DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Rozprawy
DOI Artikel:Ryszkiewicz, Andrzej: Portret rodziny Krasickich z 1753 roku i jego twórca
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.41526#0249
PORTRET RODZINY KRASICKICH Z 1753 ROKU
krotnie spotkamy jego nazwisko przy różnych pracach
w Przemyślu i okolicy. Musiał się podejmować ich czę-
sto, a że ze zleceń nie wywiązywał się bez zarzutu —
akta sądowe przechowały wiadomości o niektórych po-
dejmowanych przezeń robotach. Tak więc z akt Iudicii
Administratorialis sede yacante Episcopatus Premis-
liensis 47 wiemy o pracy Tereinskiego (w odpisach ak-
tów nazwisko przekręcone na Tereciński) dla Krasi-
czyna. Mianowicie w umowie z proboszczem i dzie-
kanem krasiiczyńskim ks. Józefem Rzepeckim zawarte
zostało zobowiązanie naszego artysty, że dla miejsco-
wego kościoła wykona Stacje Męki Pańskiej, feretro-
ny i pięć chorągwi łącznie za sumę złp. 308. Nie wy-
wiązawszy się z warunków umowy — stanął Terein-
ski przed sądem duchownym 28 maja 1781 r. (starego
stylu)48. Podobny proces miał miejsce w Przemyślu
w grudniu r. 1782. Przedmiotem sporu były prace dla
klasztoru przemyskiego oo. Karmelitów, którym, we-
dług umowy z 17.X.1781 r., perekopański paroch zo-
bowiązał się za 300 złp. odnowić 100 „starodawnych"
obrazów49. W wyniku sądu Tereinski został zawieszony
w swych funkcjach, jako że wzięto również pod uwa-
gę ciągłe skargi parafian na zaniedbywanie duszpa-
sterskich obowiązków (wykonywanie malarskiej pro-
fesji powodowało stałą nieobecność w parafii) i nie-
zgodny charakter parocha-artysty50. Kościół Karme-
litów w Przemyślu (w latach 1784*—1945' cerkiew ka-
tedralna obrządku grecko-katolickiego), jak i inne
okoliczne kościoły, kryć więc mogą niejedną jeszcze
pracę naszego artysty. Być może obrazy te z czasem
wypłyną i rzucą snop światła na enigmatyczną, mi-
mo wszystko, postać Mikołaja Tereinskiego, autora
konwencjonalnych obrazów kościelnych i interesują-
cego portretu rodziny Krasickich 51.
ANEKS
Napis na odwrociu obrazu Matki Boskiej Bolesnej w kościele parafialnym w Dubiecku.
Ten obraz Matki Nayswiętszey Bolesney jest od-
dawnego czasu wkoseiele Dubieckim kto ren. napłot-
nie malowany aze starościo swoią zwątlony teraz
przykliiony natalbulacie większy, dla ozdoby nowowy-
budowanego kościoła, przez J.W.I.X. Michała Wito-
sławskiego kanonika Przemyskego deputata na Tri-
bunał koronny Proboszcza Dubieckiego ktoren obraz
iest Reformowany nateyze tabulaturze nic nietykaiąc
Twarzy ani sukienki tiTko w koło gront dany wflo-
resy wyzłocony, przez Im Pana Mikołaia Tereinskie-
go Profesora konsztu malarskiego y ulokowany
w wielkim ołtarzu przydokonczeniu kościoła Dubieckie-
go dnia czwartego lutego Roku Pan: 1753, a zem ia
Mikołay Tereinski robiąc obrazy do wszystkich Ołta-
47 Szczurat opierał się na urzędowych koniach,
które w 1901 r. stanowiły własność Jana Matkow-
skiego w Przemyślu.
48 Kościół w Krasiczynie utracił w czasie ostatniej
wojny niemal kompletnie swe wyposażenie wewnętrz-
ne. Z zachowanych reliktów sprawia wrażenie pracy
Tereinskiego feretron z św. Anną nauczająca Marię
i z Matką Boską dającą różaniec bł. Janowi z Dukli.
49 Nie są jednak pędzla artysty, a pochodzą z XVII
w., portrety na drzewie wojewody podolskiego Mar-
cina Krasickiego i jego żony Barbary. Szczurat, któ-
ry chciał je z Tereinskim związać, nie znał ich
z autopsji, a jedynie z książki Dobrianskitgo
(jw., s. 76, 78). O obrazach tych wspomina Ignacy
Krasicki w liście do brata Antoniego z 15.XII.1780 r.
(Bibl. Nar., rkps nr 6101, k. 85—86). Por. Krasicki I.,
Dzieła, t. 6, Warszawa 1879, s. 407 oraz Mańkowski T.,
Krasicki jako kolekcjoner dzieł sztuki, Pamiętnik Li-
teracki 1936, s. 413.
