DOI issue:
Nr. 3
DOI article:Rozprawy
DOI article:Załuski, Andrzej: "Krajobraz z przypowieścią o Miłosiernym Samarytaninie" i zagadnienie jego ekspresji
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.41526#0384
ANDRZEJ ZAŁUSKI
„KRAJOBRAZ Z PRZYPOWIEŚCIĄ O MIŁOSIERNYM SAMARYTANINIE"
I ZAGADNIENIE JEGO EKSPRESJI
Krakowski krajobraz Rembrandta (il. 1)1 należy
do czołowych pozycji malarstwa europejskiego w na-
szych zbiorach. Wśród bardzo bogatej twórczości ar-
tysty dzieło to zajmuje specjalną pozycję w nielicz-
nej grupie pejzażowej, na granicy okresu „baroku“
i „klasycyzmu'' Rembrandta. „Krajobraz” posiada sze-
reg niezwykłych walorów artystycznych, szczególną
jednak uwagę zwraca silna ekspresja obrazu. Jak do-
tąd nie ukazała się żadna publikacja poświęcona spe-
cjalnie „Miłosiernemu Samary tanino wi“ i nie pod-
jęto również próby interpretacji jego szczególnej
ekspresji.
Na pierwszym planie obrazu potężne drzewa o roz-
łożystych gałęziach i skręconych konarach, przesu-
nięte nieco w prawo, dzielą całość kompozycji na dwa
ogniska. W bliższym, z prawej, na początku głębokiej
alei zespół figuralny: ranny na koniu i idący obok
Miłosierny Samarytanin, odwrócony od nich mężczy-
zna i chłopiec, w głębi dwie postaci obok siebie, zwró-
cone wprost do widza.
W dalszym ognisku, z lewej, teren gwałtownie
opada w kierunku szerokiego pola z rzeczką. Drogą
na arkadowy kamienny most wjeżdża kolasa zaprzę-
żona w cztery konie. W głębi pierścień wzgórz z dwo-
ma wiatrakami i miastem u podnóża wysokich, urwi-
stych skał, na które ukośnie padają ostatnie promie-
nie niewidocznego już słońca. Tło, aż po obniżony da-
leki horyzont, wypełnia płaszczyzna nieba z nadcią-
gającą niezwykłą nawałnicą.
1 Obraz wykonany jest na jednolitej desce dębo-
wej o wym. 0,465 X 0,66, techniką olejno-laserunko-
wą na cienkim gruncie kredowym, z czerwonawo-
rdzawą bolusową .podmalówką. W dolnym prawym
rogu sygnatura i data „Rembrandt f. 1638“. Na od-
wrociu znajdują się dwie nalepki papierowe z czasu
pobytu „Krajobrazu" na wystawach rembrandtow-
skich w Amsterdamie i Londynie. Pierwsza „6 Sept
1898 in Hulding van Koningin Wilhelmina der Ne-
derlanden, September — October 1898“, i druga: „Ro-
yal Academy — Winter exhibition 1899”.
W „Krajobrazie" rozróżnić można trzy zasadnicze
zespoły barwne ustawione walorowo i odpowiadające
też trzem głównym planom. Na pierwszym planie:
ciepłe rdzawobrązowe czerwienie w partiach lasu
i ziemi, a szczególnie u wejścia do alei i obok sa-
motnej grupy drzew. Na drugim planie: zimniejszy
jasnozielonkawy pas łąk z białożółtawą wodą i bla-
doróżowym mostem. I wreszcie na trzecim: ciemno-
niebieskawa sylweta gór i najzimniejsza, stalowo-
niebieska część oświetlonego nieba przechodząca
w ciemną zielonkawoniebieską partię chmur. Dzięki
stonowanym kolorom i podmalówkom pejzaż działa
przede wszystkim czerwona wobrązo wym ponurym
tonem.
Technika malarska „Krajobrazu" wykazuje bardzo
duże zróżnicowanie: od dokładnych, prawie na sposób
cyzelerski wykonanych szczegółów, specjalnie w lase-
runkowych partiach łąk i wody i w motywie karo-
cy z końmi (il. 2), do energicznych szerokich pociąg-
nięć i grubo nakładanej farby, zwłaszcza na pierw-
szym planie, w częściach drzew i terenu. Obydwa tak
krańcowo różne sposoby malowania użyte są przede
wszystkim w celu wzmocnienia wyrazu całości. Ar-
tysta stosuje też metodę ścierania względnie usuwa-
nia mokrego jeszcze laserunku w celu odsłonięcia
barwy podmalówki.
Aby uzyskać odpowiednie wrażenie głębi stosuje
Rembrandt równocześnie kilka rodzajów perspekty-
wy: „powietrzną" (ostrość pierwszych planów zanika
Por. m. i. Bodę W., Aus ósterreichischen Galerien,
Repertorium fur Kunstwissenschaft IX (1886), s. 309;
Bodę W. i Hofstede- de Groot C., L’oeuvre complet de
Remorandi IV, Paris 1900, nr 229; Hofstede de Groot
C., Beschreibendes und kritisches Verzeichnis der
Werke der hervorragendsten hollandischen Maler des
XVII Jahrhunderts VI, Esslingen — Paris 1915, nr
109; Bredius A., Rembrandt Gemalde, Wien 1935, nr
442; Białostocki J. i Walicki M., Malarstwo europejskie
w zbiorach polskich. 1300—1800, PIW 1955, nr 236
(tamże literatura).
