DOI issue:
Nr. 3-4
DOI article:Komunikaty
DOI article:Sygietyńska, Hanna: Dzieła złotnicze Zygmunta III na mazowszu
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48914#0329
Biuletyn Historii Sztuki
R.LVIII, 1996, Nr 3-4
PL ISSN 0006-3967
HANNA SYGIETYNSKA
Warszawa, Instytut Sztuki PAN
DZIEŁA ZŁOTNICZE ZYGMUNTA III NA MAZOWSZU
Wystawa Varsavia Sacra zorganizowana w Muzeum
Archidiecezjalnym dla uczczenia czterechsetlecia stołecz-
ności Warszawy zgromadziła szereg cennych, w większo-
ści zupełnie nieznanych przedmiotów sztuki sakralnej,
szczęśliwie zachowanych w warszawskich kościołach i,
jak dotąd, z wyjątkiem kościołów Starego Miasta nie
objętych jeszcze Katalogami Zabytków Sztuki1. Ujawnie-
nie przechowywanej w Skarbcu Archikatedry Warsza-
wskiej puszki na komunikanty będącej dziełem króla Zyg-
munta III Wazy pozwala stwierdzić, że obiekt ten ma bliski
sobie odpowiednik w jednym z kościołów diecezji płoc-
kiej, na terenie dawnego województwa warszawskiego.
Podobieństwo, a nawet więcej - identyczność pusz-
ki warszawskiej z puszką znajdującą się w kościele w
Żurominie skłania do przypuszczenia, że również ten
obiekt wykonany został przez króla. Trzecim dziełem
łączonym z osobą Zygmunta III jest monstrancja prze-
chowywana w drewnianym kościółku w Lewiczynie,
nieopodal Grójca, według tradycji przez niego wykona-
na i ofiarowana świątyni. Tak więc zachowały się na
Mazowszu trzy naczynia liturgiczne związane z działal-
nością monarchy, rozmiłowanego szczególnie w rze-
miośle złotniczym. Każdy z tych obiektów mieści się w
innym przedziale atrybucji autorstwa królewskiego,
które określić można jako: pewne - w przypadku puszki
warszawskiej, wysoce prawdopodobne - gdy chodzi o
puszkę żuromińską oraz możliwe czy też domniemane
- w monstrancji lewiczyńskiej.
Najpewniejszą metrykę posiada puszka warszawska2,
jako że widniejący na obrzeżu jej stopy napis informuje
o własnoręcznym wykonaniu dzieła przez króla i ofiaro-
waniu go kościołowi reformatów p.w. św. Antoniego w
Warszawie3. Miało to miejsce zapewne w trzeciej deka-
dzie XVII w. W r. 1624 rozpoczęto bowiem budowę
pierwotnego, drewnianego kościoła i klasztoru reforma-
tów „na Piasku", na terenie również nazywanym „Obo-
zem królewskim", przy ul. Senatorskiej4.
Zbiegiem okoliczności druga wspomniana już pusz-
ka związana jest również z zakonem reformatów. Zano-
towana została w czasie prac inwentaryzacyjnych, prze-
prowadzanych w r. 1974 w kościele poreformackim
p.w. św. Antoniego Padewskiego w Żurominie5. Łaciń-
skie, nieco nieporadnie wyryte napisy na stopie i pod
nią, informują o ofiarowaniu jej ojcom reformatom
przez wielebnego ojca Piotra z Gościejewa, wikariusza
w Karniewie6. Reformaci pojawili się w Żurominie w
r. 1778, sprowadzeni z Łąk Bratiańskich w dawnym
powiecie Nowe Miasto Lubawskie, staraniem Andrzeja
Zamoyskiego, kanclerza wielkiego koronnego. W la-
tach 1782-84 ukończyli oni budowę żuromińskiej świą-
tyni, po przejęciu jej od jezuitów, w związku z kasatą
zgromadzenia tych ostatnich.
