DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Miscellanea
DOI Artikel:Waniewska, Janina: Jan Bogumił Plersch (1732 - 1817): zarys działalności
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.41526#0160
JANINA OBIDZINSKA
JAN BOGUMIŁ PLERSCH (1732 — 1817)
ZARYS DZIAŁALNOŚCI *
W liczbie najwybitniejszych artystów Wieku Oświe-
cenia w Polsce niemałą pozycję zajmuje Jan Bogumił
Plersch, najbardziej zasłużony po M. Bacciarellim
nadworny malarz Stanisława Augusta.
Urodzeniem i działalnością związany silnie ze śro-
dowiskiem warszawskim, pochodził z rodziny artystów
obcych, aklimatyzowanyeh w Polsce b Niewielka ilość
wiadomości, dotyczących życia i twórczości Plerscha
była zapewne przyczyną braku monografii tego arty-
sty. Znajomość kilku faktów pozwala na ustalenie, iż
był on w Warszawie uczniem Szymona Czechowicza 2,
że po roku 1750 przebywał w Augsburgu studiując
u Gottfrieda Bernarda Goetza, malarz a -de k ora t or a
wnętrz, oraz że dalszy etap jego studiów za granicą, to
pobyt w Akademii Sztuk Pięknych w Wiedniu 3.
Obecny stan naszej wiedzy o Plerschu nie pozwala
określić dokładnej daty powrotu malarza do Polski.
Podobnie nie można wykazać, czy i jakie prace wyko-
nywał w Polsce w okresie przedstanisławowskim.
Pierwsza potwierdzona archiwalnie praca Plerscha
przypada na rok 1763, kiedy artysta liczył około 31 lat.
Wiąże się ona z artystyczną działalnością jego ojca
J. Jerzego, rzeźbiarza współpracującego z Jakubem
Fontaną przy dekorowaniu wnętrz zamku królewskie-
go w Warszawie. W sali poselskiej kierował wówczas
J. B. Plersch malowaniem plafonu4.
Z chwilą wstąpienia Stanisława Augusta na tron,
Plersch znajduje się w zespole królewskich artystów
zatrudnionych na dworze. Od tego momentu w jego
twórczości można wyodrębnić dwa zasadnicze okresy:
pierwszy — uzależniony od potrzeb mecenatu królew-
skiego — przypada na lata 1764—1796; drugi, którego
* Artykuł niniejszy jest streszczeniem pracy magi-
sterskiej, wykonanej w 1952 r. na Uniwersytecie War-
szawskim, pod kierunkiem prof. dr St. Lorentza.
1 Batowski Z., Pomnik Tarły w kościele jezuickim
w Warszawie i jego twórca, Sprawozdania z posiedzeń
Towarzystwa Naukowego Warszawskiego 1934, zesz.
III—VI, s, 47.
2 Orańska J., Szymon Czechowicz 1689—1775, Po-
znań 1948, s. 123.
3 Batowski Z., Plersch Jan Bogumił, w: Thieme-
Becker, Allgemeines Lexicon der bildenden Kiinstler
XXVI, s. 150; Mycielski J., Sto łat dziejów malarstwa
w Polsce 1760—1860, Kraków 1902, s. 84—87.
4 Batowski Z., Pomnik Tarły, jw., s. 51, przyp. 2.
daty nie dadzą się bliżej sprecyzować, związany ściślej
z życiem politycznym i kulturalnym narodu polskie-
go — jest wyrazem przemian dokonujących się w ży-
ciu artysty, żywo reagującego na wydarzenia histo-
ryczne okresu powstania kościuszkowskiego i Księstwa
Warszawskiego. Okres ten kończy zaszczytna działal-
ność malarza dla sceny Teatru Narodowego w War-
szawie 4a.
