Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (18.1956)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI


11. 1. Wilanów, piwnice części środ-
kowej, z murami z pierwotnego za-
łożenia (Fot. PKZ)

(bez szerszych badań), sugerować
pozostałość rowu obronnego osady,
rozciągającej się na pn.-wschód od
pałacu.
Wykop kontrolny na tarasie
wschodnim bliżej alkierza pn. od-
słonił fundamenty budowli zniszczo-
nej murami tarasowymi,. Użyte do
budowy kamienie otoczaki i cegły
oraz technika murowania na glinie
wyodrębniają relikty z całego zes-
połu murów pałacowych. Zwraca
uwagę stwierdzone, wtórne użycie
w murze cegieł gotyckich, niezna-
nych dotychczas na tym terenie.
Zagłębienie fundamentu w stosun-
ku do towarzyszących warstw kul-
turowych, niezależne usytuowanie
w planie oraz całość obserwacji
technicznych i technologicznych po-
zwała przyjąć w obecnym stadium
badań, że są to pozostałości zabu-
dowy z przełomu XVI na XVII w.,
poprzedzające powstanie w tym
miejscu XVII-wiecznego budynku
milanowskiego.
Powierzchniowe badania archi-
tektoniczne w piwnicach wykazały,
że główny obraz budynku stanowią
mury chronolog:'cznie najwcześniej-
sze*. Zasadniczy podział wzdłużny
był dwutraktowy, poprzeczny — na
trzy pomieszczenia; z tego ostatniego
pozostały zaledwie szczątki murów
odchodzących od śc;any wschodniej.
Stwierdzono również, że od
wschodu w środku budynku, tak do
wewnątrz, jak i na zewnątrz prze-
chodzą zachowane odcinkowo dwie

* Por. plan analityczny w Spra-
wozdaniu Zakładu Architektury Pol-
skiej Politechniki Warszawskiej za

ściany prostopadłe, w niewielkiej od
siebie odległości. Udało f/ę dalej
stwierdzić, że z głównego korpusu
wybiegają symetrycznie rozmiesz-
czone szczątki po dobudówkach sy-
metrycznie dostawionych przy na-
rożnikach. Wyodrębnienie z zespo-
łu murów fundamentów najwcześ-
niejszych pozwala interpretować je
jako pozostałości budynku z ok. po-
łowy XVII w., który uległ następ-
nie przeróbkom podczas adaptacji
na pałac królewski w 2. połowie
XVII w. Znalazły tutaj potwierdze-
nie wzmianki źródłowe z 1678 r. o
niedokończeniu dworu milanowskie-
go, bowiem wspomniane poprzednio
mury zachowane sią w piwnicach
do wyrównanego poziomu, co świad-
czyć może również o potrzebnym, ze
względów konstrukcyjnych, zrówna-
niu przy nadbudowie. Istotne jest
stwierdzenie, że prostokątny budy-
nek z czterema alkierzami narożny-
mi poprzedzał już pałac królewski,
a główne jego mury zostały wyko-
rzystane bezpośrednio do budowy
pałacu; powiększono jedynie za ma-
łe, widocznie nie odpowiadające
programowi użytkowemu, alkierze.
Pozostaje nadal do wyjaśnienia
sprawa podziałów wewnętrznych
budynku. Ustalenie przeznaczenia
dwóch równoległych, wąsko rozsta-
wionych ścian w części środkowej
leży jeszcze w kręgu hipotez (ganek
ogrodowy, wydzielenie sieni, fun-
dament klatki schodowej itp);
zwraca jednak uwagę duża skala
t^ch murów i identyczny jak w po-
zostałych wypadkach sposób posado-
wienia, świadczący o bardziej odpo-
wiedzialnym znaczeniu statycznym
tych elementów.
Późniejsze od omówionych po-
przednio mury, to: w części środko-
wej korpusu dwie główne ściany po-
przeczne z wydzieleniem od zachodu
pomieszczenia piwnicznego, kilka
szkarp po stronie wschodniej oraz
wyraźnie dostawione narożne alkie-
rze. Mury te pochodzą z pierwszej
przebudowy Sobieskiego z lat 1677-
81. Potwierdzenie znalazło tutaj rów-
nież podpiwniczenie wówczas głów-
nej sieni parterowej, przy czym oka-
zało się, że pierwotne, występujące
w tym samym rozstawie ściany dzia-
łowe XVII-wiecznego budynku zo-
stały rozebrane, a na ich miejscu
wzniesiono mury nowe .posadowio-
ne głębiej. Należy przypuszczać, że
zejście do piwnicy prowadziło z po-
ziomu parteru przez otwór w skle-
pieniu. Istniejący obecnie koryta-

lata r96l3/4 i 1954/5, Kwartalnik Ar-
chitektury i Urbanistyki I (1956). z.
2, s. 206.

rzyik, którym dochodzi się do piw-
nicy z alkierza pin.-zach. pochodzi
z jeszcze późniejszych przebudów,
z okresu kiedy zaczyna funkcjono-
wać jako klatka schodowa pierwot-
ny alkierz pałacu Sobieskiego (z no-
woodkrytymi ostatnio malowidłami).
Obecność oszkarpowań pod ta-
rasem od strony wschodniej, gdzie
stwierdzono w wykopach warstwy
nasypowe, tłumaczyć można by chę-
cią wzmocnienia konstrukcyjnego
tej ściany. Następne w układzie
chronologicznym mury występują
wewnątrz części środkowej korpu-
su głównego, w postaci domurowa-
nych dwóch ścian z podziału po-
przecznego oraz filarów przechodzą-
cych przez piwnicę. Na zewnątrz
od zachodu przytykają symetrycz-
ne podmurowania. Na tarasie
wschodnim natomiast natrafiono,
u przedłużenia dwóch równoległych
murów z pierwotnego założenia mi-
lanowskiego, na biegnące dalej no-
wodostawione ściany, które w linii
elewacji alkierzy przechodzą w ścia-
nę równoległą do budynku, a następ-
nie załamują się, dochodząc z powro-
tem do ściany wschodniej pałacu.
Wytwarza się w ten sposób w planie,
dostawiona pomiędzy alkierzami,
prostokątna wydłużona przybudówka
z potrójnym podziałem wewnętrz-
nym. Opisane mury zostały roze-
znane głównie jako pozostałość dal-
szych przebudów Sobieskiego —
drugiej i trzeciej z lat 1681—82
i 1687—92. Potwierdzone zostały nie-
zbędne uzupełnieniia konstrukcyjne
i wzmocnienia, z uwagi na zmiany,
jakie zaszły w wyższych kondygna-
cjach: nadbudowę drugiego piętra


II. 2. Wilanów, piwnice, odsłonięty
węzeł murów przy ścianie wschod-
niej ze ścianami z I i 11 przebudowy
Sobieskiego. (Fot. PKZ)

513