Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (18.1956)

JAN ANTONI MIĄCZYNSKI

O MINIATURACH J. N. GŁOWACKIEGO
ORAZ DZIAŁALNOŚCI KRIEHUBERA I BENNERA W POLSCE
i

Wśród artystów polskich z pierwszej połowy XIX
wieku, dużymi osiągnięciami na polu malarstwa mi-
niaturowego może się poszczycić krakowianin — Jan
Nepomucen Głowacki, i choć w twórczości tego arty-
sty przeważały krajobrazy i portrety olejne, to jednak
niewątpliwie bardzo dodatnią pozycję w jego dorobku
artystycznym .stanowią miniatury portretowe.
Głowacki urodził się w Krakowie w 1802 roku,
zmarł tamże 28 lipca 1847 roku. Początkowe studia
malarskie odbył w Krakowie u Peszfci i J. Brodow-
skiego \ dalsze w Wiedniu, w tamtejszej akademii
sztuk pięknych, gdzie był uczniem znanego pejzażysty
Fr. Steinfelda1 2. Podróżował również do Monachium
i Rzymu, gdzie przebywał podobno dwa lata 3. W ro-
ku 183.2 był w Wiedniu, na co wskazuje miniatura
tam sygnowana, przedstawiająca młodą kobietę4, i w
tymże roku powrócił do Krakowa, co udowadnia inna
miniatura5. Prawdopodobnie od tego czasu przeby-
wał stale w Krakowie. W 1835 r. został nauczycielem
rysunków w liceum św. Anny,, od) roku 1848 zaś był
profesorem krajobrazu w krakowskiej Szkole Sztuk
Pięknych6. Dla wyjaśnienia miniatorskich zaintere-
sowań Głowackiego, ważnym jest szczegół, iż w cza-
sie studiów wiedeńskich przyjaźnił się z wybitnym mi-
niaturzystą tamtejszym — Emanuelem Peterem (1780—
1878) 7. Głowacki jako miniaturzysta na ogół jest mało
znany, ponieważ namalował stosunkowo niewiele dzieł
z tego zakresu (nawet bardzo szczegółowy słownik mi-
niaturzystów Lembergera nie wymienia go),. A właś-
nie miniatury Głowackiego są dziełami wyjątkowo
udanymi, reprezentują o wiele lepiej warsztat, a zwła-

1 Rastawieckd E„, Słownik malarzów polskich I,
Warszawa 1850, s. 174.
2 Thieme-Becker, Allgemeines Lexikon der bilden-
den Kiinstler, XIV, (119211), s. 267.
3 Rastawiecki E., jw.
4 Sygnowana: „J. N. Głowacki a Vienne 1832“; re-
produkowana w: Bachowki Wł. i Treter M., Wystawa
miniatur i sylwetek we Lwowie 1912, Lwów 1912,
s. 7'5, poz. 202.
5 Przedstawiająca dra Michała Mohra, sygnowana:
,,J. Nep. Głowacki Cracovia 1832“; por.: Buczkowski
K. i Przeorska-Exnerowa Z., Wystawa miniatur na tle
wnętrz Pałacu Pussłowskich w Krakowie, Kraków
1038, s. 60, poz. 292.
a Kopera F., Dzieje malarstwa w Polsce III, s 45,
114-16.

szcza kolorystykę malarza niż portrety olejne. Nieco
gorzej było z kompozycją. Głowacki uciekał się tu nie-
kiedy do pomysłów cudzych. Świadczy o tym miniatura
przedstawiająca Izabelę Sanguszkową (ił. 1) wykona-
na przez Głowackiego w 188& roku, uchodząca do-
tychczas jako jego własna kompozycja. Przyniosła
mu ona sporo rozgłosu, uznana była bowiem za jedną
z najlepszych prac miniatorskich artysty8, tymcza-
sem jest to kopia z wykonanej przez Tomasza Law-
rence (1769—1830) miniatury, przedstawiającej Miss
Macdonald (il. 2), oczywiście ze zmianą rysów twa-
rzy 9. Dodane przez Głowackiego na miniaturze San-
guszkoweij kolczyki i inne prawie nieznaczne szczegó-
ły (uczesanie) nie mogą zmienić faktu, że miniatura
jest jedynie kopią doskonałej kompozycji Lawrence’a,
i nie może dać właściwego pojęcia o stylu i indywidu-
alności Głowackiego. Dwie natomiast inne miniatury
ukażą nam jego twórczość właściwą.
Głowacki malował miniatury na kości, szyldkrecie,
papierze i blasze, przeważnie w większych wymia-
rach, dochodzących niekiedy do 2© X 2i0 cm. Posługi-
wał się najczęściej akwarelą i gwaszem, chociaż do-
dawał czasem i farb olejnych dla podkreślenia efek-
tów świetlnych. Prace swe przeważnie sygnował, czę-
sto datował.
Za jedną z pierwszych po powrocie z akademii
wiedeńskiej do Krakowa i bardzo udanych prac mi-
niatorskich Głowackiego, należy uważać miniaturę
dotąd nie reprodukowaną (il. 3), niewątpliwie włas-
nej kompozycji artysty, przedstawiającą profesora
Uniwersytetu Jagiellońskiego — Ferdynanda Kojsie-

7 Bachowski Wł. i Treter M„ jw., s. XXVI i XXXIII.
8 Miniatura eksponowana była na wystawie minia-
tur we Lwowie w 1912 r., i w opinii tamtejszych zna-
wców uchodziła za najlepszą z sześciu wystawionych
miniatur Głowackiego. Podkreślono między innymi
piękny układ i mistrzowskie opanowanie techniki mi-
niturowej, i słusznie, lecz nie wiedziano, iż jest to
zapożyczone z Lawrence’a, zaś Głowacki, w tym wy-
padku jest jedynie zdolnym kopistą. Por. Bachowski
i Treter, jw., s. XXXIV i kat. s. 74, poz. 291, reprod.
barwna taibl. XII; również Zarewicz St., Polskie mi-
niatury na lwowskiej wystawie, w: Sztuka III, Lwów
1913, s. 71.
9 Miniatura Lawrence’a znaną była zapewne Gło-
wackiemu ze sztychu Samuela Cousinsa, opublikowa-
nego w Londynie w 1831 r., przez Cołnaghiego.

297