Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (18.1956)

II. 1. Tylman z Gameren, projekt pałacu w Opolu (t. zw. pałacu
z herbem Prawda). (Fot. wg Makowieckiego)

WŁADYSŁAW TATARKIEWICZ
OPOLE I NAŁĘCZÓW — MERLINI I NAX

Dzieje dojrzałego -klasycyzmu w polskiej architek-
turze są mniej więcej wyjaśnione: zapoczątkował go
w r. 1784 Merlini w Łazienkach, inni ówcześni archi-
tekci, zwłaszcza Gucewiez i Zawadzki stworzyli 'bezpo-
średnio potem warianty tego nowego typu architek-
tury, a jeszcze inni, zwłaszcza Kubicki, szeroko go roz-
powszechnili.
Natomiast dawniejsze dzieje klasycznej architektu-
ry przed rokiem 1784 i Łazienkami są daleko mniej
zbadane i znane. Dlatego wiadomość o dwóch zabyt-

kach z tego czasu — o pałacach w Opolu i Nałęczowie
— może mieć pewne znaczenie. Co prawda oba są znie-
kształcone przez późniejsze przebudowy, ałe dawne ry-
sunki i archiwa informują o ich pierwotnym wyglą-
dzie. Oba zabytki znajdują się w ziemi lubelskiej,
w odległości 27 km jeden od drugiego, były ukoń-
czone jednocześnie, kierownictwo robót znajdowało się
w tych samych rękach, wspólne ich rozważenie jest
więc uzasadnione.

I. OPOLE

Pałac w Opolu Lubelskim, używany w drugiej po-
łowie XIX w. jako koszary, utracił wówczas- wszyst-
kie swoje ozdoby i stał się zupełną ruderą; obecnie zo-
stał odremontowany, ale nie odzyskał swej dawnej
urody, która w XVIII w. dawała mu sławę jednej
z najpierwszych w Polsce rezydencji. Jednakże inwen-
tarz z r. l'75'O, rachunki jego właścicieli z lat 1766—72
i rysunki z r. 1776 pozwalają odtworzyć jego wygląd
i koleje.
1 Gabinet Rycin Uniwersytetu Warszawskiego,
Zbiór Stanisława Augusta, teka 188, (il. 2—6).
2 Archiwum Główne Akt Dawnych, Rachunki per-

Rysunki te z r. 1776, przechowane w Zbiorze Gra-
ficznym Stanisława Augusta 1, nie są p-rojektem pałacu
wykonanym przez jego architekta, lecz zdjęciami po-
miarowymi zrobionymi wkrótce po zakończeniu ro-
bót. Rachunki bowiem Zofii Lubomirskiej 2, ówczes-
nej właścicielki Opola, informują-, że roboty przy pa-
łacu trwały od r. 1766 do 1772, ściślej mówiąc do 1771,
bo w r. 1772 zajmowano się już tylko otoczeniem pa-
cepty i expensy Zofii Lubomirskiej, Nr 159. Por. ni-
żej s. 267: Karpowicz M. i Łopaciński E., Fabryka pa-
łacu w Opolu: materiały archiwalne.

240