Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (18.1956)

MARIA LEWICKA

RYCINA JAKUBA LAURO KU CZCI JANA ZAMOYSKIEGO
NOWE MATERIAŁY DO IKONOGRAFII SZAROGRODU I ZAMOŚCIA

Sztycharz rzymski Jakub Lauro 1 2 (czynny w latach
1584—1637), znany z szeregu prac dila króla polskiego
Zygmunta III Wazy i polskiej magnaterii, był również
w kontakcie z Janem Zamoyskim. W stosunkach tych
pośredniczył agent kanclerza w Rzymie, opat kon-
wentu św. Waleriana — Angolo Odducio. 8.X.1601 do-
nosi on Zamoyskiemu z Rzymu w liście włoskim, że
„traktuje z wybitnym sztycharzem, by uwydatnić
wszystkie przedsięwzięcia i czyny spełnione przez
W. M., wyryte na łuku triumfalnym według zwyczaju
starożytnych Rzymian. Model prześle W. M. w naj-
bliższym czasie, aby W. M., widząc go, mógł coś do-
dać lub ująć, jak uzna za stosowne. Godzi się, by tak
liczne czyny bohaterskie, które W. M. spełnił, były też
na światło wydobyte, tak, iby o nich wiedziano po
świecie całym112. Czy już sam pomysł takiej ryciny,
który jak się wydaje wyszedł od Odduciego, nie po-
dobał się Zamoyskiemu, czy też przesłany zgodnie
z zapowiedzią, model ryciny — trudno dziś powie-
dzieć. Faktem jest, że w r. 1603 poszły z Zamościa do
Rzymu listy zakazujące kategorycznie wykonywania
tego rodzaju sztychu 3, a w odpowiedzi na nie doniósł
Odducio, że zakomunikował panu Lauro rozkaz het-
mana i kanclerza, by zaprzestał rytowania bramy
triumfalnej. Tak więc rycina nie została za życia het-
mana wykonana. Sprawa ta zapoczątkowała jednak
dalsze stosunki Zamoyskiego z Laurem. Jakieś konkret-
ne- już zamówienie dotyczyć musiało ryciny portreto-
wej, skoro 3.X-II.1602 donosił agent Zamoyskiemu, że
portret jego może być doręczony Montelupiemu4. Na-
stępnie w r. 1603 na podstawie dostarczonych z Pol-
ski rysunków nieznanego autora robił Lauro dla Za-
moyskiego sztychy ilustrujące wyprawę inflancką

1 Fijałek J. ks., Materiały do stosunków rytowni-
ka rzymskiego Jakuba Lauro z Polakami w począt-
kach wieku XVII, Spraw. P.A.U. 1926, nr 3.
2 List cytowany w tłumaczeniu Tomkowicza S.,
Ordynaci Zamoyscy i sztuka, Zamość 1920, znany rów-
nież Łempickiemu S., Polski Medyceusz XVI wieku,
u tegoż autora: Renesans i humanizm w Polsce, War-
szawa 1951.
3 Rękopisy Biibl. Jagiell. w Krakowie 2418, nr 3-4,
r. 1603.
4 Tomkowicz, jw.
5 Fijałek, jw. Odbitki z tych sztychów Laura znaj-
dowały się do ostatniej wojny w rękopiśmiennym
egzemplarzu Heidensteina „De vita Joannis Zamoyski11
w bibliotece ordynacji Zamoyskiej; w egzemplarzach

przeciw Szwedom (1601—1602). Z siedmiu wykona-
nych i przesłanych do Zamościa sztychów aprobatę
zyskały tylko dwa — zdobycie zamku Wolmaru i Fe-
lina. Przekazując za nie artyście 100 zł kanclerz pro-
sił o natychmiastowe odbicie i wysłanie po 100 egzem-
plarzy z każdego pocztą Montelupich tak, aby zdążyły
na najbliższy oznaczony datą 18.XII.1603 jarmark za-
mojski, gdzie miały być rozsprzedane. Sztych trzeci
przedstawiający zdobycie twierdzy Biały Kamień
został artyście zwrócony do poprawy 5 *.
Po śmierci Jana Zamoyskiego przedsiębiorczy Lau-
ro nawiązał kontakt z synem kanclerza — Tomaszem.
Chce widocznie wykorzystać materiał nagromadzony
do nie wykonanej za życia hetmana ryciny panegirycz-
n-ej i w liście z 20.XII.1609 zgłasza się z Rzymu do To-
masza, zawiadamiając, że pragnie uczcić, a zarazem
rozgłosić światową sławę jego ojca, że zaczął rytować
na łuku triumfalnym jego czyny i zwycięstwa i chciał-
by wydać tę rycinę w księdze, zawierającej żywot
kanclerza, i że w tym względzie porozumiewał się
z Szymonem BirkowskimB. W rok później, widocznie
nie otrzymawszy odpowiedzi na list poprzedni, pow-
tarza jego treść. Po dziewięciu zaś latach 24.VIII.1619,
w liście z Rzymu przypomina Tomaszowi, że przesłał
mu życzenia z powodu godności wojewody i dedyko-
wał „paneg-irico eon l’arco trio-nfale11 na -cześć kanc-
lerza i hetmana, a Tomasz okazał swoje zadowolenie
i obiecał „generasite11; przypuszcza, że zwłoka w speł-
nieniu obietnicy wynikła jedynie z zapomnienia7.
Jak wynika z późniejszego opisu Sebastiana Ciam-
piego8, dedykowana Tomaszowi Zamoyskiemu pra-
ca 9 była pan-egirykiem Andrzeja Bajana Luzytań-
czyka z ozdobnym frontispisem, portretem hetmana

drukowanych nie figurowały. Obecnie znane są jedy-
nie z bardzo niedoskonałego przerysu dziewiętnasto-
wiecznego w reprodukcjach litograficznych z dzieła
Działyńskiego T., Collectanea vitam resque gestas
Joannis Zamoyski... ilustrantia, Poznań 1861.
6 Binkowski piastował w tym czasie urząd rekto-
ra Akademii Zamoyskiej.
7 Tomkowicz, jw.
8 Ciampi S., Bibliografia critica, Firenz-e 1834.
9 „Cum iconographiam, seu historiam rerum ab
illo [mowa o Janie Zamoyskim] gestarum im-aginibus
descriptam mułtis ab hinc annis inchoassem, nunc tuo
auspicio absolvi e't absolutam dedi-co cum pan-egyrico
claro Iconographiae nostrae commentario11.

132