Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (18.1956)

EUGENIUSZ IWANOYKO

PORTRET SATOMONA GIESEGO,
RAJCY GDAŃSKIEGO, PĘDZLA ADOLFA BOYA

W zbiorach prywatnych w Poznaniu znajduje się
XVII-wieczny portret patrycjusza gdańskiego, całko-
wicie dotąd nieznany literaturze naukowej. Dotychcza-
sowe koleje obrazu nie są dokładnie znane. Być mo-
że wchodził on kiedyś w poczet wizerunków ojców
miasta, jakimi zdobiono wnętrza ratuszowe. Skąpa
ilość zabytków tego rodzaju oraz wcale niepośledni
poziom artystyczny portretu pozwalają zwrócić nań
baczniejszą uwagę.
Identyfikacja tożsamości portretowanego nie na-
stręczała dzięki herbowi i napisom biograficznym
większych trudności. Ustalenie natomiast autorstwa
obrazu przeprowadzić należy drogą porównań z por-
tretową twórczością artystów gdańskich, znaną do tej
pory w przeważającej ilości z grafiki i nielicznych
oryginałów malarskich. Portretowanym jest Salomon
Giese, rajca gdański, twórcą obrazu — jak staram się
wykazać — Adolf Boy.
Konterfekt dostojnego mieszczanina wykonany na
dębowej desce sporej grubości, o wymiarach 136 X
86 cm. przetrwał w dobrym stosunkowo stanie, cho-
ciaż mocno zabrudzony. Ściemniałe warstwy werniksu
utrudniają czytelność wielu szczegółów kostiumo-
wych, zakrywają niemal całkowicie zielono-oliwkową
kotarę przewieszoną w tle, słabo uwidaczniają frag-
ment kolumny na cokole, umieszczony z prawej stro-
ny. Portretowany patrycjusz w ujęciu do kolan, stoi
w konwencjonalnej pozie zwrócony lekko w prawo.
Prawą rękę opiera na stole okrytym barwnym wschod-
nim dywanem, w lewej, zgiętej w łokciu i ozdobionej
na małym palcu pierścieniem, trzyma gałązkę. Deli-
katne dłonie pokrywa zwiotczała ró-żowawa skóra
z przeświecającą siecią błękitnych żył. Głowa rajcy
z długimi szpakowatymi włosami i siwiejącą brodą
postrzyżoną ,,ze szwedzka1', stanowi jasny, wyrazisty
akcent kolorystyczny na tle sczerniałej zielonej dra-
perii. Twarz modelowana przy pomocy ostrej faktury,
z użyciem barw podkreślających czerstwą zdrową kar-
nację, wyraża energię i żywość, a przy tym nie pozba-

1 Polskie herbarze wyobrażają herb rodziny Gie-
sych — Gissa, Giza, Giża, Giese, nieco inaczej: wy-
stępuje w nich, z wyjątkiem IV-tej odmiany, lew
kroczący w prawo lub lewo, w całej postaci. Spośród
pięciu odmian tego herbu, Gissa III jest najbliższa
naszemu. W tej również formie jak na portrecie, wy-
stępuje on w licznych gdańskich manuskryptach ge-
nealogicznych i heraldycznych zachowanych w zbio-
rach Biblioteki Miejskiej w Gdańsku. Ostrowski J.,

wioną jest pewnych akcentów łagodności. Daje się
zauważyć w karnacji portretu brak delikatnych od-
cieni sinych czy zielonkawych, typowych dla twórców
niderlandzkich i niektórych nawet gdańskich, jak
Hahn. Czarny strój typowy dla mieszczańskiej mody
zachodnio-europejskiej pierwszej połowy XVII wie-
ku składa się z aksamitnej kurtki obszytej galonem,
spodni i wzorzystego atłasowego płaszcza zarzucone-
go na barki ii sfałdowanego na prawym ramieniu.
Uderza w kostiumie patrycjusza mistrzowstwo mala-
rza w umiejętnym zróżnicowaniu faktury materiałów.
Białe muślinowe marszczone mankiety i równie pro-
sty, bez ozdób i koronek kołnierz, stanowią jedyne
subtelne ożywienie w gamie miękkich matowych ak-
samitów i ostro połyskliwych czerni atłasu.
Z prawej strony na cokole kolumny, na tle słabo
widocznego kartusza umieszczony herb „Gissa11 *: w
białoczerwonych labrach tarcza o podwójnym, podzie-
lonym poziomo polu. W górnej części, podobnie jak
nad hełmem widnieje pół postaci czerwonego lwa
wsoinającego się w lewo, na srebrnym tle, w dolnej
trzy poziomo biegnące pasy, dwa niebieskie i biały
po środku1. Poniżej tarczy herbowej, na gzymsie co-
kołu napis, który wraz z herbem pozwolił na szybką
i bezsporną identyfikację osoby portretowanego:
Anno. 1590. den 12 November geboren.
Anno. 1651. den 17 Iunius. gestorben
Im 61. iahrs seines Alters.
Salomon Giese, ósmy i najmłodszy syn Konstan-
tego i Elżbiety z domu Stantzel Bombach, córki zna-
nego gdańskiego kronikarza, urodził się według prze-
kazów archiwalnych 11 (a nie 12 jak podaje inskryp-
cja na portrecie) listopada 1590 roku, zmarł 17 czerwca
1651 w rodzinnym mieście. W latach 1626-41 był ław-
nikiem miejskim, w ostatnim zaś dziesięcioleciu życia
rajcą gdańskim. Był także właścicielem majątku ziem-
skiego Nawcz w powiecie lęborskim2. O życiu rajcy
Giesego w przeciwieństwie do innych członków tego

Księga herbowa rodów polskich V, Warszawa 1898,
s. 149—150; Niesiecki K., Herbarz polski IV, wyd.
J. N. Bobrowicza, Lipsk 1839, s. 124; Chrząński, Ta-
blice odmian herbowych, Warszawa-Poznań 1900,
s. 10, tabl. I, XII.
2 Lóschin G., Die Biirgermeister, Rathsherren und
Schoppen des Danziger Freistaates und die Patricier-
familien etc., Danzig 1868, s. 20.

287