50 Szczurat, jw. Por. również WAP w Przemyślu,
Archiwum miasta Przemyśla, tom 588, dokument
rzy Kościoła Dubieckiego zapadłem był naoczy zem
nic niewidział y -bólem wgłowie wielki cierpiałem,
więc jako ta Matka Na.yświętsza dawnemi tu Słynęła
Cudami ia udałem sie doiey Protekcyi y poszedłem
zaraz dokoscioła gdzieśmy otworzyli tenże obraz dla
Paniencia małego J.I.W. Pana Karola Hrabię Krasic-
kiego zego od piersi odłączano, iamsie wtenczas ofia-
rował tey Matce Nayswiętszy y zarazem folgę
w oczach uczuł; a podczas kompaniey z Bachu-rca
dnia trzeciego pomoim kaliestwie podwoch Mszach
S.S. przyspiewaniu godzinek do Pana Iezu-sa ukrzy-
żowanego podczas exhofty Im X. lana boi głowy
oczywiście ustompił byłto dzień piątkowy wposcie
dnia 23 marca Roku tegoż 1753:
nr 29: skarga Tereinskiego na parafian z d-n. 27.IV.
1779 r.
51 W pracy tej nie wykorzystałem ruskich akt wi-
zytacyjnych z przemyskiego archiwum, nie uporząd-
kowanych dotąd. Nie udało mi się również dotrzeć do
artykułu o Dubiecku, jaki mieści się — według Fin-
kla — w Lemberger Miscellen zur Be-leh-rung u.
Unterhaltung z 1822 (1823?) r. O Dubiecku, poza 'lite-
raturą cytowaną, porównaj jeszcze anonimowy arty-
kuł Dubiecko w: J. Wildta Kalendarz Powszechny na
r. 1860, Kraków [1859], s. 19—20. Literacki opis mia-
steczka podaje Pol W., Pamiętniki Imci Pana B. Win-
nickiego, cz. 2. Senatorska zgoda, z 1852 r. Korespon-
dencja Ignacego Krasickiego, zachowana w bardzo
bogatym zespole (zawiera m. in. listy Mirysa), nie
wnosi niczego do zagadnienia portretu omawianego,
jak mnie poinformował prof. T. Mikulski.
Artykuł niniejszy stanowi fragment większej pra-
cy o polskich portretach zbiorowych XVIII—XIX wie-
ku. Stąd pominięcie próby umiejscowienia wizerun-
ku Krasickich w dziejach rodzimego malarstwa por-
tretowego.
239
krotnie spotkamy jego nazwisko przy różnych pracach
w Przemyślu i okolicy. Musiał się podejmować ich czę-
sto, a że ze zleceń nie wywiązywał się bez zarzutu —
akta sądowe przechowały wiadomości o niektórych po-
dejmowanych przezeń robotach. Tak więc z akt Iudicii
Administratorialis sede yacante Episcopatus Premis-
liensis 47 wiemy o pracy Tereinskiego (w odpisach ak-
tów nazwisko przekręcone na Tereciński) dla Krasi-
czyna. Mianowicie w umowie z proboszczem i dzie-
kanem krasiiczyńskim ks. Józefem Rzepeckim zawarte
zostało zobowiązanie naszego artysty, że dla miejsco-
wego kościoła wykona Stacje Męki Pańskiej, feretro-
ny i pięć chorągwi łącznie za sumę złp. 308. Nie wy-
wiązawszy się z warunków umowy — stanął Terein-
ski przed sądem duchownym 28 maja 1781 r. (starego
stylu)48. Podobny proces miał miejsce w Przemyślu
w grudniu r. 1782. Przedmiotem sporu były prace dla
klasztoru przemyskiego oo. Karmelitów, którym, we-
dług umowy z 17.X.1781 r., perekopański paroch zo-
bowiązał się za 300 złp. odnowić 100 „starodawnych"
obrazów49. W wyniku sądu Tereinski został zawieszony
w swych funkcjach, jako że wzięto również pod uwa-
gę ciągłe skargi parafian na zaniedbywanie duszpa-
sterskich obowiązków (wykonywanie malarskiej pro-
fesji powodowało stałą nieobecność w parafii) i nie-
zgodny charakter parocha-artysty50. Kościół Karme-
litów w Przemyślu (w latach 1784*—1945' cerkiew ka-
tedralna obrządku grecko-katolickiego), jak i inne
okoliczne kościoły, kryć więc mogą niejedną jeszcze
pracę naszego artysty. Być może obrazy te z czasem
wypłyną i rzucą snop światła na enigmatyczną, mi-
mo wszystko, postać Mikołaja Tereinskiego, autora
konwencjonalnych obrazów kościelnych i interesują-
cego portretu rodziny Krasickich 51.
