DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Rozprawy
DOI Artikel:Zagórowski, Olgierd: Architekt Kacper Bażanka
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.41526#0094
OLGIERD ZAGÓROWSKI
ARCHITEKT KACPER BAŻANKA
OKOŁO 1680-1726 r. *
I. DANE BIOGRAFICZNE
Architekt Kacper Bażanka nie posiada dotychczas
opracowania monograficznego. Najpełniejsze wiado-
mości dotyczące Bażanki zamieszczone są w pracy
J. Lepiarczyka i B. Przybyszewskiegoł. Można po-
wiedzieć, że jest artystą dotąd bliżej nieznanym. Ze-
brane ostatnio materiały pozwolą na ustalenie miejsca
Bażanki w polskiej historii sztuki2, pomimo krótko-
trwałej jego działalności artystycznej przerwanej na-
głą śmiercią architekta.
Gdzie się Bażanka urodził3 i kiedy, nie wiadomo.
Sądząc po okresie studiów4 należałoby przyjąć datę
jego urodzin a czas około r. 1680. Określenia: nobilis,
* Podstawą niniejszej monografii jest praca magi-
sterska, przyjęta w r. 1954 na Wydziale Historyczno-
Filozoficznym U. J. w Krakowie, wykonana pod kie-
runkiem prof. dra A. Bochnaka, któremu na tym miej-
scu składam serdeczne podziękowanie za pomoc i kie-
rowanie w czasie jej pisania, jak również przygotowa-
nia do druku. Jednocześnie proszę o przyjęcie wyrazów
wdzięczności dra J. Lepiarczyka za inicjatywę, głę-
bokie zainteresowanie się moją pracą i udostępnie-
nie swoich materiałów rękopiśmiennych, doc. dra
L. Kalinowskiego za słowa krytyki, prof. dr Z. Amei-
senową za udzielone wskazówki bibliograficzne oraz
mgra I. Tryibowskiego za pomoc w kwerendzie archi-
walnej,, przedyskutowanie materiału, rady i życzliwe
zainteresowanie. Księżom dr K. Figlewiczowi, dr
J. Poplatkowi, dr J. Zdanowskiemu, klasztorom nor-
bertanek w Imbramowicach. oraz krakowskirm kar-
melitanek bosych i kapucynów dziękuję za pomoc
i udostępnienie archiwaliów.
1 Pierwszą próbą w tym kierunku był artykuł ks.
S. Bednarskiego w Polskim Słowniku Biograficznym,
I (1935), s. 344. Rozszerzeniem jego jest artykuł w słow-
niku Łozy S., Architekci i budowniczowie w Polsce,
Warszawa 1954, s. 21. Lepiarczyk J. i Przybyszewski
B.,Katedra na Wawelu w XVIII wieku. Zmiany jej
wyglądu architektonicznego i urządzenia wnętrza na
podstawie badań archiwalnych, maszynopis oddany do
druku.
2 Niniejszy artykuł, m. i. ze względu na szczupłość
miejsca, nie omawia źródeł i charakteru twórczości Ba-
żanki, ograniczając się jedynie do podania materiałów
archiwalno-dowodowych związanych z jego dziełami,
generosus, a najczęściej dominus lub jaśnie pan, wska-
zywać się zdają na jego szlacheckie pochodzenie. Po-
nieważ nazwiska „Bażanka" nie znają nawet najdo-
kładniejsze nasze herbarze, nasuwa się przypuszczenie,
że nie jest to nazwisko w ścisłym tego słowa znacze-
niu, ale przezwisko, przydomek, w rodzaju tych jakie
drobna szlachta, zwłaszcza zaściankowa nosząca
wspólne nazwiska, przyjmowała dla odróżnienia po-
szczególnych osób. Nazwisko — czy przezwisko — na-
szego architekta bywa najczęściej pisane ,,Bazanka“
lub ,,Bażanka1'5.
tak stwierdzonymi archiwalnie, jak i przypisywanymi
mu przez autora. Autor odkłada też opracowanie tych
zagadnień do osobnej rozprawy.
