Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (18.1956)

RZEŹBY SEBASTIANA SALI

pisywano go artyście gdańskiemu, przy czym wyra-
żano przypuszczenie, że mógł nim być Wilhelm Rich-
ter, spadkobierca pracowni Abrahama van dem
Blocke89. Pomnik ten wyszedł jednak chyba spod
dłuta Sebastiana Sali, na co wskazywałyby istniejące
zbieżności z zabytkiem sierakowskim, więc indentycz-
ność ujęcia architektury i repertuar motywów deko-
racyjnych. Nie wykluczają tej atrybucji odmienności,
które charakteryzują zabytek gnieźnieński. Kwestie
te przesądziłyby źródła archiwalne.
Architektura nagrobka Gembickiego nie posiada
tak wyraźnych związków z kościelnymi elewacjami
frontowymi jak pomnik sierakowski. Uległa ona tu-
taj redukcji, na którą pewien wpływ miała koniecz-
ność przystosowania się do ram architektury ściany
kaplicy, przy której nagrobek wzniesiono i z którą
wiąże się integralnie9U. Pozbawiono go nasady, bocz-
ne skrzydła zamieniońo na wnęki (górne wykonane w
murze) po dwie z każdej strony; nie są one też od ze-
wnątrz ograniczone pilastrami9I. Ten „in forma alta-
ris“ nagrobek ma właściwie architekturę pomyślaną
jako monumentalną oprawą dla rzeźb, których wy-
strój jest znacznie bogatszy od sierakowskich. Wnę-
ka środkowa pomnika jest bardzo płytka, nie usta-
wiono w niej sarkofagu i może dlatego niepotrzebna
była jej głębokość. Głowa prymasa uchwycona jest
również portretowo, o czym przekonuje porówna-
nie z jego wizerunkiem w Pelplinie92. W oddaniu
szczegółów spotykamy się z identyczną predylekcją co
w Sierakowie, widoczną zwłaszcza w odtworzeniu fi-
ligranowych koronek i w mistrzowskim modelunku
dłoni. Postacie dwóch świętych w dolnych wnękach
i alegorie w górnych odznaczają się tym samym kon-
89 Eckhardt J., jw., s. 67, przyp. 15; Thieme-Becker,
XXVIII (1954), s. 302. Ożenił się on z wdową po swym
mistrzu w r. 1629, przejmując po nim warsztat i rea-
lizując potem nie wykonane przez niego zlecenia;
Ehrenberg H., Geschichte der Kunst im Gebiete der
Provinz Posen, Berlin 1893, s. 97, przyp. 2 i 3.
90 Doc. dr A. Miłobędzki wyraził słuszne przy-
puszczenie, że architektura kaplicy może być dziełem
Sali. Artysta wykonał także najprawdopodobniej
portal wiodący do kaplicy Niepokalanego Poczęcia
N. M. P., w której przy południowej ścianie znajduje
się pomnik; zob. Polkowski J. ks., Katedra gnieź-
nieńska, Gniezno 1874, tabl. XIII, s. 59, 60, 186 i 187;.
Piotr Gembicki fundując nagrobek: „...przy tej oka-
zji całą kaplicę stosownie i wspaniale odnowić pole-
cił. Istniejący... wspaniały ołtarz z drzewa jest jego
fundacji. Naprzeciw ołtarza jest piękny marmurowy
portal w tym samym czasie ozdobiony herbem Gem-
bickich Nałęcz i pięknemi przezroczystemi żelaznemi
drzwiami". O portalu tym wykonanym z marmuru
dębnickiego wspomina Tatarkiewicz W., Czarny mar-
mur, s. 60.
91 W szczycie nagrobka, stojący Michał Archanioł
trzyma tarczę z wersetem z psalmów: „Surgite mortui
venite ad judicium". Ten sam napis umieścił Sala
na tarczy, identycznej z gnieźnieńską, w nagrobku


II. 22. Figura św. Wawrzyńca na nagrobku
W. Gembickiego. (Fot. F. Maćkowiak)

Oppersdorffa w Głogówku; trzyma ją tam putto (Ko-
sian A., jw., s. 70). Posłuszny głosowi Sądu Ostateczne-
go leżący J. J. Oppersdorff podnosi się. O tego ro-
dzaju ujęciu mogła zadecydować wola fundatora pom-
nika, powstałego jeszcze za jego życia.
92 Znajdujący się w pałacu arcybiskupim, nie re-
produkowany.

77