Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (18.1956)

MARIA LEWICKA


II. 3. Widok Szarogrodu, powiększony fragment ryciny z il. 2. (Fot. G. Szmager)

na z zamkiem wymienianym w przywileju królewskim
i akcie lokacyjnym, a o ile zarys ten ma być tylko je-
go symbolem. Przedstawienie Szarogrodu zajmujące
na rycinie miejsce równorzędne z Zamościem, jest od
niego o wiele uboższe w szczegóły. Nie wiadomo, czy
fakt ten łączyć można z nieproporcjonalnie mniejszym
jego znaczeniem i sławą, czy nie istnieniem w nim
wyróżniających się elementów zabudowy, czy też bra-
kiem materiału u sztycharza.
Z dotychczas znanego nam materiału ikonograficz-
nego Zamościa najstarszym przedstawieniem jest
sztych z VI tomu dzieła Georga Brauna Civitates orbis
terrarum, wydanego w Kolonii w r. 1618. Po tym na-
stępuje luka około pięćdziesięcioletnia. Z drugiej poło-
wy XVII w. pochodzi niedawno odnaleziony obraz
z kościoła w Bukowinie <pow. Biłgoraj), a po nim plan
i widok Zamościa z Królewskiego Archiwum Wojen-
nego w Stockholmie z r. 1704. W tym zestawieniu za-
mojski szkic Laura jest najwcześniejszy, ale zarazem
najskromniejszy i najmniej wnoszący.
Miejsce przeznaczone dla Zamościa wykorzystane
zostało w ten sposób, że pośrodku znalazł się zarys
miasta ujęty podobnie jak Szarogród w ramkę kształ-
tu elipsy o wymiarach osi głównych 3,5X2 cm., a po obu
jego stronach, na cokołach pod kolumnami, dwa gma-
chy miejskie: Kolegiata i Akademia, stanowiące jakby
deklarację wielkiego programu — Ecclesia et Aca-
demia.
Zamość sytuowany jest na rycinie odwrotnie w sto-
sunku do przyjętej dziś konwencji, stroną połudinio-

17 Sztych Brauna zawiera błąd w narysie fortyfi-
kacji — dodano tam nieistniejący ósmy bastion.
18 Pominięta jest brama Lubelska zamurowana
w r. 1588 na pamiątkę iwjazdu przez nią królewskie-

wą ku górze, co nastąpiło w wyniku sztychowania
obrazu nie odwróconego. Narys liniii obronnej przed-
stawia sobą obraz nieco idealizowany w stosunku do
rzeczywistości, przy całkowicie wiernym i bezbłęd-
nym oddaniu koncepcji17. Wewnątrz oznaczono czy-
telnie tylko trzy budynki: pałac, kościół i akademię,
które umiejscowione zostały dobrze (przy uwzględ-
nieniu obrazu odwróconego); orientowany prawidło-
wo jednak jest tylko pałac (fasadą do miasta), nato-
miast kościół i akademia pokazane zostały niezgod-
nie z rzeczywistością (fasadą do oglądającego, w usta-
wieniu analogicznym jak na rysunkach bocznych). Po-
za tym zabudowa miasta potraktowana jest najzu-
pełniej fantastycznie z pominięciem ratusza, rynku
i sieci ulic; zaznaczona została tylko główna arteria
komunikacyjna i kompozycyjna, biegnąca przez śro-
dek miasta ku pałacowi. Z trzech bram miejskich
oznaczył sztycharz jedną — Lwowską18.
Należy wątpić, czy materiał do ryciny z łukiem
triumfalnym został w całości w jakiś zorganizowany
sposób przesłany z Polski. Lauro dorobił drobne ilu-
stracje do inskrypcji Bajana ograniczając się wyraź-
nie w demonstrowaniu materiału dokumentarnego.
Poza narysami kilku zdobywanych przez Zamoyskie-
go twierdz, do których jak wiadomo częściowo miał
raz już wykorzystane materiały, i poza podobizną Za-
moyskiego, posiadał nieznanego pochodzenia i formy
wskazówki dotyczące Szarogrodu i Zamościa. Zdobyć
je musiał w czasie między r. 1601, kiedy Odducio roz-
poczyna z nim pertraktacje o rycinę, a r. 1609, kiedy

go więźnia kanclerza — Maksymiliana oraz Brama
Szczebrzeszyńska, wzniesiona w r. 1603, być może już
po przesłaniu materiałów sztycharzowi.

136