*
* *
Pierwsza praca Plerscha dla króla związana była
z przebudową Ujazdowa w r. 1765 5 6. Z tego czasu po-
chodziły trzy nie zrealizowane projekty dekoracji ścien-
nej sali audiencyjnej, które zaginęły w czasie ostat-
niej wojny0. Obok rysunków wnętrz dla Ujazdowa,
w r. 1765 Plersch składał także królowi projekty de-
koracji sal zamku warszawskiego. Trzy zachowane
rysunki nie zrealizowanych projektów sali balowej
przedstawiają różne pomysły rozwiązania dekoracji
otworu wejściowego, stanowiącego centralny punkt
kompozycji wnętrza7 (il. 1). Podobnie jak one, boga-
ctwem barokowych elementów odznaczają się dwa
inne rysunki do sali balowej, pochodzące z 1777 r.
Rozwiązują one zarówno zagadnienia dekoracji ścien-
nej jak i plafonu8.
Pierwszą zrealizowaną pracą dla króla była deko-
racja Gabinetu Marmurowego na zamku warszawskim,
wykonana w 1771 r. wspólnie z M. Bacciarellim. Do
plafonu Baeciarellego „Wieczność*1 Plersch namalował
iluzjonistyczną ramę, stanowiącą połączenie dekoracji
4a Tę dziedzinę twórczości Plerscha opracowała
Król B., Działalność teatralna Jana Bogumiła Pler-
scha, Pamiętnik Teatralny 1954, nr 3/4.
5 Batowski Z., Plersch, jw., s. 150.
6 Catalogue raisonne des Estampes composant la
Collection du Cabinet d’Alexandre de Varsovie, t. XII,
St. Petersbourg 1843, zesz. XVIII, teki 186—194. P. 188:
nr 191, Coupe de la Salle d’audience, du cote du Trone...
1765 in 4°; mr 192, Coupe du Cote de rentree... 1765 in
4°; nr 193, Coupe laterale... — Jeden z tych rysunków
reprodukuje Tatarkiewicz W., Ujazdów i początki Ła-
zienek Stanisławowskich, Warszawa 1934, tabl. 3.
7 Gab. Rycin Bibl. Uniw. Warsz., Zbiory królewskie,
P. 191/32-34.
8 Jw., P. 191/36-37.
150
JAN BOGUMIŁ PLERSCH (1732 — 1817)
ZARYS DZIAŁALNOŚCI *
W liczbie najwybitniejszych artystów Wieku Oświe-
cenia w Polsce niemałą pozycję zajmuje Jan Bogumił
Plersch, najbardziej zasłużony po M. Bacciarellim
nadworny malarz Stanisława Augusta.
Urodzeniem i działalnością związany silnie ze śro-
dowiskiem warszawskim, pochodził z rodziny artystów
obcych, aklimatyzowanyeh w Polsce b Niewielka ilość
wiadomości, dotyczących życia i twórczości Plerscha
była zapewne przyczyną braku monografii tego arty-
sty. Znajomość kilku faktów pozwala na ustalenie, iż
był on w Warszawie uczniem Szymona Czechowicza 2,
że po roku 1750 przebywał w Augsburgu studiując
u Gottfrieda Bernarda Goetza, malarz a -de k ora t or a
wnętrz, oraz że dalszy etap jego studiów za granicą, to
pobyt w Akademii Sztuk Pięknych w Wiedniu 3.
Obecny stan naszej wiedzy o Plerschu nie pozwala
określić dokładnej daty powrotu malarza do Polski.
Podobnie nie można wykazać, czy i jakie prace wyko-
nywał w Polsce w okresie przedstanisławowskim.
Pierwsza potwierdzona archiwalnie praca Plerscha
przypada na rok 1763, kiedy artysta liczył około 31 lat.