3 W dotychczasowej literaturze zaczęło się ucierać
mniemanie o pochodzeniu Bażanki z Podlasia, oparte
na zniekształconej wiadomości z kroniki konwentu im-
bramowickiego. Czytamy tam pod 30 czerwca 1711, że
,,Imć Pan Barzanka w Podlasiu zostawał" [sic!]; Archi-
wum klasztoru norbertanek w Imbramowicach, rkps
A27, s. 96.
4 ,,Gia nei primi anni del settecento gli atti dell’
Accademia menzionano un certo Bazzanca..."; Loret
M., Gli artisti polacchi a Roma nel settecento, Milano-
Roma 1929, s. 33.
5 Jedynie.ksieni Grotówna notuje go w kronice im-
bramowickiej przez „rz“ (Barzanka). Zmianę bar-
dziej zasadniczą wprowadzono dopiero w druku, po-
dając brzmienie: Barzanek. Kontynuatorka kroniki od
r. 1722, siostra Anna Postupalska, jako wychowanica
jednego z protektorów artysty, ks. Lochmana, więc
znająca go bliżej, stale używa nazwiska „Bażanka".
Dlatego przyjmuję brzmienie „Bażanka" przez „ż“. Tak
też piszą jego nazwisko w aktach kapituły warmińskiej,
w kronikach kapucynów oraz prezentek krakowskich
i — co może najbardziej decydujące — w tym brzmie-
niu zanotowano go w metrykach jego dwojga dzieci,
chrzczonych w parafii WWŚwiętych w Krakowie (Ar-
chiwum kościoła śś. Piotra i Pawła w Krakowie, Liber
natorum eccl. Omnium Sanctorum ab anno 1714 ad
annurn 1750). Nie znamy przyczyny podawania w zbio-
rowej pracy Sztuka polska czasów nowożytnych.
Część II. Okres 1650—1764, Warszawa 1954 (s. 29 i 30)
nazwiska jego w brzmieniu czeskim Bażanka.
84
ARCHITEKT KACPER BAŻANKA
OKOŁO 1680-1726 r. *
I. DANE BIOGRAFICZNE
Architekt Kacper Bażanka nie posiada dotychczas
opracowania monograficznego. Najpełniejsze wiado-
mości dotyczące Bażanki zamieszczone są w pracy
J. Lepiarczyka i B. Przybyszewskiegoł. Można po-
wiedzieć, że jest artystą dotąd bliżej nieznanym. Ze-
brane ostatnio materiały pozwolą na ustalenie miejsca
Bażanki w polskiej historii sztuki2, pomimo krótko-
trwałej jego działalności artystycznej przerwanej na-
głą śmiercią architekta.
Gdzie się Bażanka urodził3 i kiedy, nie wiadomo.
Sądząc po okresie studiów4 należałoby przyjąć datę
jego urodzin a czas około r. 1680. Określenia: nobilis,
* Podstawą niniejszej monografii jest praca magi-
sterska, przyjęta w r. 1954 na Wydziale Historyczno-
Filozoficznym U. J. w Krakowie, wykonana pod kie-
runkiem prof. dra A. Bochnaka, któremu na tym miej-
scu składam serdeczne podziękowanie za pomoc i kie-
rowanie w czasie jej pisania, jak również przygotowa-
nia do druku. Jednocześnie proszę o przyjęcie wyrazów
wdzięczności dra J. Lepiarczyka za inicjatywę, głę-
bokie zainteresowanie się moją pracą i udostępnie-
nie swoich materiałów rękopiśmiennych, doc. dra
L. Kalinowskiego za słowa krytyki, prof. dr Z. Amei-
senową za udzielone wskazówki bibliograficzne oraz
mgra I. Tryibowskiego za pomoc w kwerendzie archi-
walnej,, przedyskutowanie materiału, rady i życzliwe
zainteresowanie. Księżom dr K. Figlewiczowi, dr
J. Poplatkowi, dr J. Zdanowskiemu, klasztorom nor-
bertanek w Imbramowicach. oraz krakowskirm kar-
melitanek bosych i kapucynów dziękuję za pomoc
i udostępnienie archiwaliów.
