7 Novembris 1741 ad
diem 2(2 Decembris 1747, de die 3.XI.;1744.
2 Tamże de die 11-12.VI.1745.
3 Tamże de die 13.XI.1745.
nej, zawarł on oficjalny kontrakt, który podajemy
w dosłownym brzmieniu6:
„Między j. ks. Hiacyntem Łopackim kanonikiem
i archiprezbyterem krakowskim, imieniem Przewie-
lebnej Kapituły Warmińskiej cżyniącym, z P. P. Ma-
gistrami Marmurnikami w Dębniku zostającymi, ni-
żej podpisanymi, z ich sukcesorami i następcami ma-
gistrami, stał się kontrakt w niżej opisany
sposób. Iż P. P. Magistrowie podpisani, wszyscy zo-
bopólnie i każdy z nich z osobna, obligują się i po-
dejmują zrobić ołtarz marmurowy do kościoła kate-
dralnego warmińskiego według danego sobie abrysu
i modelu, gładko, polerowane, ostro, bez sztukowania
i z pięknych marmurów i to wszystko według czasów
niżej wyrażonych, swoimi furami zwieźć i sprowadzić
na miejsce naznaczone nad Wisłę do Krakowa, a to
za sumę siedemnaście tysięcy złotych polskich dico fl.
17.000. Lubo zaś cała ta struktura i robota ma być
skończona zupełnie w roku 1748-mym, jednak częś-
ciami ma być sprowadzona do Krakowa, to jest w ro-
ku teraźniejszym na święta Bożego Narodzenia mają
wygotować spodnie postumenta po pierwszy gzyms,
to jest po basy pod kolumnami. Na święty Michał
w roku 1748-mym mają sprowadzić kolumny, pilastry
i kapitele, ostatek zaś struktury mają wygotować
i zwieść pod Kraków na święta Bożego Narodzenia
w tymże roku 1784-ym. ii lubo odbierają albrys z ko-
lorami, jakie mają być marmury do tej struktury na-
leżące i tu jednak wyraża się, że spodnie postumenta
mają być z marmuru flandrowatego. Drugie postu-
menta z czarnego, jako i gzymsy, architraw, fronty-
spis, rama, antepedia, wszystko z czarnego pięknego
marmuru. Kolumny, basy, kapitele z białego grodzic-
kiego, fryzę nad architrawem z marmuru flandrowa-
tego. Nasadzka także ma być z czerwonego marmuru
pięknego na wszystkich tych miejscach, które są na-
znaczone, która nasadzka czerwona ma być i w pila-
strach za kolumnami, uważając pilno ab rys dany,
aby żadnego defektu ani omyłki nie było tak w ro-
bocie jako i w mierze, na co daje się łokcia saskiego
miara. Co wszystko wypełnić niżej podpisani Magi-
strowie obligują się bez zawodu żadnego tak w ro-
4 Tamże de die T5'.V1.;1746.
5 Tamże de die 216.V.1746.
6 Kopia tego kontraktu znajduje się w Arch. Diec.
Warm. w Olsztynie.
295
KONTRAKTY MIĘDZY KAPITUŁĄ WARMIŃSKĄ
A RZEŹBIARZAMI W DĘBNIKU W SPRAWIE OŁTARZA MARMUROWEGO
Ludziom baroku nie odpowiadały gotyckie ołtarze
typu szafiastego, dlatego też od początku w. XVIII
kapituła warmińska myślała o wzniesieniu nowego
ołtarza głównego we fromborskiej katedrze, który by
zastąpił dotychczasowy tryptyk z r. 1504. W r. 1744
kanonicy katedralni postanowili przystąpić do zreali-
zowania swojego zamysłu, tym więcej, że uprzedziła
ich w tym kolegiata w Dobrym Mieście1. Początkowo
skłaniali się oni do projektu ołtarza z drzewa orze-
chowego, bogato złoconego „cum omni maximo deco-
re“. Później jednak projekt ołtarza marmurowego zy-
skał sobie większe uznanie i ostatecznie został zaak-
ceptowany 2.
Z początkiem listopada 1745 gotowy był model
ołtarza marmurowego, sporządzony przez nieznanego
nam architekta w Krakowie3. Według tego modelu
ołtarz miał być skonstruowany z marmuru zielonego,
kolumny z marmuru żółtego, rzeźby figur zaś z drze-
wa. W głównej kondygnacji między kolumnami miał
się mieścić obraz, a nad nim w górze symbol Opatrz-
ności Bożej. Po wielu debatach wprowadzono do tego
modelu pewne zmiany, mianowicie symbol opatrzności
miał być zastąpiony obrazem świętego, figury miały
być wyrzeźbione „ex lapide bremensi”, który w Gdań-
sku był do nabycia, a kolory marmurów miały być
zamienione na czarny i biały4.