Wiąże się ona z artystyczną działalnością jego ojca
J. Jerzego, rzeźbiarza współpracującego z Jakubem
Fontaną przy dekorowaniu wnętrz zamku królewskie-
go w Warszawie. W sali poselskiej kierował wówczas
J. B. Plersch malowaniem plafonu4.
Z chwilą wstąpienia Stanisława Augusta na tron,
Plersch znajduje się w zespole królewskich artystów
zatrudnionych na dworze. Od tego momentu w jego
twórczości można wyodrębnić dwa zasadnicze okresy:
pierwszy — uzależniony od potrzeb mecenatu królew-
skiego — przypada na lata 1764—1796; drugi, którego
* Artykuł niniejszy jest streszczeniem pracy magi-
sterskiej, wykonanej w 1952 r. na Uniwersytecie War-
szawskim, pod kierunkiem prof. dr St. Lorentza.
1 Batowski Z., Pomnik Tarły w kościele jezuickim
w Warszawie i jego twórca, Sprawozdania z posiedzeń
Towarzystwa Naukowego Warszawskiego 1934, zesz.
III—VI, s, 47.
2 Orańska J., Szymon Czechowicz 1689—1775, Po-
znań 1948, s. 123.
3 Batowski Z., Plersch Jan Bogumił, w: Thieme-
Becker, Allgemeines Lexicon der bildenden Kiinstler
XXVI, s. 150; Mycielski J., Sto łat dziejów malarstwa
w Polsce 1760—1860, Kraków 1902, s. 84—87.
4 Batowski Z., Pomnik Tarły, jw., s. 51, przyp. 2.
daty nie dadzą się bliżej sprecyzować, związany ściślej
z życiem politycznym i kulturalnym narodu polskie-
go — jest wyrazem przemian dokonujących się w ży-
ciu artysty, żywo reagującego na wydarzenia histo-
ryczne okresu powstania kościuszkowskiego i Księstwa
Warszawskiego. Okres ten kończy zaszczytna działal-
ność malarza dla sceny Teatru Narodowego w War-
szawie 4a.
*
* *
Pierwsza praca Plerscha dla króla związana była
z przebudową Ujazdowa w r. 1765 5 6. Z tego czasu po-
chodziły trzy nie zrealizowane projekty dekoracji ścien-
nej sali audiencyjnej, które zaginęły w czasie ostat-
niej wojny0. Obok rysunków wnętrz dla Ujazdowa,
w r. 1765 Plersch składał także królowi projekty de-
koracji sal zamku warszawskiego. Trzy zachowane
rysunki nie zrealizowanych projektów sali balowej
przedstawiają różne pomysły rozwiązania dekoracji
otworu wejściowego, stanowiącego centralny punkt
kompozycji wnętrza7 (il. 1). Podobnie jak one, boga-
ctwem barokowych elementów odznaczają się dwa
inne rysunki do sali balowej, pochodzące z 1777 r.
Rozwiązują one zarówno zagadnienia dekoracji ścien-
nej jak i plafonu8.
Pierwszą zrealizowaną pracą dla króla była deko-
racja Gabinetu Marmurowego na zamku warszawskim,
wykonana w 1771 r. wspólnie z M. Bacciarellim. Do
plafonu Baeciarellego „Wieczność*1 Plersch namalował
iluzjonistyczną ramę, stanowiącą połączenie dekoracji
4a Tę dziedzinę twórczości Plerscha opracowała
Król B., Działalność teatralna Jana Bogumiła Pler-
scha, Pamiętnik Teatralny 1954, nr 3/4.
5 Batowski Z., Plersch, jw., s. 150.
6 Catalogue raisonne des Estampes composant la
Collection du Cabinet d’Alexandre de Varsovie, t. XII,
St. Petersbourg 1843, zesz. XVIII, teki 186—194. P. 188:
nr 191, Coupe de la Salle d’audience, du cote du Trone...
1765 in 4°; mr 192, Coupe du Cote de rentree... 1765 in
4°; nr 193, Coupe laterale... — Jeden z tych rysunków
reprodukuje Tatarkiewicz W., Ujazdów i początki Ła-
zienek Stanisławowskich, Warszawa 1934, tabl. 3.
7 Gab. Rycin Bibl. Uniw. Warsz., Zbiory królewskie,
P. 191/32-34.
8 Jw., P. 191/36-37.
150