DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Rozprawy
DOI article:Ryszkiewicz, Andrzej: Portret rodziny Krasickich z 1753 roku i jego twórca
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.41526#0248
ANDRZEJ RYSZKIEWICZ
kiego podał ten fragment ze swojej pracy, jaki groma-
dził ułamki wiadomości o Tereinskim 35. Opierając się
na ukraińskiej literaturze cerkiewnej 36 stwierdził że
malarz urodził się w 17 2 3 37 roku i zmarł w 1790 w pod-
przemyskiej Przekopanej, gdzie od czasu założenia cer-
kwi św. Iwana Bogosłowa (tj. Jana Ewangelisty) w
1773 r. był grecko-katolickim parochem i czytał pierw-
szą liturgię. Z tym momentem dopiero staje się uchwyt-
ny w literaturze. Czy dla swej macierzystej pereko-
pańskiej cerkwi coś malował — nie wiadomo, świąty-
nię rozebrano bowiem w 1901 r. Sprzed perekopańskiej
instalacji wchodziłyby w rachubę ewentualnie obrazy
z cerkwi w Duibiecku (dziś nie czynnej, ale zachowanej
wraz ze znaczną częścią wyposażenia), ponieważ ery-
gowano ją w tym samym 1753 r.38, w którym Tereinski
pracował dla Anny Krasickiej. Czy jednak wogóle pra-
cował Tereinski dla grecko-katolickich cerkwi —
Szczurat powątpiewa: parafie ukraińskie były bardzo
ubogie, a rynki całej diecezji przemyskiej zalane wprost
były masową produkcją obrazków religijnych z war-
sztatów w Rybotyczach. Owe „sławne bohomazy z Ry-
botycz“ stały na takim poziomie, że aż władza cerkiew-
na wystąpić musiała z kategorycznym zakazem przyj-
mowania rybotyckiej produkcji do świątyń39. Teredn-
ski pracował więc dla parafii rzymsko-katolickich.
Tak, czy inaczej, między 1753 r., kiedy Tereinski
pracuje dla Krasickich w Dubieciku, aż po 1773, w któ-
rym występuje jako paroch w Przekopanej — mamy
w jego życiorysie lukę.
Na ten czas przypadło Tereinskiemu zajęcie odległe
i od jego malarskich uzdolnień i od przyszłej funkcji
duchownej. Oto uchwałą ziemian przemyskich z dnia
31.1.1757 r. powierzono mu stanowisko pocztmistrza Je-
35 Szczurat W., Maljar O. Mykola Terens’kyj, jw.
38 Schimatysm Jeparchii Peremyszlskoj na g. 1879,
s. 47. Nestorowycz L., Cerkow’ na Perekopanju, Kny-
ż oczka mysijna wyd. O. L. Dżulynśkoho z 1907 r., nr 1,
s. 7. Dobrjanskij A., Istoria Episkopów trech soedi-
nennych eparchij: peremyszlskoj, samborskoj i sa-
nockoj, Lwów 1893.
37 Daty te obalają kuszącą sugestię o związku na-
szego malarza z niejakim Mikołajem Trzieńskim (co
z ukraińska mogłoby być czytane Tereinski), rodem
z powiatu szczerzeckiego, uczniem Szymona Słowi-
kowskiego, który został pono w 1700 r. wyzwolony
w Krakowie na towarzysza sztuki malarskiej (Gąsio-
rowski W., Cechy krakowskie, ich dzieje, ordyna-
cje..., Kraków 1860, s. 89).
38 Schimatysm, jw., s. 88.
39 Constitutiones Dioecesanae Anni 1766-ti Vala-
viae sub tempus Congregationis Generalis latae et die
14-ta Maił V. S. puiblicatae, punkt 5: „Obrazy Rybo-
tyckiey y inney nieprzystoyney roboty, które mala-
rze niedoskonali y ledwie początki Professyi swoiey
rozumiejący po odpustach zwozić y przedawać y tym
sposobem takim nieprzystoynym swoim wyobrażeniem
ludzi gorszyć zwykli, przeto aby WWXX. Parochowie
Parochianów swoich upomnieli, żeby ich od tego cza-
su po jarmarkach y odpustach kupować nie ważyli
się, bo inaczey takowe obrazy do Cerkwi nie mają
bydź przyjęte*'. (Cyt. za Szczuratem, jw., s. 417).
go Królewskiej Mości40 z pensją zwyczajną 200 zł. poi.