1 Pierwszą próbą w tym kierunku był artykuł ks.
S. Bednarskiego w Polskim Słowniku Biograficznym,
I (1935), s. 344. Rozszerzeniem jego jest artykuł w słow-
niku Łozy S., Architekci i budowniczowie w Polsce,
Warszawa 1954, s. 21. Lepiarczyk J. i Przybyszewski
B.,Katedra na Wawelu w XVIII wieku. Zmiany jej
wyglądu architektonicznego i urządzenia wnętrza na
podstawie badań archiwalnych, maszynopis oddany do
druku.
2 Niniejszy artykuł, m. i. ze względu na szczupłość
miejsca, nie omawia źródeł i charakteru twórczości Ba-
żanki, ograniczając się jedynie do podania materiałów
archiwalno-dowodowych związanych z jego dziełami,
generosus, a najczęściej dominus lub jaśnie pan, wska-
zywać się zdają na jego szlacheckie pochodzenie. Po-
nieważ nazwiska „Bażanka" nie znają nawet najdo-
kładniejsze nasze herbarze, nasuwa się przypuszczenie,
że nie jest to nazwisko w ścisłym tego słowa znacze-
niu, ale przezwisko, przydomek, w rodzaju tych jakie
drobna szlachta, zwłaszcza zaściankowa nosząca
wspólne nazwiska, przyjmowała dla odróżnienia po-
szczególnych osób. Nazwisko — czy przezwisko — na-
szego architekta bywa najczęściej pisane ,,Bazanka“
lub ,,Bażanka1'5.
tak stwierdzonymi archiwalnie, jak i przypisywanymi
mu przez autora. Autor odkłada też opracowanie tych
zagadnień do osobnej rozprawy.
3 W dotychczasowej literaturze zaczęło się ucierać
mniemanie o pochodzeniu Bażanki z Podlasia, oparte
na zniekształconej wiadomości z kroniki konwentu im-
bramowickiego. Czytamy tam pod 30 czerwca 1711, że
,,Imć Pan Barzanka w Podlasiu zostawał" [sic!]; Archi-
wum klasztoru norbertanek w Imbramowicach, rkps
A27, s. 96.
4 ,,Gia nei primi anni del settecento gli atti dell’
Accademia menzionano un certo Bazzanca..."; Loret
M., Gli artisti polacchi a Roma nel settecento, Milano-
Roma 1929, s. 33.
5 Jedynie.ksieni Grotówna notuje go w kronice im-
bramowickiej przez „rz“ (Barzanka). Zmianę bar-
dziej zasadniczą wprowadzono dopiero w druku, po-
dając brzmienie: Barzanek. Kontynuatorka kroniki od
r. 1722, siostra Anna Postupalska, jako wychowanica
jednego z protektorów artysty, ks. Lochmana, więc
znająca go bliżej, stale używa nazwiska „Bażanka".
Dlatego przyjmuję brzmienie „Bażanka" przez „ż“. Tak
też piszą jego nazwisko w aktach kapituły warmińskiej,
w kronikach kapucynów oraz prezentek krakowskich
i — co może najbardziej decydujące — w tym brzmie-
niu zanotowano go w metrykach jego dwojga dzieci,
chrzczonych w parafii WWŚwiętych w Krakowie (Ar-
chiwum kościoła śś. Piotra i Pawła w Krakowie, Liber
natorum eccl. Omnium Sanctorum ab anno 1714 ad
annurn 1750). Nie znamy przyczyny podawania w zbio-
rowej pracy Sztuka polska czasów nowożytnych.
Część II. Okres 1650—1764, Warszawa 1954 (s. 29 i 30)
nazwiska jego w brzmieniu czeskim Bażanka.
84