Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (18.1956)

MARIA DAYCZAK


II. 2S. Portal domu Rynek 3. (Fot. A. Domanasiewicz)
szwedzkim Jarosławia z roku 1704 można by się do-
patrywać zaznaczenia podcieni wokół całego rynku,
jednak wobec jego schematyczności w kwestiach za-
budowy, a ponadto wobec braku innych dowodów rze-
czowych jest to argument bardzo chwiejny i ryzy-
kowny (por. ii. 2).
Jednakże p,odcienie wcale nie wchodzi w zakres
pierwotnej koncepcji przestrzennej kamienicy jaro-
sławskiej. Jest ono częścią dobudowaną do wcześniej
istniejących piętrowych domów. Dowodzi tego różnica
poziomów pierwszego piętra nad podcieniem i nad
resztą budynku, widoczna szczególnie wyraźnie na
przykładzie kamienicy Orsettich (por. il. 13)80. Jest to
86 Potwierdza to różnica wymiarów cegły: fasady
(30X7,5X15 cm), filarów podsiennych (29X6X16 cm)
i szkarp tychże filarów (27X6X13 cm), co może dowo-
dzić, że filary podsienne podszkarpowano później.
87 Późniejsze pochodzenie dolnych kondygnacji piw-

szczegół zupełnie nie wytłumaczony w warunkach
równoczesnej budowy domu wraz z podcieniem. Stan
silnego uszkodzenia grupy trzech domów podcienio-
wych północno-wschodniej pierzei rynku przyczynił
się do potwierdzenia tezy o późniejszej dobudowie
podcieni. Zawalone sklepienie podcienia kamienicy
Rynek 13 pozostawiło na ścianie fasady domu bardzo
wyraźne ślady łuków przyściennych lunet. Wydaje się
na pozór absurdalnym, że miejsce przylegania skle-
pienia do muru fasady, pokrywa nieuszkodzona, gru-
ba warstwa tynku, podczas gdy części muru miesz-
czące się poniżej dawnego sklepienia są go zupełnie
pozbawione (il. 22). Jest to dowodem, że fasada przed
dobudowaniem podcieni była w całości tynkowana,
murarze zaś opierając sklepienie na ścianie fasado-
wej, nie zadali sobie trudu, aby w miejscach styku
usunąć zbyteczną warstwę tynku. Bezpośrednio o akcji
dobudowy podcieni mówi protest sąsiedzki z roku
1688, odnoszący się do domu przy ul. Grodzkiej 3.
Powodem jego jest „wyście murem na podsieniu... (co)
... drogę ścieśnia"87. Zresztą wszystkie dochowane
przykłady podcieni leżą poza właściwą granicą zabu-
dowy pierzei rynkowych. Ich występowanie poza tzw.
linię regulacyjną rynku spowodowało nieprzewidzia-
ne przez plan zacieśnienia i utrudnienia komunikacji.
Możliwe, że późniejsza dobudowa podcieni kamienic
jarosławskich jest wyrazem swoistego snobizmu wła-
ścicieli domów, a raczej właścicieli miasta, naśladu-
jących wzory miast okazalszych np. Zamościa.

6. ZAGADNIENIE PIWNIC
Piwnice służąc jako niezbędne magazyny stanowią
jeden z najważniejszych elementów wnętrza handlo-
wych kamienic jarosławskich. Znaczenie piwnic prze-
jawia się w maksymalnym ich rozbudowaniu, bowiem
oprócz pierwszej kondygnacji, mieszczącej się w stre-
fie fundamentów domu, istnieją dalsze dwie lub wię-
cej, drążone w lessowym gruncie. Piwnice kondygna-
cji pierwszej powtarzają ogólny schemat rzutu domu.
Stanowią one obszerne, sklepione pomieszczenia i two-
rzą niewielkie kompleksy dostępne bezpośrednio z sie-
ni lub wiaty. Osie ich sklepień są równoległe do osi
rzutu domu. Największe piwnice o osi sklepień rów-
noległej do fasady domu mieszczą się albo w obrębie
pierwszego traktu, zajmując całą jego szerokość, albo
też znajdują się przed licem fasady. Obie powyższe od-
miany przystosowane były do pomieszczenia wielkiej
nic w stosunku do górnej (pierwszej) ich kondygnacji
potwierdzają niewielkie wymiary cegły, w odróżnieniu
od dużej cegły „palcówki" występującej w strefie fun-
damentów.

48