3.II.1757 zatwierdził go na tym stanowisku kasztelan
przemyski Antoni z Morska Morski41 i Tereinski złożył
odpowiednią przysięgę. Z dokumentu tego dowiaduje-
my się, że malarz nasz był szlachcicem (tak go przynaj-
mniej akta określają; w herbarzach polskich nazwiska
tego nie odnajdujemy) i że swój intratny urząd objął
po swym teściu Andrzeju Czarneckim, który wówczas
właśnie ze stanowiska zrezygnował, rekomendując swe-
go zięcia. Z następnych lat doszły urywkowe przekazy
świadczące o pełnieniu funkcji pocztmistrza w latach
1760—'61342. Od. 176(4 r. poczta przemyska staje się przed-
siębiorstwem królewskim (a w 1772 ulega daleko idą-
cej reorganizacji) co wydaje się kłaść kres pocztowe-
mu epizodowi w życiu Tereinskiego. Wskazuje na to
zapiska, z J0.TX.il76i5i w Landach sejmiku przemyskie-
go, głosząca: „Na ostatek zatrzymanej pensji p. Micha-
łowi [tak!] Tereinskiemu pocztmajstrowi przemyskie-
mu zł. p. 2150 resztująeyeh naznaczamy**43. W r. 1769
jako pocztmajster przemyski występuje już niejaki
Bazyli Korczyński44.
Trzeba więc było obejrzeć się na nowym zajęciem.
Wówczas to widocznie poczuł Tereinski swe duszpaster-
skie powołanie i jął się sposobić do nowych funkcji.
Dnia 31.VIII.1772 r. wnosi on prośbę45 o powierzenie mu
obowiązków parocha w podprzemyskiej Przekopanej. W
międzyczasie uzyskał widocznie kapłańskie święcenia.
Z chwilą objęcia probostwa w Przekopanej powraca
Tereinski do swej malarskiej działalności, jeśli ją
wogóle przerywał. W il(777 roku widzimy więc go za-
trudnionego przy budowie kościoła Franciszkanów
w Przemyślu, dla którego maluje dwie „Bramy Tryum-
falne na koronacyą N. Maryi Panny” 46. Jeszcze paro-
40 Akta Grodzkie i Ziemskie, t. XXIII, s. 353.
Przedruk: Dąbkowski P., Zbiór dokumentów do hi-
storji urządzeń pocztowych w Polsce, Lwów 1928, s. 71,
dokument nr 48.
41 Dąbkowski, jw., s.. 71—73, dokument nr 49zTerr.
Prem. .Obok prawidłowej formy nazwiska występuje
tu też brzmienie Tereiński i Tyryenski.
42 Akta Grodzkie i Ziemskie, t. XXIII, s. 421, 423,
441, 531 — wypłata należności w r. 1760/61, 1761/62,
1763 i 1765. Obok prawidłowej formy nazwiska, rów-
nież wyjątkowo,: Trzciński. Również: WAP w Przemy-
ślu, Archiwum miasta Przemyśla, t. 574, dokument
17: kwit z 7.II.1762. Por. Dąbkowski P., Rys urzą-
dzeń pocztowych w dawnej Polsce, Kraków 1903, s. 9.
43 Akta Grodzkie i Ziemskie, t. XXIII, s. 505.
44 Dąbkowski P., Rys urządzeń..., jw., s. 9.
45 WAP w Przemyślu, Archiwum miasta Przemyśla,
t. 531, dokument 27.
46 Registra Expensarum z lat 1753—1783 w archi-
wum klasztoru oo. franciszkanów w Przemyślu, cyt.
Bochnak A., Ze studjów nad rzeźbą lwowską w epoce
rokoka, Kraków 1931, s. 145, 146. Bochnak czyta „X.
Terliński”, ale identyczność jest niewątpliwa. Wg in-
formacji K. Wolskiego uzyskanej już po złożeniu tego
artykułu w klasztorze oo. franciszkanów w Kalwarii
Pacławskiej koło Łowicza znajduje się obraz Jana
Dunsa Scota p.o,d|pisany „Mikołaj Tereinski 1765“.
