DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Recenzje
DOI article:Skubiszewski, Piotr: [Rezension von: Karol Estreicher, Grobowiec Władysława Jagiełły]
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.41526#0171
R E C E N
Z J
E
Karol Estreicher, Grobowiec Władysława Jagiełły. Rocznik Krakowski, tom XXXIII, zesz. 1,
Kraków 1953. Nakładem Tow. Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, z zasiłku Ministerstwa
Szkolnictwa Wyższego, str. 45, il. 96.*
Dziwnym trafem, jedna z najpiękniejszych rzeźb
polskich, a napewno czołowe dzieło naszej plastyki
monumentalnej średniowiecza — pomnik króla Wła-
dysława Jagiełły w katedrze wawelskiej — do r. 1953
nie doczekał się osobnego opracowania. Pierwszy
ważki głos, jaki w tej sprawie zabrał Karol Estreicher
wskazuje naszym badaniom kierunek dotąd nieod-
kryty, a tak bardzo potrzebny: opracowanie kamien-
nej rzeźby gotyckiej czasów przedstoszowskich i wy-
krycie elementów nowożytnego, przedrenesansowego
realizmu w obrębie sztuki pierwszej połowy piętna-
stego stulecia. O tym trzeba powiedzieć na wstępie
niniejszych uwag. Albowiem znaczenie i zasięg pracy
Estreichera nie dotyczą tylko jednego obiektu, będą-
cego głównym przedmiotem badań. Rozprawa o gro-
bowcu Jagiełły poszerza zasięg naszej problematyki
o kluczowe zagadnienia współczesnej Europy. Wpro-
wadza nas w obręb najważniejszych i najbardziej
twórczych środowisk rzeźbiarskich; i nie osądzając
w tej chwili wyników musimy stwierdzić, że właśnie
taka postawa jeslt konieczna. Zrozumienie rzeźby wa-
welskiej może nastąpić dopiero na podstawie porów-
nania z całym oeuwre artystycznym ówczesnej połud-
niowej, zachodniej i środkowej Europy, natomiast
wskazanie kręgu stylistycznego, z którego wyszedł
twórca, to już sprawa jednego środowiska. Takich za-
łożeń wymaga ten zabytek, którego wysoki poziom
jak najsłuszniej autor tak ujmuje: „Grobowiec Jagieł-
ły cechuje jakiś umiar, równowaga życia i śmierci, mi-
mo żałosnego tematu, jaki artysta przedstawił. To je-
dyny pomnik królewski ,na Wawelu, który przyjąć mo-
żemy od razu, z którego odczytać możemy, kim był
Jagiełło, nie szukając tłumaczenia ubocznymi, wzglę-
dami. Jest też dziełem czysto rzeźbiarskim, nie deko-
racyjnym" (s. 22).
Przytoczone zdania doskonale obrazują styl roz-
prawy. W licznych krótkich, a jakże trafnych opisach
i analizach odnajdujemy bezpośredniość kontaktu
z obiektem, osobiste odczuwanie dzieła sztuki. Jest to
tym cenniejsze, że nie częste w naszej najnowszej li-
teraturze naukowej, niejednokrotnie pełnej bezosobo-
wych opisów, obciążonych niepotrzebnymi terminami,
które zacierają nieraz istotne cechy zabytku. Wydaje
się, że autor w swej książce o pomniku Jagiełły, za-
chowując charakterystyczny dla siebie styl, ułatwia-
jący nam bardzo kontakt z badanym przedmiotem
i właściwie określający jego wartość artystyczną, nie
wszedł jednocześnie na niebezpieczną zawsze dla piś-
miennictwa o sztuce drogę „pięknego języka", pełne-
go literackich metafor.
Najważniejsze tezy pracy można streścić w nastę-
pujących punktach.
* Praca niniejsza uzyskała pierwszą nagrodę
w konkursie na recenzję, ogłoszonym w r. 1955 przez
1. Nagrobek Władysława Jagiełły powstał za życia
króla, około roku 1421, lub nieco później.
2. Ogólną formą zabytek nawiązuje do powstałych
przed nim wawelskich pomników królewskich.
3. Oblicza na grobowcu, zwłaszcza głowę królewską
cechuje realizm portretowy. W rzeźbie nie występują
formy gotyckie, ornament jest traktowany z umiarem.
4. Twórcą był rzeźbiarz, kształcony w środowisku
florenckim pierwszej ćwierci XV w., wyszedł naj-
pewniej z pracowni Ghibertiego, dostał się do Polski
może przez Węgry.
5. Nowy renesansowy baldachim wzniesiono nad
grobowcem między latami 1519—1524, jego twórcą był
Jan Cini ze Sieny.
