DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Kronika Stowarzyszenia Historyków Sztuki
DOI Artikel:Gostyński, Tadeusz: Dwa nieznane projekty przebudowy zamku warszawskiego: (streszczenie referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym oddziału Warszawskiego w dniu 25.X.1955 r.)
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.41526#0523
KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI
II. 1. D. Merlini (?), projekt prze-
budowy Zamku Warszawskiego. Ga-
binet Rycin U. W. (Fot. E. Kozłow-
ska-Tomczyk)
parteru — diamentowe. O ile pierw-
szy projekt — poza kopulą — ma
nawiązania do architektury rzym-
skiej, kapi to lińskiej, druigi zdaje
się łączyć z architekturą berlińsko-
drezdeńską, Oba projekty wykazują
niewątpliwie pokrewieństwo ze zna-
nym już dawniej projektem elewa-
cji kopułowej, sporządzonym przez
Jakulba Fonta-nę w 1767 r.
Stanisław August, w początkach
swego panowania, snuł projekty
przekształcenia surowego zamku
warszawskiego, obcego gustom ludzi
XVIII w., na nowoczesną rezyden-
cję. Król i wezwani przez niego ar-
chitekci pracujący w Polsce, Jakub
Fontana, Dominik Merlini, J. Ch.
Kammsetzer i E. Schro eger oraz
sprowadzony z Paryża V. Louis, mie-
li rozwiązać to zadanie, trudne
z powodu ukształtowania terenu
i zabudowy okolicznej. Praca miała
charakter wyraźnie kolektywny.
Wszyscy architekci korzystali wza-
jemnie ze swych projektów, pod-
chwytując swobodnie i przerabia-
jąc różne koncepcje. Wymownym
świadectwem tej kolektywności jest
onracowany przez Kammsetzera
Widok Perspektywiczny Zamku
II. 2. D. Merlini (?), projekt prze-
budowy Zamku Warszawskiego. Ga-
binet Rycin U. W. (Fot. E. Kozłow-
ska-Tomczyk)
Królewskiego w Warszawie z 1773 r.
według ostatniego projektu J. Fon-
tany (St. Lorentz, Prace architekta
Louisa dla Zamku Warszawskiego,
B.H.S. XIII, 10151, nr 4, s. 46).
Architekt królewski J. Fontana
wypracował kolejno projekty stwo-
rzenia wielkiego planu przez wybu-
rzenie kwartału kamieniczek po-
między ud. Świętojańską a Podwa-
lem, dobudowę skrzydeł i pawilonów
od tej strony, wreszcie otwarcie
dziedzińca głównego przez usunię-
cie skrzydła z wieżą zegarową i za-
stąpienie go galerią kolumnową
z glorietą. Na ukształtowanie no-
wej bryły zamku silnie wpływały
zamierzenia budowy trzech wiel-
kich sal — sejmowej, senackiej
i teatralnej, które bądź znaleźć się
miały w nowych pawilonach wyo-
drębnionych, bądź miały być wto-
pione w mury istniejącego zespołu
budowli. W związku z projektem
odsłonięcia dziedzińca głównego,
wyłaniała się konieczność dopro-
wadzenia go do regularnej formy
prostokąta przez wyrównanie zała-
manego skrzydła południowo-
wschodniego. Przez wyrównanie, to
jeslt poszerzenie tego skrzydła stwa-
rzała się możliwość pomieszczenia
tam jednej z trzech wielkich no-
woprojektowanych sal, kryjącej się
pod kopułą. Takie rozwiązanie da-
wał znany już dawniej projekt Fon-
tany, podobne rozwiązanie przewi-
dywały projekty nowoodkryte. Róż-
nica polegała głównie na tym, że
w projekcie Fontany znajdował się
pośrodku półkolisty ryzalit trzy-
okienny, zwieńczony kopułą, zaś
w dwu odnalezionych projektach
ryzalitów nie ma, a kopuła jest wto-
piona w dach.
Na podstawie pewnych wspól-
nych koncepcji można by sądzić, że
Fontana był też autorem i nowo-
odnalezionych projektów. Architekt
ten, w czasie, gdy projektował prze-
budowę zamku warszawskiego, to
jest około 1770 r., liczył już około
60 lat, a jego koncepcje architekto-
niczne ukształtowane były jeszcze
na budowlach barokowych. Podróż
do Włoch i Francji odbył około
1730 r. Z. Rewski trafnie scharakte-
ryzował w Słowniku Biograficznym
jego twórczość: „Budował głównie
w okresie późnego baroku i rokoka,
by pod koniec życia przejść na kla-
sycyzm. W gruncie rzeczy pozostał
nadal barokistą”.
Nowoodkryte projekty, mimo
istniejących w nich elementów ba-
rokowych, posiadają dynamizm mło-
dości i to nakazuje szukać projek-
todawcy raczej wśród młodszych
architektów stanisławowskich, wśród
II. 3. Projekt przebudowy Zamku
Warszawskiego, rzut poziomy. Ga-
binet Rycin U. W. (Fot. J. Bułha-
kówna)
których wysuwał się na czoło Mer-
lini. Istotnie, w nowoodnalezionych
projektach, a zwłaszcza w tym, w
którym cokół jest przerwany i część
środkowa wyodrębniona, znajdują
się pewne motywy, które później
pojawiły się na elewacji pałacu na
wodzie w Łazienkach. Są to takie
elementy, jak pilastry biegnące
przez całą wysokość elewacji, attyka
z tralkami zwieńczona posągami
oraz charakterystyczne ukształtowa.
nie i obramienie otworów okien-
nych.