238
kiego podał ten fragment ze swojej pracy, jaki groma-
dził ułamki wiadomości o Tereinskim 35. Opierając się
na ukraińskiej literaturze cerkiewnej 36 stwierdził że
malarz urodził się w 17 2 3 37 roku i zmarł w 1790 w pod-
przemyskiej Przekopanej, gdzie od czasu założenia cer-
kwi św. Iwana Bogosłowa (tj. Jana Ewangelisty) w
1773 r. był grecko-katolickim parochem i czytał pierw-
szą liturgię. Z tym momentem dopiero staje się uchwyt-
ny w literaturze. Czy dla swej macierzystej pereko-
pańskiej cerkwi coś malował — nie wiadomo, świąty-
nię rozebrano bowiem w 1901 r. Sprzed perekopańskiej
instalacji wchodziłyby w rachubę ewentualnie obrazy
z cerkwi w Duibiecku (dziś nie czynnej, ale zachowanej
wraz ze znaczną częścią wyposażenia), ponieważ ery-
gowano ją w tym samym 1753 r.38, w którym Tereinski
pracował dla Anny Krasickiej. Czy jednak wogóle pra-
cował Tereinski dla grecko-katolickich cerkwi —
Szczurat powątpiewa: parafie ukraińskie były bardzo
ubogie, a rynki całej diecezji przemyskiej zalane wprost
były masową produkcją obrazków religijnych z war-
sztatów w Rybotyczach. Owe „sławne bohomazy z Ry-
botycz“ stały na takim poziomie, że aż władza cerkiew-
na wystąpić musiała z kategorycznym zakazem przyj-
mowania rybotyckiej produkcji do świątyń39. Teredn-
ski pracował więc dla parafii rzymsko-katolickich.
Tak, czy inaczej, między 1753 r., kiedy Tereinski
pracuje dla Krasickich w Dubieciku, aż po 1773, w któ-
rym występuje jako paroch w Przekopanej — mamy
w jego życiorysie lukę.
Na ten czas przypadło Tereinskiemu zajęcie odległe
i od jego malarskich uzdolnień i od przyszłej funkcji
duchownej. Oto uchwałą ziemian przemyskich z dnia
31.1.1757 r. powierzono mu stanowisko pocztmistrza Je-
35 Szczurat W., Maljar O. Mykola Terens’kyj, jw.
38 Schimatysm Jeparchii Peremyszlskoj na g. 1879,
s. 47. Nestorowycz L., Cerkow’ na Perekopanju, Kny-
ż oczka mysijna wyd. O. L. Dżulynśkoho z 1907 r., nr 1,
s. 7. Dobrjanskij A., Istoria Episkopów trech soedi-
nennych eparchij: peremyszlskoj, samborskoj i sa-
nockoj, Lwów 1893.
37 Daty te obalają kuszącą sugestię o związku na-
szego malarza z niejakim Mikołajem Trzieńskim (co
z ukraińska mogłoby być czytane Tereinski), rodem
z powiatu szczerzeckiego, uczniem Szymona Słowi-
kowskiego, który został pono w 1700 r. wyzwolony
w Krakowie na towarzysza sztuki malarskiej (Gąsio-
rowski W., Cechy krakowskie, ich dzieje, ordyna-
cje..., Kraków 1860, s. 89).
38 Schimatysm, jw., s. 88.
39 Constitutiones Dioecesanae Anni 1766-ti Vala-
viae sub tempus Congregationis Generalis latae et die
14-ta Maił V. S. puiblicatae, punkt 5: „Obrazy Rybo-
tyckiey y inney nieprzystoyney roboty, które mala-
rze niedoskonali y ledwie początki Professyi swoiey
rozumiejący po odpustach zwozić y przedawać y tym
sposobem takim nieprzystoynym swoim wyobrażeniem
ludzi gorszyć zwykli, przeto aby WWXX. Parochowie
Parochianów swoich upomnieli, żeby ich od tego cza-
su po jarmarkach y odpustach kupować nie ważyli
się, bo inaczey takowe obrazy do Cerkwi nie mają
bydź przyjęte*'. (Cyt. za Szczuratem, jw., s. 417).
go Królewskiej Mości40 z pensją zwyczajną 200 zł. poi.
