Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (18.1956)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

SESJA NAUKOWA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI POŚWIĘCONA
SZTUCE WARMII I POMORZA WSCHODNIEGO
OLSZTYN, 19. IX, TORUŃ 22—23. IX. 195 5

Jedenasty w okresie powojennym
zjazd Stowarzyszenia Historyków
Sztuki, zorganizowany przez Za-
rząd Główny S.H.S. przy współ-
udziale Oddziału Pomorskiego, zo-
stał podobnie jak w roku ubiegłym
połączony z sesją naukową i objaz-
dem terenu, który obrano jako cel
badań. W zeszłym roku Sesja Sto-
warzyszenia odbyła się we Wrocła-
wiu, terenem objazdu naukowego
był Śląsk, w roku bieżącym miej-
scem konferencji był Olsztyn i To-
ruń, a objazd objął 16 miejscowo-
ści Warmii i Pomorza. Głównym
celem sesji wyrażonym w ośmiu
referatach i głosach dyskusji wy-
głoszonych w Olsztynie i Toruniu
były problemy związków istnieją-
cych między sztuką Warmii i Po-
morza oraz Polski centralnej.
Obrady w Olsztynie otworzył K.
Piwocki w zastępstwie nieobecnego
przewodniczącego Stowarzyszenia
H. S. W. Tomkiewicza i po przywi-
taniu gości poprosił K. Górskiego
(Toruń) o wygłoszenie referatu Kul-
turalne związki Warmii z centralną
Polską U Celem tego wstępnego re-
feratu było podbudowanie obrad
historycznym zarysem stosunków
kulturalnych polsko-warmińskich.
Na tle ciągłej rywalizacji w walce
o władzę między zakonem krzyżac-
kim, a właścicielem od r. 1243 tery-
torium Warmii—biskupstwem war-
mińskim, naszkicował autor dzieje
powolnego zacieśniania się związ-
ków polsko-warmińskich, poprzez
szczególnie silny wzrost polskich
wpływów od połowy XVI w., po
ich upadek po pierwszym rozbiorze
państwa polskiego. Zaakcentowano
tu jako najistotniejsze etapy nastę-
pujące fakty: w XIV i XV w. prze-
wagę znaczenia wpływów zakonu

1 Streszczenia referatów zostały
opracowane na podstawie oryginal-
nych tekstów autorskich bądź stresz-
czeń prac sporządzonych przez au-
torów,, podobnie wszelkie cytaty zo-

krzyżackiego; w 1464 r. poddanie się
ostateczne biskupa warmińskiego
Pawła Legendorfa Polsce; utwier-
dzenie tego stanu rzeczy pokojem w
1466 r.; unormowanie sprawy wy-
borów biskupów warmińskich w
ten sposób, że król miał przedsta-
wiać czterech kandydatów spośród
których kapituła wybierała bisku-
pa; związki Warmii z uniwersyte-
tami niemieckimi w średniowieczu,
a od przełomu w. XV na XVI wzra-
stającą liczb^ studentów warmiń-
skich w Krakowie, pochodzących
głównie z pd. części Warmii; rządy
otaczającego się Polakami biskupa
Stanisława Hozjusza od 1551 r.,
założenie przez niego w 1569 r.
szkoły jezuickiej szerzącej wpływy
polskie (następca Hozjusza Marcin
Kromer, w kapitule Paweł Górnic-
ki, Treter, Nidecki); w tym czasie
nasilenie polskości w wyższym kle-
rze reprezentującym kulturę Kra-
kowa i dworu królewskiego, oraz
wśród chłopstwa wzrost kultury lu-
dowej; w kapitule do ok. r. 1621
przeważające wpływy środowiska
krakowskiego, następnie dworu kró-
lewskiego (po bpa Krasickiego
włącznie), równocześnie silne wpły-
wy jezuitów związanych z Wilnem.
Skład ludności Warmii kształto-
wał się następująco: na północy ko-
loniści z Dolnych Niemiec, w części
środkowej zniemczeni Ślązacy i Łu-
życzanie, na południu Polacy, po-
nadto ludność pruska, która stopiła
się z Niemcami i Polakami mniej
więcej w XVI w. W Prusach Ksią-
żęcych, na Mazurach osiadał chłop
polski i drobna szlaćhta zdegrado-
wana do rzędu wolnych chłopów.
Wśród feudalnej klasy niemieckiej,
posiadającej na tym terenie decy-
dujące znaczenie, rzecznikiem sym-

st.ały zaczerpnięte z maszynopisów,
złożonych w Zarządzie Głównym
S.H.S. Głosy dyskusji zostały opra-
cowane w oparciu o protokół spo-
rządzony przez autorkę sprawozda-

patii polskich był w XVII w. Otto
Groben. Współdziałał on w ufundo-
waniu przez sekretarza królewskie-
go Stanisława Sadorskiego kościoła
pielgrzymkowego w Św. Lipce oraz
był jednym z fundatorów kolegium
jezuickiego w Reszlu. Wśród zani-
kania polskich wpływów w ciągu
XVIII w. (po traktacie welawsko-
bydgoskim w 1657 r., w którym Pol-
ska zrzekła się zwierzchności nad
Prusami Książęcymi) trwał nadal
wpływ kulturalny Św. Lipki. Dzię-
ki pielgrzymkom polskim do tego
odpustowego ośrodka utrzymywała
się więź narodowa i kulturalna
między chłopem mazurskim i cen-
tralnymi ziemiami Polski. Podobnie
na Warmii po okresie działalności
biskupa Krasickiego jedyną dome-
ną polskości pozostawała warstwa
chłopska.
Następnie został wygłoszony refe-
rat Z. Hornunga (Toruń) pt. Wil-
helm van dem Błock i gdańska
szkoła rzeźbiarska XVII w. Autor
wychodząc z działalności van dem
Błocka omówił zagadnienia ekspan-
sji warsztatów gdańskich poprzez
Wielkopolskę i Mazowsze ku połud-
niowi aż po Kraków. We wstępie
została tu zarysowana twórczość
rzeźbiarza we wschodnich nadbał-
tyckich terenach od chwili jego
przybycia do Królewca w 1569 r.
(może jako pomocnika Cornelisa
Florisa, zaangażowanego do wyko-
nania nagrobka ks. Albrechta pru-
skiego). W latach 1578—82 wykonał
van dem Błock w Królewcu nagro-
bek ks. Jerzego Fryderyka i jego
żony Elżbiety, w Gdańsku na zlece-
nie Stefana Batorego pomnik jego
brata ks. siedmiogrodzkiego Krzy-
sztofa oraz nagrobek króla szwedz-
kiego Jana III w Uppsali w latach

nia, w pewnych wypadkach zostały
niemal dosłownie wykorzystane
streszczenia dyskutantów dostarczo-
ne przez nich po zakończeniu Sesji.

184