DOI issue:
Nr. 1-2
DOI article:Artykuły
DOI article:Gołaszewska, Maria: Władysław strzemiński - między uniwersalizmem a intymnością: estetyczne odczytanie zjawiska
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48914#0107
Biuletyn Historii Sztuki
R.LVIII, 1996, Nr 1-2
PL ISSN 0006-3967
MARIA GOŁASZEWSKA
Kraków
WŁADYSŁAW STRZEMIŃSKI - MIĘDZY UNIWERSALIZMEM
A INTYMNOŚCIĄ. ESTETYCZNE ODCZYTANIE ZJAWISKA
"Zjawisko Władysław Strzemiński" ma cechy wiel-
kiego prometejskiego tragizmu: wartości, o które przez
całe życie walczył, zwyciężyły, lecz on sam uległ klęsce
poprzez poniżenie osoby i dzieła, aż do unicestwienia
fizycznego, gdy umierał w rozpaczy i porzuceniu. Nie-
wątpliwie jest Strzemiński twórcą, który pozostawił po
sobie trwały ślad zarówno w Łodzi, w kulturze polskiej,
jak też w światowym dorobku intelektualnym i artysty-
cznym.
Dla estetyka jest Strzemiński interesujący - żeby nie
powiedzieć: intrygujący - przede wszystkim jako pio-
nier nowej sztuki i nowej myśli o sztuce. Ważne jest
również to, że są w jego postaci i dziele rysy czy mo-
menty głęboko ukryte, wieloznaczne, a ich wydobycie
może rzucić pewne światło na całość zagadnień sztuki
naszych czasów.
Podjęta została próba zrekonstruowania i reinterpre-
tacji owego "zjawiska Władysław Strzemiński" w aspe-
kcie estetyki, przy czym pod uwagę wzięte są następu-
jące wymiary: A. osobowość, B. dzieło, C. recepcja
dzieła, D. wartości estetyczne, E. idee ogólne w malar-
stwie unistycznym.
Ad A. Osobowość Strzemińskiego.
Osobowość podstawowa stanowi pewną zamkniętą
strukturę, obejmującą ogół cech, właściwości danego
człowieka. Ufundowana jest ona na właściwościach
wrodzonych lecz także dziejami życia, które niewątpli-
wie owe zadatki wrodzone swoiście kształtują. W przy-
padku Strzemińskiego jest to struktura nader skompli-
kowana jak skomplikowane były dzieje jego życia.
Przyczyniło się to do powstania swoistej legendy, jesz-
cze gdy żył. Głównym rysem owej legendy była niezło-
mność w walce o nową sztukę, ascetyzm życiowy oraz
nieszczęścia czy złe okoliczności, które go nieustannie
prześladowały od służby w wojsku carskim (a był wszak
Polakiem), głębokiego inwalidztwa wojennego, wpły-
wów, jakie wywarła na niego ideologia komunistyczna
(z czym borykał się wciąż - najpierw w Polsce między-
wojennej gdy wytykano mu lewicowość a potem w
PRL, gdy obawiano się go jako odchylonego od "gene-
ralnej linii partii", gdy np. Teoria widzenia długo nie
mogła ukazać się drukiem, ponieważ był to nie taki
realizm "jak trzeba"). Pomimo pewnego momentu "nie-
samowitości" jaki cechował Strzemińskiego - niezłom-
ny upór w działaniu, podporządkowanie całego życia
jednej idei, kalectwo - był on długo "normalnym",
pełnym, towarzyskim człowiekiem, miał wszak żonę i
dziecko, był łubiany przez swoich uczniów, szczycił się
szerokim gronem przyjaciół; dopiero po śmierci żony
popadł w abnegację.
Osobowość twórcza to te cechy człowieka, które są
szczególnie żywo, bezpośrednio zaangażowane w reali-
zację dążeń rozwojowych, zarówno w sferze obiektyw-
nej - nauka, sztuka, praca zawodowa itp. - oraz w tym,
co dotyczy doskonalenia swej własnej osoby. W przy-
padku Strzemińskiego jest to pra ca nad teorią sztuki ora z
twórczość artystyczna. W szczególności jest to dążenie
krystalizujące się w procesie twórczym jako "zamiar
artystyczny".