3.II.1757 zatwierdził go na tym stanowisku kasztelan
przemyski Antoni z Morska Morski41 i Tereinski złożył
odpowiednią przysięgę. Z dokumentu tego dowiaduje-
my się, że malarz nasz był szlachcicem (tak go przynaj-
mniej akta określają; w herbarzach polskich nazwiska
tego nie odnajdujemy) i że swój intratny urząd objął
po swym teściu Andrzeju Czarneckim, który wówczas
właśnie ze stanowiska zrezygnował, rekomendując swe-
go zięcia. Z następnych lat doszły urywkowe przekazy
świadczące o pełnieniu funkcji pocztmistrza w latach
1760—'61342. Od. 176(4 r. poczta przemyska staje się przed-
siębiorstwem królewskim (a w 1772 ulega daleko idą-
cej reorganizacji) co wydaje się kłaść kres pocztowe-
mu epizodowi w życiu Tereinskiego. Wskazuje na to
zapiska, z J0.TX.il76i5i w Landach sejmiku przemyskie-
go, głosząca: „Na ostatek zatrzymanej pensji p. Micha-
łowi [tak!] Tereinskiemu pocztmajstrowi przemyskie-
mu zł. p. 2150 resztująeyeh naznaczamy**43. W r. 1769
jako pocztmajster przemyski występuje już niejaki
Bazyli Korczyński44.
Trzeba więc było obejrzeć się na nowym zajęciem.
Wówczas to widocznie poczuł Tereinski swe duszpaster-
skie powołanie i jął się sposobić do nowych funkcji.
Dnia 31.VIII.1772 r. wnosi on prośbę45 o powierzenie mu
obowiązków parocha w podprzemyskiej Przekopanej. W
międzyczasie uzyskał widocznie kapłańskie święcenia.
Z chwilą objęcia probostwa w Przekopanej powraca
Tereinski do swej malarskiej działalności, jeśli ją
wogóle przerywał. W il(777 roku widzimy więc go za-
trudnionego przy budowie kościoła Franciszkanów
w Przemyślu, dla którego maluje dwie „Bramy Tryum-
falne na koronacyą N. Maryi Panny” 46. Jeszcze paro-
40 Akta Grodzkie i Ziemskie, t. XXIII, s. 353.
Przedruk: Dąbkowski P., Zbiór dokumentów do hi-
storji urządzeń pocztowych w Polsce, Lwów 1928, s. 71,
dokument nr 48.
41 Dąbkowski, jw., s.. 71—73, dokument nr 49zTerr.
Prem. .Obok prawidłowej formy nazwiska występuje
tu też brzmienie Tereiński i Tyryenski.
42 Akta Grodzkie i Ziemskie, t. XXIII, s. 421, 423,
441, 531 — wypłata należności w r. 1760/61, 1761/62,
1763 i 1765. Obok prawidłowej formy nazwiska, rów-
nież wyjątkowo,: Trzciński. Również: WAP w Przemy-
ślu, Archiwum miasta Przemyśla, t. 574, dokument
17: kwit z 7.II.1762. Por. Dąbkowski P., Rys urzą-
dzeń pocztowych w dawnej Polsce, Kraków 1903, s. 9.
43 Akta Grodzkie i Ziemskie, t. XXIII, s. 505.
44 Dąbkowski P., Rys urządzeń..., jw., s. 9.
45 WAP w Przemyślu, Archiwum miasta Przemyśla,
t. 531, dokument 27.
46 Registra Expensarum z lat 1753—1783 w archi-
wum klasztoru oo. franciszkanów w Przemyślu, cyt.
Bochnak A., Ze studjów nad rzeźbą lwowską w epoce
rokoka, Kraków 1931, s. 145, 146. Bochnak czyta „X.
Terliński”, ale identyczność jest niewątpliwa. Wg in-
formacji K. Wolskiego uzyskanej już po złożeniu tego
artykułu w klasztorze oo. franciszkanów w Kalwarii
Pacławskiej koło Łowicza znajduje się obraz Jana
Dunsa Scota p.o,d|pisany „Mikołaj Tereinski 1765“.
238