DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Rozprawy
DOI Artikel:Obertyński, Zdzisław: Fletnia Jubala i młotki Pitagorasa: próba uzupełnienia interpretacji Biblii płockiej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.41526#0471
KS. ZDZISŁAW OBERTYŃSKI
FLETNIA JUBALA I MŁOTKI PITAGORASA
PRÓBA UZUPEŁNIENIA INTERPRETACJI BIBLII PŁOCKIEJ
Przed prawie siedmiu laty dał nam Jan Białostocki
wnikliwe wyjaśnienie miniatury Biblii Płockiej
z XII w., które nazwał skromnie „próbą inteopretai-
cji“x. Sądzę, że jest to w przeważającej większości
interpretacja zupełnia trafna, która 'jest i pozostanie
chyba interpretacją definitywną. Nadto jest to inter-
pretacja w swej całości zupełnie oryginalna! i nowa,
odbiegająca swą lekcją daleko od wyników dotych-
czasowych badań1 2. Jednakże pomimo' wcześniejszego
jeszcze a trafnego wniosku Stanisławy Sawickiej o mo-
zańskim pochodzeniu naszej miniatury, daleko nam do
stwierdzenia, a nawet postawienia udokumentowanej
hipotezy naukowej mówiącej skąd zaczerpnął wzoru
czy wzorów twórca miniatury. Wskazówką mogą być
oczywiście odkrycia Zofii Kozłowskiej-Budkowej. Mo-
że dalsze studia nad dziejami Czerwińska3 * * wyjaśnią
dokładniej wczesne związki kulturowe tego opactwa
z Zachodem i umożliwią w dalszej konsekwencji rów-
nież ustalenie ikonograficznej filiacji naszej miniatury;
może wtedy uda się odtworzyć drzewo genealogiczne,
które wykaże prawzory, na jakich opierał się ilumi-
nator Biblii Płockiej. Ale to na pewno nie naruszy
lekcji ikonograficznej, już ustalonej.
Natomiast można by do niej zaproponować już
obecnie pewne uzupełnienia względnie sprostowania.
Nie ulega żadnej wątpliwości ustalona przez Białostoc-
1 Białostocki J., Harfa Dawida i miot Tubalkaina,
Biuletyn H. S. XI ,(194®), s. 169—178.
2 Por. dotychczasowe opracowania: Bersohn M.,
Księgozbiór Katedry Płockiej, Warszawa 1899, s. 12—-
1&, il. I—VII; Podlacha W., Historia malarstwa pol-
skiego, Lwów ta.r., s. 46 i n.; Kopera F., Dzieje malar-
stwa polskiego I, Kraków 1925, s. 89, 473, 291 i n.;
Morelowski M., Pericopae lubińskie, ewangeliarz płocki
i drzwi gnieźnieńskie, Prace Sekcji Hist. Szt. 'II, Wilno
1936, s. 353; Gębarowicz M., Mogilno, Płock, Czerwińsk,
w: Prace historyczne poświęcone St. Zakrzewskiemu,
Lwów 1934, s. 123 przyp. 18; Sawicka St., Les prin-
cipaux manuscrits a peintures de la Bibliotheąue Na-
tionale de Varsovie... et du Chapitre de Gniezno, Bul-
letin de la Societe Franęaise de Reproduction des Ma-
nuscrits a peintures XIX, Paris 1933, tabl. XXXVIa
kiego identyfikacja dwóch postaci biblijnych pod le-
wym lukiem na naszej miniaturze /(il. 1). Gńrna: Dawid,
dolna: Tubalkain. Obie postacie pod łukiem prawym
pozostały nie ustalone.
I. Co do postaci dolnej zgodzić się trzeba, że „ostat-
ni uczestnik koncertu trzyma w ręku instrument naj-
trudniejszy do zidentyfikowania1' i podtrzymać, że jest
to „źle zrozumiana przez przerysowującego z wzoru ilu-
minatora syringa (niemiecka Panpfeiff e), któ-
ra wielokrotnie pojawia się w formach prostokątnych11 4.