W obecnym stanie badań nad
architekturą stanisławowską sprawa
autorstwa tych projektów nie da
II. 4. Jakób Fontana, projekt prze-
budowy Zamku Warszawskiego. Ga-
binet Rycin U. W. (Fot. J. Bułha-
kówna)
509
II. 1. D. Merlini (?), projekt prze-
budowy Zamku Warszawskiego. Ga-
binet Rycin U. W. (Fot. E. Kozłow-
ska-Tomczyk)
parteru — diamentowe. O ile pierw-
szy projekt — poza kopulą — ma
nawiązania do architektury rzym-
skiej, kapi to lińskiej, druigi zdaje
się łączyć z architekturą berlińsko-
drezdeńską, Oba projekty wykazują
niewątpliwie pokrewieństwo ze zna-
nym już dawniej projektem elewa-
cji kopułowej, sporządzonym przez
Jakulba Fonta-nę w 1767 r.
Stanisław August, w początkach
swego panowania, snuł projekty
przekształcenia surowego zamku
warszawskiego, obcego gustom ludzi
XVIII w., na nowoczesną rezyden-
cję. Król i wezwani przez niego ar-
chitekci pracujący w Polsce, Jakub
Fontana, Dominik Merlini, J. Ch.
Kammsetzer i E. Schro eger oraz
sprowadzony z Paryża V. Louis, mie-
li rozwiązać to zadanie, trudne
z powodu ukształtowania terenu
i zabudowy okolicznej. Praca miała
charakter wyraźnie kolektywny.
Wszyscy architekci korzystali wza-
jemnie ze swych projektów, pod-
chwytując swobodnie i przerabia-
jąc różne koncepcje. Wymownym
świadectwem tej kolektywności jest
onracowany przez Kammsetzera
Widok Perspektywiczny Zamku
II. 2. D. Merlini (?), projekt prze-
budowy Zamku Warszawskiego. Ga-
binet Rycin U. W. (Fot. E. Kozłow-
ska-Tomczyk)
Królewskiego w Warszawie z 1773 r.
według ostatniego projektu J. Fon-
tany (St. Lorentz, Prace architekta
Louisa dla Zamku Warszawskiego,
B.H.S. XIII, 10151, nr 4, s. 46).
Architekt królewski J. Fontana
wypracował kolejno projekty stwo-
rzenia wielkiego planu przez wybu-
rzenie kwartału kamieniczek po-
między ud. Świętojańską a Podwa-
lem, dobudowę skrzydeł i pawilonów
od tej strony, wreszcie otwarcie
dziedzińca głównego przez usunię-
cie skrzydła z wieżą zegarową i za-
stąpienie go galerią kolumnową
z glorietą. Na ukształtowanie no-
wej bryły zamku silnie wpływały
zamierzenia budowy trzech wiel-
kich sal — sejmowej, senackiej
i teatralnej, które bądź znaleźć się
miały w nowych pawilonach wyo-
drębnionych, bądź miały być wto-
pione w mury istniejącego zespołu
budowli. W związku z projektem
odsłonięcia dziedzińca głównego,
wyłaniała się konieczność dopro-
wadzenia go do regularnej formy
prostokąta przez wyrównanie zała-
manego skrzydła południowo-
wschodniego. Przez wyrównanie, to
jeslt poszerzenie tego skrzydła stwa-
rzała się możliwość pomieszczenia
tam jednej z trzech wielkich no-
woprojektowanych sal, kryjącej się
pod kopułą. Takie rozwiązanie da-
wał znany już dawniej projekt Fon-
tany, podobne rozwiązanie przewi-
dywały projekty nowoodkryte. Róż-
nica polegała głównie na tym, że
w projekcie Fontany znajdował się
pośrodku półkolisty ryzalit trzy-
okienny, zwieńczony kopułą, zaś
w dwu odnalezionych projektach
ryzalitów nie ma, a kopuła jest wto-
piona w dach.
Na podstawie pewnych wspól-
nych koncepcji można by sądzić, że
Fontana był też autorem i nowo-
odnalezionych projektów. Architekt
ten, w czasie, gdy projektował prze-
budowę zamku warszawskiego, to
jest około 1770 r., liczył już około
60 lat, a jego koncepcje architekto-
niczne ukształtowane były jeszcze
na budowlach barokowych. Podróż
do Włoch i Francji odbył około
1730 r. Z. Rewski trafnie scharakte-
ryzował w Słowniku Biograficznym
jego twórczość: „Budował głównie
w okresie późnego baroku i rokoka,
by pod koniec życia przejść na kla-
sycyzm. W gruncie rzeczy pozostał
nadal barokistą”.
Nowoodkryte projekty, mimo
istniejących w nich elementów ba-
rokowych, posiadają dynamizm mło-
dości i to nakazuje szukać projek-
todawcy raczej wśród młodszych
architektów stanisławowskich, wśród
II. 3. Projekt przebudowy Zamku
Warszawskiego, rzut poziomy. Ga-
binet Rycin U. W. (Fot. J. Bułha-
kówna)
których wysuwał się na czoło Mer-
lini. Istotnie, w nowoodnalezionych
projektach, a zwłaszcza w tym, w
którym cokół jest przerwany i część
środkowa wyodrębniona, znajdują
się pewne motywy, które później
pojawiły się na elewacji pałacu na
wodzie w Łazienkach. Są to takie
elementy, jak pilastry biegnące
przez całą wysokość elewacji, attyka
z tralkami zwieńczona posągami
oraz charakterystyczne ukształtowa.
nie i obramienie otworów okien-
nych.
W obecnym stanie badań nad
architekturą stanisławowską sprawa
autorstwa tych projektów nie da
II. 4. Jakób Fontana, projekt prze-
budowy Zamku Warszawskiego. Ga-
binet Rycin U. W. (Fot. J. Bułha-
kówna)
509