DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Rozprawy
DOI Artikel:Ameisenowa, Zofia: Tabula Cebetis. Nieznany rysunek z XVI wieku w Blibliotece Jagiellońskiej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.41526#0490
ZOFIA AMEISENOWA
TABULA CEBETIS
NIEZNANY RYSUNEK Z XVI WIEKU W BIBLIOTECE JAGIELLOŃSKIEJ
W tomie piątym Biuletynu ogłosiła Krystyna Sinko-
P opięło wa artykuł: Hans Dur er i Cebes Wawelski k
Omówiła tam oprócz malowidła wawelskiego, jego treś-
ci i, problemu autorstwa, także różne wydania Cebesa
z początku w. XVI. (Nie wiedziała jednak wówczas, że
nieprzebrane zasoby Biblioteki Jagiellońskiej kryją cie-
kawy rysunek, tej samej treści co fryz na Wawelu tylko
o pół wieku późniejszy.
Katalogując w 1965: r. stare atlasy geograficzne na-
trafił mgr Edward iSchnayder na wspomniany rysunek
i przekazał go wówczas ze zbioru kartograficznego do
graficznego2. Jest to rysunek na papierze3 formatu
37(5 X 435 mm wykonany piórem i atramentem, miej-
scami tylko lekko lawowany, opatrzony na górnym
marginesie napisem kapitalikami „Tabula Cebetis“.
Pierwotnie był on wlepiony na ślepym falcu między
kartami A'3 a podwójną, niepaginowaną kartą ż por-
tretami autora i wydawcy, u Gerhaerta Mercatora,
Atlas sive cosmographicae meditationes. Editio 4a, wy-
danego w r. 1613 w Amsterdamie u Jodoka Hondiusa.
Atlas ten pochodzi z biblioteki Jana Brożka, profesora
a później rektora uniwersytetu krakowskiego <11581—
1656), o czym świadczy dedykacja: „Joannes Broscius
Curzekmensis, post mortem datur Bibliothecae Maio-
ris Collegii Academiae Cracoviensis ut servatur pro
usu astrologi ordinarii“ oraz liczne notatki na wy-
klejkach i w tekście. Pergaminowa, zdobna tło-
czonymi, złoconymi ornamentami oprawa atlasu jest
współczesna z drukiem i zapewne holenderskiego
pochodzenia. Natomiast rysunek „Cebesa“ wlepił do
już uprzednio oprawnego atlasu niewątpliwie Bro-
żek, który lubił ozdabiać różnymi dodatkami swe
książki. I tak w tymże samym Atlasie Mercatora
wlepił Brożek mapę Prus, plan Rzymu oraz rzadki
antyjezuicki druczek ulotny. Znak wodny papieru,
na którym wykonano rysunek krakowski jest słabo
widoczny z powodu gęstej w tym miejscu siatki
krzyżujących się linii rysunku. Z trudem można rozpo-
znać kształt heraldycznej lilii, 20-milimetrowej wyso-
kości, którą w tej formie wykazują papiery śląskie,
wytwarzane w XVI w. w Nysie4. Treść rysunku za-
1 Biuletyn H. S. i K. V <1937), s. 143—63.
2 Za zwrócenie mi uwagi na ten zabytek uprzejmie
dziękuję kol. Schnaydrowi.
3 Sygn. I. R. 2755,
4 Briąuet C. M., Les Filigranes II, Paris 1907,
s. 380 i fig. 6440.
czerpnięta jest z apokryficznego dialogu greckiego,
który powstał zapewne dopiero w I wieku, ale był
przypisywany pitagorejczykowi Kebesowi z Teb,
wspomnianemu przez Platona w Fedonie5.
rava£ Kebesa jest objaśnieniem malowidła, które rze-
komo miało zdobić świątynię Kronosa w Atenach, a je-
go sens moralny służy tezie, że droga do prawdziwej
szczęśliwości nie prowadzi przez dary Fortuny, rozko-
sze i sztuki wyzwolone, ale przez kształcenie i dosko-
nalenie charakteru. Są to tendencje wybitnie stoickie,
zgodne raczej z charakterem literatury wieku pierw-
szego po Chrystusie niż filozofii greckiej w. V. Nic więc
dziwnego, że „Tabula Cebetis" wydawana była zazwy-
czaj razem z Enchirichon Epikteta <f 138). Już przekład
łaciński „Cebesa“ wydany w 15107 r. we Frankfurcie był
ilustrowany, podobnie jak wiedeńskie wydanie
z r. 161106.