Tym uczestnikiem jest moim zdaniem biblijny Ju bal.
Oto dowody:
1. Jńbal był uważany za muzyka, lub przynajmniej
za wynalazcę muzyki, za ojca muzykantów. Księga
Genesis mówi o nim, w tłumaczeniu Wujka, że był on
„ojcem grających na harfie i na muzyckim naczyniu115.
Zgodzić się też trzeba przynajmniej częściowo na zdanie
Białostockiego, że „źródłem jest tu zapewne Izydor
z Sewilli11; sądziłbym, że źródłem był raczej sam tekst
Wulgaty oraz teksty tak popularnych i łubianych, bo
bogatych w barwne szczegóły apokryfów, a Izydor jest
raczej komentatorem, ale też komentatorem o wielkiej
powadze. Jednak należy sprostować: Izydor nie mówi
w tym związku o Tubalkainie względnie o Tubalu, jak
pisze Białostocki6 * * * *, lecz właśnie o Jubalu. Mianowicie
zarówno Izydor z Sewilli (t 636), jak po nim i za nim
i s. 239. Przedwczesnym i oczywiście mylnym jest opar-
ty na tej miniaturze wniosek o instrumentach w pol-
skiej muzyce w: Poliński A., Dzieje muzyki polskiej,
[Lwów 1907], Si. 27.
3 Kozłowska-Budkowa Z., Płockie zapiski o cudach
z r. 1148, Kwartalnik Historyczny 44 (UJSO), s. 341—348.
Obszerną monografię historyczną Czerwińska przygo-
towywał od lat zmarły przedwcześnie 'ks. dr H. Fol-
warski w Łodzi; bogaty materiał archiwalny, dorobek
jego starannej kwerendy, dotąd nie został wyzyskany.
4 Białostocki,. jw„ s. 176 i przyp. 43.
5 Genesis 4,41; tekst ten zna Białostocki, jw., s. 172.
przyp. 18, lecz przytacza go w innym związku i nie-
zupełnie ściśle, tekst ten bowiem nie mówi, że Jubal
był bratem rodzonym Tubalkaina ale Jabela.
8 Białostocki, jw., s. 173.
457
FLETNIA JUBALA I MŁOTKI PITAGORASA
PRÓBA UZUPEŁNIENIA INTERPRETACJI BIBLII PŁOCKIEJ
Przed prawie siedmiu laty dał nam Jan Białostocki
wnikliwe wyjaśnienie miniatury Biblii Płockiej
z XII w., które nazwał skromnie „próbą inteopretai-
cji“x. Sądzę, że jest to w przeważającej większości
interpretacja zupełnia trafna, która 'jest i pozostanie
chyba interpretacją definitywną. Nadto jest to inter-
pretacja w swej całości zupełnie oryginalna! i nowa,
odbiegająca swą lekcją daleko od wyników dotych-
czasowych badań1 2. Jednakże pomimo' wcześniejszego
jeszcze a trafnego wniosku Stanisławy Sawickiej o mo-
zańskim pochodzeniu naszej miniatury, daleko nam do
stwierdzenia, a nawet postawienia udokumentowanej
hipotezy naukowej mówiącej skąd zaczerpnął wzoru
czy wzorów twórca miniatury. Wskazówką mogą być
oczywiście odkrycia Zofii Kozłowskiej-Budkowej. Mo-
że dalsze studia nad dziejami Czerwińska3 * * wyjaśnią
dokładniej wczesne związki kulturowe tego opactwa
z Zachodem i umożliwią w dalszej konsekwencji rów-
nież ustalenie ikonograficznej filiacji naszej miniatury;
może wtedy uda się odtworzyć drzewo genealogiczne,
które wykaże prawzory, na jakich opierał się ilumi-
nator Biblii Płockiej. Ale to na pewno nie naruszy
lekcji ikonograficznej, już ustalonej.
Natomiast można by do niej zaproponować już
obecnie pewne uzupełnienia względnie sprostowania.