Wykonanie ołtarza kapituła zdecydowała się powie-
rzyć pracowniom rzeźbiarskim, znajdującym się przy
kopalniach marmuru w okolicach Krakowa. Ponie-
waż marmur czarny w większych ilościach wydo-
bywano tylko w Dębniku, a marmur biały w sąsied-
niej Czernej, dlatego mistrzowie tamtejszych pracow-
ni brani byli głównie pod uwagę. Celem nawiązania
rozmów w tej sprawie, wysłany został do Krakowa
kanonik ks. Aleksy Ossoliński, będący również ka-
nonikiem krakowskim. W liście z 14 maj-a 1746 zawia-
domił on, iż uzgodnił z rzeźbiarzami kosztorys ołta-
rza w wysokości 17.ODO florenów, na którą to sumę
kapituła wyraziła swoją zgodę5. Dalsze pertraktacje
w imieniu kapituły prowadził ks. Jacek Łopacki, ka-
nonik krakowski i archipreżbyter kościoła mariac-
kiego'. Z majstrami pracowni rzeźbiarskiej w Dębni-
ku, będącej własnością klasztoru karmelitów w Czer-
1 Archiwum Diecezji Warmińskiej w Olsztynie.
Acta Capitularia Nr 17. A die 7 Novembris 1741 ad
diem 2(2 Decembris 1747, de die 3.XI.;1744.
2 Tamże de die 11-12.VI.1745.
3 Tamże de die 13.XI.1745.
nej, zawarł on oficjalny kontrakt, który podajemy
w dosłownym brzmieniu6:
„Między j. ks. Hiacyntem Łopackim kanonikiem
i archiprezbyterem krakowskim, imieniem Przewie-
lebnej Kapituły Warmińskiej cżyniącym, z P. P. Ma-
gistrami Marmurnikami w Dębniku zostającymi, ni-
żej podpisanymi, z ich sukcesorami i następcami ma-
gistrami, stał się kontrakt w niżej opisany
sposób. Iż P. P. Magistrowie podpisani, wszyscy zo-
bopólnie i każdy z nich z osobna, obligują się i po-
dejmują zrobić ołtarz marmurowy do kościoła kate-
dralnego warmińskiego według danego sobie abrysu
i modelu, gładko, polerowane, ostro, bez sztukowania
i z pięknych marmurów i to wszystko według czasów
niżej wyrażonych, swoimi furami zwieźć i sprowadzić
na miejsce naznaczone nad Wisłę do Krakowa, a to
za sumę siedemnaście tysięcy złotych polskich dico fl.
17.000. Lubo zaś cała ta struktura i robota ma być
skończona zupełnie w roku 1748-mym, jednak częś-
ciami ma być sprowadzona do Krakowa, to jest w ro-
ku teraźniejszym na święta Bożego Narodzenia mają
wygotować spodnie postumenta po pierwszy gzyms,
to jest po basy pod kolumnami. Na święty Michał
w roku 1748-mym mają sprowadzić kolumny, pilastry
i kapitele, ostatek zaś struktury mają wygotować
i zwieść pod Kraków na święta Bożego Narodzenia
w tymże roku 1784-ym. ii lubo odbierają albrys z ko-
lorami, jakie mają być marmury do tej struktury na-
leżące i tu jednak wyraża się, że spodnie postumenta
mają być z marmuru flandrowatego. Drugie postu-
menta z czarnego, jako i gzymsy, architraw, fronty-
spis, rama, antepedia, wszystko z czarnego pięknego
marmuru. Kolumny, basy, kapitele z białego grodzic-
kiego, fryzę nad architrawem z marmuru flandrowa-
tego. Nasadzka także ma być z czerwonego marmuru
pięknego na wszystkich tych miejscach, które są na-
znaczone, która nasadzka czerwona ma być i w pila-
strach za kolumnami, uważając pilno ab rys dany,
aby żadnego defektu ani omyłki nie było tak w ro-
bocie jako i w mierze, na co daje się łokcia saskiego
miara. Co wszystko wypełnić niżej podpisani Magi-
strowie obligują się bez zawodu żadnego tak w ro-
4 Tamże de die T5'.V1.;1746.
5 Tamże de die 216.V.1746.
6 Kopia tego kontraktu znajduje się w Arch. Diec.
Warm. w Olsztynie.
295