Powyższe rezultaty badawcze zostały zawarte w 8
rozdziałach:
I — dzieje grobowca; II — opis i ikonografia; III —
heraldyka; IV — styl; V — pomnik Jagiełły a współ-
czesna mu rzeźba polska; VI — pomnik Jagiełły na
tle współczesnej mu rzeźby poza Polską; VII — drogi
artystyczne; VIII — baldachim.
Ten podział rozprawy może być wzorem dla opra-
cowań pojedynczych, znaczniejszych dzieł rzeźbiar-
skich. Jego jasność ułatwia korzystanie z pracy i po-
wracanie do wybranych już ustępów.
Przystępując do omówienia treści rozprawy Estrei-
chera należy zdać sobie sprawę z ogromnej ilości po-
ruszonych w niej kwestii, ich szerokiego, ogólnoeuro-
pejskiego zasięgu. To powoduje, że uwagi niniejsze
nie pretendują do wyczerpującego przedstawienia
wszystkich refleksji, jakie nasuwa lektura pracy. Są
o.ne głosem w dyskusji, którą zapoczątkował krakow-
ski badacz, są także próbą zwrócenia uwagi na ważne
środowisko Europy ąuattrocenta — Niemcy południo-
we i Austrię.
Na początek — zgodnie z kolejnością poruszonych
przez autora zagadnień — wysuwa się sprawa czasu
powstania rzeźby. Przytoczonych wzmianek Jana Dłu-
gosza i Grzegorza z Sanoka nie można uznać za zbyt
pewne dowody tezy, głoszącej, iż pomnik stanął jesz-
cze za życia króla (s. 3—4). Powtarzające się w nich
określenia „sepulchrum" i „tumulus" mogą być tłuma-
czone zarówno' terminami „grób" jak i „nagrobek".
Gdyby świadectwo Grzegorza z Sanoka istotnie miało
odnosić się do nagrobka, a nie grobu, to należy za-
pytać, dlaczego w czasach późniejszych w tumbie nie
znaleziono szczątków królewskich? Odpowiedź może
być jedna. Zwłoki monarchy zostały umieszczone nie
w tumbie nagrobnej, lecz w podposadzkowym gro-
bie, przygotowanym już za życia króla w związku
z uposażeniem ołtarza św. Krzysztofa w 1421 r. Tym
samym wykonanie skrzyni grobowej nie jest równo-
Zarząd Główny Stowarzyszenia Historyków Sztuki
(przyp. red.).
ll
161
Z J
E
Karol Estreicher, Grobowiec Władysława Jagiełły. Rocznik Krakowski, tom XXXIII, zesz. 1,
Kraków 1953. Nakładem Tow. Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, z zasiłku Ministerstwa
Szkolnictwa Wyższego, str. 45, il. 96.*
Dziwnym trafem, jedna z najpiękniejszych rzeźb
polskich, a napewno czołowe dzieło naszej plastyki
monumentalnej średniowiecza — pomnik króla Wła-
dysława Jagiełły w katedrze wawelskiej — do r. 1953
nie doczekał się osobnego opracowania. Pierwszy
ważki głos, jaki w tej sprawie zabrał Karol Estreicher
wskazuje naszym badaniom kierunek dotąd nieod-
kryty, a tak bardzo potrzebny: opracowanie kamien-
nej rzeźby gotyckiej czasów przedstoszowskich i wy-
krycie elementów nowożytnego, przedrenesansowego
realizmu w obrębie sztuki pierwszej połowy piętna-
stego stulecia. O tym trzeba powiedzieć na wstępie
niniejszych uwag. Albowiem znaczenie i zasięg pracy
Estreichera nie dotyczą tylko jednego obiektu, będą-
cego głównym przedmiotem badań. Rozprawa o gro-
bowcu Jagiełły poszerza zasięg naszej problematyki
o kluczowe zagadnienia współczesnej Europy. Wpro-
wadza nas w obręb najważniejszych i najbardziej
twórczych środowisk rzeźbiarskich; i nie osądzając
w tej chwili wyników musimy stwierdzić, że właśnie
taka postawa jeslt konieczna. Zrozumienie rzeźby wa-
welskiej może nastąpić dopiero na podstawie porów-
nania z całym oeuwre artystycznym ówczesnej połud-
niowej, zachodniej i środkowej Europy, natomiast
wskazanie kręgu stylistycznego, z którego wyszedł
twórca, to już sprawa jednego środowiska. Takich za-
łożeń wymaga ten zabytek, którego wysoki poziom
jak najsłuszniej autor tak ujmuje: „Grobowiec Jagieł-
ły cechuje jakiś umiar, równowaga życia i śmierci, mi-
mo żałosnego tematu, jaki artysta przedstawił. To je-
dyny pomnik królewski ,na Wawelu, który przyjąć mo-
żemy od razu, z którego odczytać możemy, kim był
Jagiełło, nie szukając tłumaczenia ubocznymi, wzglę-
dami. Jest też dziełem czysto rzeźbiarskim, nie deko-
racyjnym" (s. 22).