ANEKS
Napis na odwrociu obrazu Matki Boskiej Bolesnej w kościele parafialnym w Dubiecku.
Ten obraz Matki Nayswiętszey Bolesney jest od-
dawnego czasu wkoseiele Dubieckim kto ren. napłot-
nie malowany aze starościo swoią zwątlony teraz
przykliiony natalbulacie większy, dla ozdoby nowowy-
budowanego kościoła, przez J.W.I.X. Michała Wito-
sławskiego kanonika Przemyskego deputata na Tri-
bunał koronny Proboszcza Dubieckiego ktoren obraz
iest Reformowany nateyze tabulaturze nic nietykaiąc
Twarzy ani sukienki tiTko w koło gront dany wflo-
resy wyzłocony, przez Im Pana Mikołaia Tereinskie-
go Profesora konsztu malarskiego y ulokowany
w wielkim ołtarzu przydokonczeniu kościoła Dubieckie-
go dnia czwartego lutego Roku Pan: 1753, a zem ia
Mikołay Tereinski robiąc obrazy do wszystkich Ołta-
47 Szczurat opierał się na urzędowych koniach,
które w 1901 r. stanowiły własność Jana Matkow-
skiego w Przemyślu.
48 Kościół w Krasiczynie utracił w czasie ostatniej
wojny niemal kompletnie swe wyposażenie wewnętrz-
ne. Z zachowanych reliktów sprawia wrażenie pracy
Tereinskiego feretron z św. Anną nauczająca Marię
i z Matką Boską dającą różaniec bł. Janowi z Dukli.
49 Nie są jednak pędzla artysty, a pochodzą z XVII
w., portrety na drzewie wojewody podolskiego Mar-
cina Krasickiego i jego żony Barbary. Szczurat, któ-
ry chciał je z Tereinskim związać, nie znał ich
z autopsji, a jedynie z książki Dobrianskitgo
(jw., s. 76, 78). O obrazach tych wspomina Ignacy
Krasicki w liście do brata Antoniego z 15.XII.1780 r.
(Bibl. Nar., rkps nr 6101, k. 85—86). Por. Krasicki I.,
Dzieła, t. 6, Warszawa 1879, s. 407 oraz Mańkowski T.,
Krasicki jako kolekcjoner dzieł sztuki, Pamiętnik Li-
teracki 1936, s. 413.
50 Szczurat, jw. Por. również WAP w Przemyślu,
Archiwum miasta Przemyśla, tom 588, dokument
rzy Kościoła Dubieckiego zapadłem był naoczy zem
nic niewidział y -bólem wgłowie wielki cierpiałem,
więc jako ta Matka Na.yświętsza dawnemi tu Słynęła
Cudami ia udałem sie doiey Protekcyi y poszedłem
zaraz dokoscioła gdzieśmy otworzyli tenże obraz dla
Paniencia małego J.I.W. Pana Karola Hrabię Krasic-
kiego zego od piersi odłączano, iamsie wtenczas ofia-
rował tey Matce Nayswiętszy y zarazem folgę
w oczach uczuł; a podczas kompaniey z Bachu-rca
dnia trzeciego pomoim kaliestwie podwoch Mszach
S.S. przyspiewaniu godzinek do Pana Iezu-sa ukrzy-
żowanego podczas exhofty Im X. lana boi głowy
oczywiście ustompił byłto dzień piątkowy wposcie
dnia 23 marca Roku tegoż 1753:
nr 29: skarga Tereinskiego na parafian z d-n. 27.IV.
1779 r.
51 W pracy tej nie wykorzystałem ruskich akt wi-
zytacyjnych z przemyskiego archiwum, nie uporząd-
kowanych dotąd. Nie udało mi się również dotrzeć do
artykułu o Dubiecku, jaki mieści się — według Fin-
kla — w Lemberger Miscellen zur Be-leh-rung u.
Unterhaltung z 1822 (1823?) r. O Dubiecku, poza 'lite-
raturą cytowaną, porównaj jeszcze anonimowy arty-
kuł Dubiecko w: J. Wildta Kalendarz Powszechny na
r. 1860, Kraków [1859], s. 19—20. Literacki opis mia-
steczka podaje Pol W., Pamiętniki Imci Pana B. Win-
nickiego, cz. 2. Senatorska zgoda, z 1852 r. Korespon-
dencja Ignacego Krasickiego, zachowana w bardzo
bogatym zespole (zawiera m. in. listy Mirysa), nie
wnosi niczego do zagadnienia portretu omawianego,
jak mnie poinformował prof. T. Mikulski.
Artykuł niniejszy stanowi fragment większej pra-
cy o polskich portretach zbiorowych XVIII—XIX wie-
ku. Stąd pominięcie próby umiejscowienia wizerun-
ku Krasickich w dziejach rodzimego malarstwa por-
tretowego.
239