370
„KRAJOBRAZ Z PRZYPOWIEŚCIĄ O MIŁOSIERNYM SAMARYTANINIE"
I ZAGADNIENIE JEGO EKSPRESJI
Krakowski krajobraz Rembrandta (il. 1)1 należy
do czołowych pozycji malarstwa europejskiego w na-
szych zbiorach. Wśród bardzo bogatej twórczości ar-
tysty dzieło to zajmuje specjalną pozycję w nielicz-
nej grupie pejzażowej, na granicy okresu „baroku“
i „klasycyzmu'' Rembrandta. „Krajobraz” posiada sze-
reg niezwykłych walorów artystycznych, szczególną
jednak uwagę zwraca silna ekspresja obrazu. Jak do-
tąd nie ukazała się żadna publikacja poświęcona spe-
cjalnie „Miłosiernemu Samary tanino wi“ i nie pod-
jęto również próby interpretacji jego szczególnej
ekspresji.
Na pierwszym planie obrazu potężne drzewa o roz-
łożystych gałęziach i skręconych konarach, przesu-
nięte nieco w prawo, dzielą całość kompozycji na dwa
ogniska. W bliższym, z prawej, na początku głębokiej
alei zespół figuralny: ranny na koniu i idący obok
Miłosierny Samarytanin, odwrócony od nich mężczy-
zna i chłopiec, w głębi dwie postaci obok siebie, zwró-
cone wprost do widza.
W dalszym ognisku, z lewej, teren gwałtownie
opada w kierunku szerokiego pola z rzeczką. Drogą
na arkadowy kamienny most wjeżdża kolasa zaprzę-
żona w cztery konie. W głębi pierścień wzgórz z dwo-
ma wiatrakami i miastem u podnóża wysokich, urwi-
stych skał, na które ukośnie padają ostatnie promie-
nie niewidocznego już słońca. Tło, aż po obniżony da-
leki horyzont, wypełnia płaszczyzna nieba z nadcią-
gającą niezwykłą nawałnicą.
1 Obraz wykonany jest na jednolitej desce dębo-
wej o wym. 0,465 X 0,66, techniką olejno-laserunko-
wą na cienkim gruncie kredowym, z czerwonawo-
rdzawą bolusową .podmalówką. W dolnym prawym
rogu sygnatura i data „Rembrandt f. 1638“. Na od-
wrociu znajdują się dwie nalepki papierowe z czasu
pobytu „Krajobrazu" na wystawach rembrandtow-
skich w Amsterdamie i Londynie. Pierwsza „6 Sept
1898 in Hulding van Koningin Wilhelmina der Ne-
derlanden, September — October 1898“, i druga: „Ro-
yal Academy — Winter exhibition 1899”.
W „Krajobrazie" rozróżnić można trzy zasadnicze
zespoły barwne ustawione walorowo i odpowiadające
też trzem głównym planom. Na pierwszym planie:
ciepłe rdzawobrązowe czerwienie w partiach lasu
i ziemi, a szczególnie u wejścia do alei i obok sa-
motnej grupy drzew. Na drugim planie: zimniejszy
jasnozielonkawy pas łąk z białożółtawą wodą i bla-
doróżowym mostem. I wreszcie na trzecim: ciemno-
niebieskawa sylweta gór i najzimniejsza, stalowo-
niebieska część oświetlonego nieba przechodząca
w ciemną zielonkawoniebieską partię chmur. Dzięki
stonowanym kolorom i podmalówkom pejzaż działa
przede wszystkim czerwona wobrązo wym ponurym
tonem.
Technika malarska „Krajobrazu" wykazuje bardzo
duże zróżnicowanie: od dokładnych, prawie na sposób
cyzelerski wykonanych szczegółów, specjalnie w lase-
runkowych partiach łąk i wody i w motywie karo-
cy z końmi (il. 2), do energicznych szerokich pociąg-
nięć i grubo nakładanej farby, zwłaszcza na pierw-
szym planie, w częściach drzew i terenu. Obydwa tak
krańcowo różne sposoby malowania użyte są przede
wszystkim w celu wzmocnienia wyrazu całości. Ar-
tysta stosuje też metodę ścierania względnie usuwa-
nia mokrego jeszcze laserunku w celu odsłonięcia
barwy podmalówki.
Aby uzyskać odpowiednie wrażenie głębi stosuje
Rembrandt równocześnie kilka rodzajów perspekty-
wy: „powietrzną" (ostrość pierwszych planów zanika
Por. m. i. Bodę W., Aus ósterreichischen Galerien,
Repertorium fur Kunstwissenschaft IX (1886), s. 309;
Bodę W. i Hofstede- de Groot C., L’oeuvre complet de
Remorandi IV, Paris 1900, nr 229; Hofstede de Groot
C., Beschreibendes und kritisches Verzeichnis der
Werke der hervorragendsten hollandischen Maler des
XVII Jahrhunderts VI, Esslingen — Paris 1915, nr
109; Bredius A., Rembrandt Gemalde, Wien 1935, nr
442; Białostocki J. i Walicki M., Malarstwo europejskie
w zbiorach polskich. 1300—1800, PIW 1955, nr 236
(tamże literatura).
370