Przytoczone zdania doskonale obrazują styl roz-
prawy. W licznych krótkich, a jakże trafnych opisach
i analizach odnajdujemy bezpośredniość kontaktu
z obiektem, osobiste odczuwanie dzieła sztuki. Jest to
tym cenniejsze, że nie częste w naszej najnowszej li-
teraturze naukowej, niejednokrotnie pełnej bezosobo-
wych opisów, obciążonych niepotrzebnymi terminami,
które zacierają nieraz istotne cechy zabytku. Wydaje
się, że autor w swej książce o pomniku Jagiełły, za-
chowując charakterystyczny dla siebie styl, ułatwia-
jący nam bardzo kontakt z badanym przedmiotem
i właściwie określający jego wartość artystyczną, nie
wszedł jednocześnie na niebezpieczną zawsze dla piś-
miennictwa o sztuce drogę „pięknego języka", pełne-
go literackich metafor.
Najważniejsze tezy pracy można streścić w nastę-
pujących punktach.
* Praca niniejsza uzyskała pierwszą nagrodę
w konkursie na recenzję, ogłoszonym w r. 1955 przez
1. Nagrobek Władysława Jagiełły powstał za życia
króla, około roku 1421, lub nieco później.
2. Ogólną formą zabytek nawiązuje do powstałych
przed nim wawelskich pomników królewskich.
3. Oblicza na grobowcu, zwłaszcza głowę królewską
cechuje realizm portretowy. W rzeźbie nie występują
formy gotyckie, ornament jest traktowany z umiarem.
4. Twórcą był rzeźbiarz, kształcony w środowisku
florenckim pierwszej ćwierci XV w., wyszedł naj-
pewniej z pracowni Ghibertiego, dostał się do Polski
może przez Węgry.
5. Nowy renesansowy baldachim wzniesiono nad
grobowcem między latami 1519—1524, jego twórcą był
Jan Cini ze Sieny.
Powyższe rezultaty badawcze zostały zawarte w 8
rozdziałach:
I — dzieje grobowca; II — opis i ikonografia; III —
heraldyka; IV — styl; V — pomnik Jagiełły a współ-
czesna mu rzeźba polska; VI — pomnik Jagiełły na
tle współczesnej mu rzeźby poza Polską; VII — drogi
artystyczne; VIII — baldachim.
Ten podział rozprawy może być wzorem dla opra-
cowań pojedynczych, znaczniejszych dzieł rzeźbiar-
skich. Jego jasność ułatwia korzystanie z pracy i po-
wracanie do wybranych już ustępów.
Przystępując do omówienia treści rozprawy Estrei-
chera należy zdać sobie sprawę z ogromnej ilości po-
ruszonych w niej kwestii, ich szerokiego, ogólnoeuro-
pejskiego zasięgu. To powoduje, że uwagi niniejsze
nie pretendują do wyczerpującego przedstawienia
wszystkich refleksji, jakie nasuwa lektura pracy. Są
o.ne głosem w dyskusji, którą zapoczątkował krakow-
ski badacz, są także próbą zwrócenia uwagi na ważne
środowisko Europy ąuattrocenta — Niemcy południo-
we i Austrię.
Na początek — zgodnie z kolejnością poruszonych
przez autora zagadnień — wysuwa się sprawa czasu
powstania rzeźby. Przytoczonych wzmianek Jana Dłu-
gosza i Grzegorza z Sanoka nie można uznać za zbyt
pewne dowody tezy, głoszącej, iż pomnik stanął jesz-
cze za życia króla (s. 3—4). Powtarzające się w nich
określenia „sepulchrum" i „tumulus" mogą być tłuma-
czone zarówno' terminami „grób" jak i „nagrobek".
Gdyby świadectwo Grzegorza z Sanoka istotnie miało
odnosić się do nagrobka, a nie grobu, to należy za-
pytać, dlaczego w czasach późniejszych w tumbie nie
znaleziono szczątków królewskich? Odpowiedź może
być jedna. Zwłoki monarchy zostały umieszczone nie
w tumbie nagrobnej, lecz w podposadzkowym gro-
bie, przygotowanym już za życia króla w związku
z uposażeniem ołtarza św. Krzysztofa w 1421 r. Tym
samym wykonanie skrzyni grobowej nie jest równo-
Zarząd Główny Stowarzyszenia Historyków Sztuki
(przyp. red.).
ll
161