Nie ulega żadnej wątpliwości ustalona przez Białostoc-
1 Białostocki J., Harfa Dawida i miot Tubalkaina,
Biuletyn H. S. XI ,(194®), s. 169—178.
2 Por. dotychczasowe opracowania: Bersohn M.,
Księgozbiór Katedry Płockiej, Warszawa 1899, s. 12—-
1&, il. I—VII; Podlacha W., Historia malarstwa pol-
skiego, Lwów ta.r., s. 46 i n.; Kopera F., Dzieje malar-
stwa polskiego I, Kraków 1925, s. 89, 473, 291 i n.;
Morelowski M., Pericopae lubińskie, ewangeliarz płocki
i drzwi gnieźnieńskie, Prace Sekcji Hist. Szt. 'II, Wilno
1936, s. 353; Gębarowicz M., Mogilno, Płock, Czerwińsk,
w: Prace historyczne poświęcone St. Zakrzewskiemu,
Lwów 1934, s. 123 przyp. 18; Sawicka St., Les prin-
cipaux manuscrits a peintures de la Bibliotheąue Na-
tionale de Varsovie... et du Chapitre de Gniezno, Bul-
letin de la Societe Franęaise de Reproduction des Ma-
nuscrits a peintures XIX, Paris 1933, tabl. XXXVIa
kiego identyfikacja dwóch postaci biblijnych pod le-
wym lukiem na naszej miniaturze /(il. 1). Gńrna: Dawid,
dolna: Tubalkain. Obie postacie pod łukiem prawym
pozostały nie ustalone.
I. Co do postaci dolnej zgodzić się trzeba, że „ostat-
ni uczestnik koncertu trzyma w ręku instrument naj-
trudniejszy do zidentyfikowania1' i podtrzymać, że jest
to „źle zrozumiana przez przerysowującego z wzoru ilu-
minatora syringa (niemiecka Panpfeiff e), któ-
ra wielokrotnie pojawia się w formach prostokątnych11 4.
Tym uczestnikiem jest moim zdaniem biblijny Ju bal.
Oto dowody:
1. Jńbal był uważany za muzyka, lub przynajmniej
za wynalazcę muzyki, za ojca muzykantów. Księga
Genesis mówi o nim, w tłumaczeniu Wujka, że był on
„ojcem grających na harfie i na muzyckim naczyniu115.
Zgodzić się też trzeba przynajmniej częściowo na zdanie
Białostockiego, że „źródłem jest tu zapewne Izydor
z Sewilli11; sądziłbym, że źródłem był raczej sam tekst
Wulgaty oraz teksty tak popularnych i łubianych, bo
bogatych w barwne szczegóły apokryfów, a Izydor jest
raczej komentatorem, ale też komentatorem o wielkiej
powadze. Jednak należy sprostować: Izydor nie mówi
w tym związku o Tubalkainie względnie o Tubalu, jak
pisze Białostocki6 * * * *, lecz właśnie o Jubalu. Mianowicie
zarówno Izydor z Sewilli (t 636), jak po nim i za nim
i s. 239. Przedwczesnym i oczywiście mylnym jest opar-
ty na tej miniaturze wniosek o instrumentach w pol-
skiej muzyce w: Poliński A., Dzieje muzyki polskiej,
[Lwów 1907], Si. 27.
3 Kozłowska-Budkowa Z., Płockie zapiski o cudach
z r. 1148, Kwartalnik Historyczny 44 (UJSO), s. 341—348.
Obszerną monografię historyczną Czerwińska przygo-
towywał od lat zmarły przedwcześnie 'ks. dr H. Fol-
warski w Łodzi; bogaty materiał archiwalny, dorobek
jego starannej kwerendy, dotąd nie został wyzyskany.
4 Białostocki,. jw„ s. 176 i przyp. 43.
5 Genesis 4,41; tekst ten zna Białostocki, jw., s. 172.
przyp. 18, lecz przytacza go w innym związku i nie-
zupełnie ściśle, tekst ten bowiem nie mówi, że Jubal
był bratem rodzonym Tubalkaina ale Jabela.
8 Białostocki, jw., s. 173.
457