Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (18.1956)

ADAM WIĘCEK

DAWID I JAN TSCHERNINGOWIE
ORAZ ICH RYCINY O POLSKIEJ TEMATYCE
Z dziejów śląsko-polskich stosunków artystycznych na przełomie XVII i XVIII stulecia

Barakową twórczość graficzną na Śląsku reprezen-
zentują zasadniczo dwie rodziny artystów: Tscher-
ningowie, żyjący w drugiej połowie XVH i w pierw-
szych latach następnego stulecia oraz Strachowscy,
czynni przez cały niemal że wiek XVIII. Blisko 4000
znanych dotąd rycin wykonanych przez owych sześciu
mistrzów rylca — dwóch Tscherningów oraz czterech
Strachowskich — przytłacza zarówno swym ciężarem
ilościowym jak i poprawnym wykonaniem technicz-
nym pozostałe dzieła rytownicze innych lokalnych szty-
charzy tego okresu.

Pomimo to w obszernej naukowej literaturze ślą-
skiej nie spotykamy żadnych, chociażby skromnych
opracowań (z wyjątkiem drobnych, nielicznych wzmia-
nek o charakterze encyklopedycznym), w których pod-
jęta zostałaby próba ukazania i omówienia twórczo-
ści tych rytowników. A przecież ich nadzwyczaj bo-
gate oeuvre posiadające poważne znaczenie właśnie
dla historii sztuki i kultury Śląska nie powinno było
w żadnym wypadku ujść uwadze miejscowych uczo-
nych. Również i ze strony nauki polskiej nie prowa-
dzono w tym kierunku do niedawna żadnych prawie
badań 1.

II

Obaj Tscherningowie pochodzili z małego miastecz-
ka śląskiego Bolesławca, położonego na północny za-
chód od Wrocławia. Ród ich osiadły był wówczas na
Śląsku już od kilku wieków. Biograf tego starego i roz-
ległego niegdyś rodu, a zarazem i jeden z żyjących jesz-
cze jego potomków, Fryderyk Oskar Tscherning, w wy-
danych przez siebie życiorysach przodków2 wysuwa
przypuszczenie, że mogli być Tscherningowie pocho-
dzenia słowiańskiego. Wskazywać miałoby na to brzmie-
nie nazwiska, które występuje w aktach śląskich XV
i XVI w. niejednokrotnie jeszcze w formie słowiańskiej
1 Nie licząc drobnych i przypadkowych wzmianek
o poszczególnych rycinach we wspomnianych niżej
słownikach artystów czy też katalogach rycin (np. Hut-
ten-Czapskiego, Witkę Jeżewskiego itp.). W ostatnich
latach opublikował autor niniejszej rozprawy szereg
drobnych artykułów omawiających twórczość Stra-
chowskich. Por. m.i. Więcek A., Strachowscy — Urbań-
ski — Zbaraski, Kwartalnik Opolski I (1955), nr 1, s. 99—
11&; tenże, Polscy artyści Wrocławia w wieku XVIII,
Warszawa 1056. Podejmując obecnie pierwszą próbę
ukazania sylwetek Tscherningów oraz pewnej tylko
wybranej grupy ich dzieł, musimy zauważyć, że roz-

jako Czernig, Czernigk, Tschernig itp.3. W toku swych
dalszych wywodów nie wyklucza jednak autor możli-
wości niemieckiego, a nawet flamandzkiego pochodze-
nia swoich praojców4. Tak więc problem ten — nie-
zbyt zresztą istotny dla naszych rozważań — pozostaje
jeszcze nadal w sferze hipotetycznych dociekań.
Protoplastą śląskich Tscherningów był wg wszel-
kiego prawdopodobieństwa mieszczanin bolesławiecki
Merten Tscherning, z zawodu młynarz żyjący w latach
od ok. 1430 do 15(30 3. Jeden z jego potomków w prostej
linii, Andrzej,, rajca miejski w Bolesławcu, ożeniony
prawa ta nie rości sobie pretensji do wyczerpującej
monografii,, nad którą autor kontynuuje dalsze ba-
dania.
2 Tscherning O. F., Tschemingsches Vergissmein-
nicht Altes und Neues ueber die Familie Tscherning
aus Bunzlau in Schlesien, Hirschhorn a. N. 1905.
3 Jw.„ s. 5 oraz Tscherning O. F., Tscherningsche
Gedenkblaetter (Vergissmeinnicht), b.m. 1905*—1925,
s. XIII (wydawane w zeszytach).
4 Tscherning, Tscherningsche Gedenkblaetter, s. XI.
5 Por. Tscherning, Tschemingsches Vergissmein-
nicht, s. 11.

482