Ale klasyczną ilustrację „Cebesa“ stworzył dopiero
Hans Holbein młodszy w r. 1512(1, zresztą nie jako kom-
pozycję samodzielną lub ilustrację dialogu, ale jako
•bordiiurę karty tytułowej, która w czterech wariantach
powtarza się na rozmaitych drukach bazylejskich aż do
potowy wieku XVI i posłużyła za wzór wielu później-
szym artystom 7.
Kompozycja Holbeina, spiętrzona wertykalnie, po-
jęta jest jako wąskie obramowanie tekstu karty ty-
tułowej .
Inaczej rysunek w Bibliotece Jagiellońskiej (ii. 1).
Ten, chociaż zawiera pewne elementy formalnie prze-
jęte z drzeworytu Holbeina, a mianowicie trzy kręgi,
obwiedzione kamiennymi murami, przecięte różnego
kształtu bramami, zamek w tle, który notabene ziden-
tyfikowano jako zamek biskupów w Chur, tron na
którym siedzi „Vera Felicitas“ i koronuje swegp. wy-
brańca, jest jednak skomponowany odmiennie w ra-
mach podłużnego prostokąta, a zestaw i ugrupo-
wanie licznych figur alegorycznych wykazują znaczne
różnice. Figury te wymagają komentarza, ponieważ nie
są oznaczone napisami jak na wielu wyobrażeniach
„Cebesa“, żeby tylko wymienić drzeworyty Holbeina
i bardzo ciekawy, rozbudowany kompozycyjnie i bo-
5 Sinko T., Literatura grecka III, Kraków 1951,
s. 129 i n.
6 iSinko-Bopielowa, jw., s. '1S81—9, fig. 73 i 74.
7 Woltmann A., Holbein und seine Zeit, 2. AufL,
Leipzig 1878, s. 198--90; -repr. Bock E., Die deutsche
Graphik, Munchen 1922, s. 209.
476
TABULA CEBETIS
NIEZNANY RYSUNEK Z XVI WIEKU W BIBLIOTECE JAGIELLOŃSKIEJ
W tomie piątym Biuletynu ogłosiła Krystyna Sinko-
P opięło wa artykuł: Hans Dur er i Cebes Wawelski k
Omówiła tam oprócz malowidła wawelskiego, jego treś-
ci i, problemu autorstwa, także różne wydania Cebesa
z początku w. XVI. (Nie wiedziała jednak wówczas, że
nieprzebrane zasoby Biblioteki Jagiellońskiej kryją cie-
kawy rysunek, tej samej treści co fryz na Wawelu tylko
o pół wieku późniejszy.
Katalogując w 1965: r. stare atlasy geograficzne na-
trafił mgr Edward iSchnayder na wspomniany rysunek
i przekazał go wówczas ze zbioru kartograficznego do
graficznego2. Jest to rysunek na papierze3 formatu
37(5 X 435 mm wykonany piórem i atramentem, miej-
scami tylko lekko lawowany, opatrzony na górnym
marginesie napisem kapitalikami „Tabula Cebetis“.
Pierwotnie był on wlepiony na ślepym falcu między
kartami A'3 a podwójną, niepaginowaną kartą ż por-
tretami autora i wydawcy, u Gerhaerta Mercatora,
Atlas sive cosmographicae meditationes. Editio 4a, wy-
danego w r. 1613 w Amsterdamie u Jodoka Hondiusa.