Zamiar artystyczny określić można jako wizję dzie-
ła, które ma powstać. Wizja owa w procesie twórczym
rysuje się mniej lub bardziej dokładnie w wyobraźni,
niekiedy obejmuje jedynie jakiś szczegół a czasem ca-
łość powstającego dzieła. Strzemiński był nastawiony
przede wszystkim na wizję całościową. Z początku wie-
dział tylko, że ma dokonać jakiejś wielkiej przemiany w
sztuce i tylko w sztuce. Być może, iż ów imperatyw
nowości, wielkiego przełomu obudził się w Strzemiń-
skim na skutek bezpośredniego obcowania z Malewi-
czem i jego sztuką. Obaj krążyli myślami i wyobraźnią
wokół archetypu nowości, oryginalności. Strzemińskie-
97
R.LVIII, 1996, Nr 1-2
PL ISSN 0006-3967
MARIA GOŁASZEWSKA
Kraków
WŁADYSŁAW STRZEMIŃSKI - MIĘDZY UNIWERSALIZMEM
A INTYMNOŚCIĄ. ESTETYCZNE ODCZYTANIE ZJAWISKA
"Zjawisko Władysław Strzemiński" ma cechy wiel-
kiego prometejskiego tragizmu: wartości, o które przez
całe życie walczył, zwyciężyły, lecz on sam uległ klęsce
poprzez poniżenie osoby i dzieła, aż do unicestwienia
fizycznego, gdy umierał w rozpaczy i porzuceniu. Nie-
wątpliwie jest Strzemiński twórcą, który pozostawił po
sobie trwały ślad zarówno w Łodzi, w kulturze polskiej,
jak też w światowym dorobku intelektualnym i artysty-
cznym.
Dla estetyka jest Strzemiński interesujący - żeby nie
powiedzieć: intrygujący - przede wszystkim jako pio-
nier nowej sztuki i nowej myśli o sztuce. Ważne jest
również to, że są w jego postaci i dziele rysy czy mo-
menty głęboko ukryte, wieloznaczne, a ich wydobycie
może rzucić pewne światło na całość zagadnień sztuki
naszych czasów.
Podjęta została próba zrekonstruowania i reinterpre-
tacji owego "zjawiska Władysław Strzemiński" w aspe-
kcie estetyki, przy czym pod uwagę wzięte są następu-
jące wymiary: A. osobowość, B. dzieło, C. recepcja
dzieła, D. wartości estetyczne, E. idee ogólne w malar-
stwie unistycznym.
Ad A. Osobowość Strzemińskiego.
Osobowość podstawowa stanowi pewną zamkniętą
strukturę, obejmującą ogół cech, właściwości danego
człowieka. Ufundowana jest ona na właściwościach
wrodzonych lecz także dziejami życia, które niewątpli-
wie owe zadatki wrodzone swoiście kształtują. W przy-
padku Strzemińskiego jest to struktura nader skompli-
kowana jak skomplikowane były dzieje jego życia.
Przyczyniło się to do powstania swoistej legendy, jesz-
cze gdy żył. Głównym rysem owej legendy była niezło-
mność w walce o nową sztukę, ascetyzm życiowy oraz
nieszczęścia czy złe okoliczności, które go nieustannie
prześladowały od służby w wojsku carskim (a był wszak
Polakiem), głębokiego inwalidztwa wojennego, wpły-
wów, jakie wywarła na niego ideologia komunistyczna
(z czym borykał się wciąż - najpierw w Polsce między-
wojennej gdy wytykano mu lewicowość a potem w
PRL, gdy obawiano się go jako odchylonego od "gene-
ralnej linii partii", gdy np. Teoria widzenia długo nie
mogła ukazać się drukiem, ponieważ był to nie taki
realizm "jak trzeba"). Pomimo pewnego momentu "nie-
samowitości" jaki cechował Strzemińskiego - niezłom-
ny upór w działaniu, podporządkowanie całego życia
jednej idei, kalectwo - był on długo "normalnym",
pełnym, towarzyskim człowiekiem, miał wszak żonę i
dziecko, był łubiany przez swoich uczniów, szczycił się
szerokim gronem przyjaciół; dopiero po śmierci żony
popadł w abnegację.
Osobowość twórcza to te cechy człowieka, które są
szczególnie żywo, bezpośrednio zaangażowane w reali-
zację dążeń rozwojowych, zarówno w sferze obiektyw-
nej - nauka, sztuka, praca zawodowa itp. - oraz w tym,
co dotyczy doskonalenia swej własnej osoby. W przy-
padku Strzemińskiego jest to pra ca nad teorią sztuki ora z
twórczość artystyczna. W szczególności jest to dążenie
krystalizujące się w procesie twórczym jako "zamiar
artystyczny".
Zamiar artystyczny określić można jako wizję dzie-
ła, które ma powstać. Wizja owa w procesie twórczym
rysuje się mniej lub bardziej dokładnie w wyobraźni,
niekiedy obejmuje jedynie jakiś szczegół a czasem ca-
łość powstającego dzieła. Strzemiński był nastawiony
przede wszystkim na wizję całościową. Z początku wie-
dział tylko, że ma dokonać jakiejś wielkiej przemiany w
sztuce i tylko w sztuce. Być może, iż ów imperatyw
nowości, wielkiego przełomu obudził się w Strzemiń-
skim na skutek bezpośredniego obcowania z Malewi-
czem i jego sztuką. Obaj krążyli myślami i wyobraźnią
wokół archetypu nowości, oryginalności. Strzemińskie-
97