Atlas ten pochodzi z biblioteki Jana Brożka, profesora
a później rektora uniwersytetu krakowskiego <11581—
1656), o czym świadczy dedykacja: „Joannes Broscius
Curzekmensis, post mortem datur Bibliothecae Maio-
ris Collegii Academiae Cracoviensis ut servatur pro
usu astrologi ordinarii“ oraz liczne notatki na wy-
klejkach i w tekście. Pergaminowa, zdobna tło-
czonymi, złoconymi ornamentami oprawa atlasu jest
współczesna z drukiem i zapewne holenderskiego
pochodzenia. Natomiast rysunek „Cebesa“ wlepił do
już uprzednio oprawnego atlasu niewątpliwie Bro-
żek, który lubił ozdabiać różnymi dodatkami swe
książki. I tak w tymże samym Atlasie Mercatora
wlepił Brożek mapę Prus, plan Rzymu oraz rzadki
antyjezuicki druczek ulotny. Znak wodny papieru,
na którym wykonano rysunek krakowski jest słabo
widoczny z powodu gęstej w tym miejscu siatki
krzyżujących się linii rysunku. Z trudem można rozpo-
znać kształt heraldycznej lilii, 20-milimetrowej wyso-
kości, którą w tej formie wykazują papiery śląskie,
wytwarzane w XVI w. w Nysie4. Treść rysunku za-
1 Biuletyn H. S. i K. V <1937), s. 143—63.
2 Za zwrócenie mi uwagi na ten zabytek uprzejmie
dziękuję kol. Schnaydrowi.
3 Sygn. I. R. 2755,
4 Briąuet C. M., Les Filigranes II, Paris 1907,
s. 380 i fig. 6440.
czerpnięta jest z apokryficznego dialogu greckiego,
który powstał zapewne dopiero w I wieku, ale był
przypisywany pitagorejczykowi Kebesowi z Teb,
wspomnianemu przez Platona w Fedonie5.
rava£ Kebesa jest objaśnieniem malowidła, które rze-
komo miało zdobić świątynię Kronosa w Atenach, a je-
go sens moralny służy tezie, że droga do prawdziwej
szczęśliwości nie prowadzi przez dary Fortuny, rozko-
sze i sztuki wyzwolone, ale przez kształcenie i dosko-
nalenie charakteru. Są to tendencje wybitnie stoickie,
zgodne raczej z charakterem literatury wieku pierw-
szego po Chrystusie niż filozofii greckiej w. V. Nic więc
dziwnego, że „Tabula Cebetis" wydawana była zazwy-
czaj razem z Enchirichon Epikteta <f 138). Już przekład
łaciński „Cebesa“ wydany w 15107 r. we Frankfurcie był
ilustrowany, podobnie jak wiedeńskie wydanie
z r. 161106.
Ale klasyczną ilustrację „Cebesa“ stworzył dopiero
Hans Holbein młodszy w r. 1512(1, zresztą nie jako kom-
pozycję samodzielną lub ilustrację dialogu, ale jako
•bordiiurę karty tytułowej, która w czterech wariantach
powtarza się na rozmaitych drukach bazylejskich aż do
potowy wieku XVI i posłużyła za wzór wielu później-
szym artystom 7.
Kompozycja Holbeina, spiętrzona wertykalnie, po-
jęta jest jako wąskie obramowanie tekstu karty ty-
tułowej .
Inaczej rysunek w Bibliotece Jagiellońskiej (ii. 1).
Ten, chociaż zawiera pewne elementy formalnie prze-
jęte z drzeworytu Holbeina, a mianowicie trzy kręgi,
obwiedzione kamiennymi murami, przecięte różnego
kształtu bramami, zamek w tle, który notabene ziden-
tyfikowano jako zamek biskupów w Chur, tron na
którym siedzi „Vera Felicitas“ i koronuje swegp. wy-
brańca, jest jednak skomponowany odmiennie w ra-
mach podłużnego prostokąta, a zestaw i ugrupo-
wanie licznych figur alegorycznych wykazują znaczne
różnice. Figury te wymagają komentarza, ponieważ nie
są oznaczone napisami jak na wielu wyobrażeniach
„Cebesa“, żeby tylko wymienić drzeworyty Holbeina
i bardzo ciekawy, rozbudowany kompozycyjnie i bo-
5 Sinko T., Literatura grecka III, Kraków 1951,
s. 129 i n.
6 iSinko-Bopielowa, jw., s. '1S81—9, fig. 73 i 74.
7 Woltmann A., Holbein und seine Zeit, 2. AufL,
Leipzig 1878, s. 198--90; -repr. Bock E., Die deutsche
Graphik, Munchen 1922, s. 209.
476