Lokalizacja Gościejewa - wsi położonej nad rzeką
Pełtą (Soną) dopływem Narwi, w dawnym powiecie
makowskim, gminie Karniewo i należącej do parafii w
Szwelicach, niewiele wnosi do sprawy, poza możliwo-
ścią stwierdzenia, iż wikary Piotr pełnił obowiązki dusz-
pasterskie w parafii położonej niedaleko wsi, z której się
wywodził7. Na razie jednak osoba Piotra z Gościejewa
nie rozjaśnia zagadnienia, choć pozwala już osadzić się
w określonym czasie. Reverendus pater ofiarował pusz-
kę reformatom żuromińskim zapewne po ukończeniu
przez nich budowy kościoła, a więc około r. 1784, sam
zaś przybył do Karniewa z konwentu reformatów w
Pułtusku. Czytamy bowiem w wizytacji Karniewa od-
bywającej się w r. 1781 na polecenie bpa Michała Jerze-
go Poniatowskiego: Teraz J.ks proboszcz utrzymuje za-
wsze zakonników osobliwie z konwentu pułtuskiego oo.
reformatów, którzy w wikariacie nowowystawionym
mieszkają, według obowiązku swego duchowego świą-
tobliwie i przykładnie żyją . Dwukrotne powtórzenie w
napisie dedykacyjnym na puszce - nazwy Karniewa,
może wskazywać na jakiś związek naczynia z tą parafią.
Wymaga to dalszych badań, w każdym bądź razie data
311
R.LVIII, 1996, Nr 3-4
PL ISSN 0006-3967
HANNA SYGIETYNSKA
Warszawa, Instytut Sztuki PAN
DZIEŁA ZŁOTNICZE ZYGMUNTA III NA MAZOWSZU
Wystawa Varsavia Sacra zorganizowana w Muzeum
Archidiecezjalnym dla uczczenia czterechsetlecia stołecz-
ności Warszawy zgromadziła szereg cennych, w większo-
ści zupełnie nieznanych przedmiotów sztuki sakralnej,
szczęśliwie zachowanych w warszawskich kościołach i,
jak dotąd, z wyjątkiem kościołów Starego Miasta nie
objętych jeszcze Katalogami Zabytków Sztuki1. Ujawnie-
nie przechowywanej w Skarbcu Archikatedry Warsza-
wskiej puszki na komunikanty będącej dziełem króla Zyg-
munta III Wazy pozwala stwierdzić, że obiekt ten ma bliski
sobie odpowiednik w jednym z kościołów diecezji płoc-
kiej, na terenie dawnego województwa warszawskiego.
Podobieństwo, a nawet więcej - identyczność pusz-
ki warszawskiej z puszką znajdującą się w kościele w
Żurominie skłania do przypuszczenia, że również ten
obiekt wykonany został przez króla. Trzecim dziełem
łączonym z osobą Zygmunta III jest monstrancja prze-
chowywana w drewnianym kościółku w Lewiczynie,
nieopodal Grójca, według tradycji przez niego wykona-
na i ofiarowana świątyni. Tak więc zachowały się na
Mazowszu trzy naczynia liturgiczne związane z działal-
nością monarchy, rozmiłowanego szczególnie w rze-
miośle złotniczym. Każdy z tych obiektów mieści się w
innym przedziale atrybucji autorstwa królewskiego,
które określić można jako: pewne - w przypadku puszki
warszawskiej, wysoce prawdopodobne - gdy chodzi o
puszkę żuromińską oraz możliwe czy też domniemane
- w monstrancji lewiczyńskiej.
Najpewniejszą metrykę posiada puszka warszawska2,
jako że widniejący na obrzeżu jej stopy napis informuje
o własnoręcznym wykonaniu dzieła przez króla i ofiaro-
waniu go kościołowi reformatów p.w. św. Antoniego w
Warszawie3. Miało to miejsce zapewne w trzeciej deka-
dzie XVII w. W r. 1624 rozpoczęto bowiem budowę
pierwotnego, drewnianego kościoła i klasztoru reforma-
tów „na Piasku", na terenie również nazywanym „Obo-
zem królewskim", przy ul. Senatorskiej4.
Zbiegiem okoliczności druga wspomniana już pusz-
ka związana jest również z zakonem reformatów. Zano-
towana została w czasie prac inwentaryzacyjnych, prze-
prowadzanych w r. 1974 w kościele poreformackim
p.w. św. Antoniego Padewskiego w Żurominie5. Łaciń-
skie, nieco nieporadnie wyryte napisy na stopie i pod
nią, informują o ofiarowaniu jej ojcom reformatom
przez wielebnego ojca Piotra z Gościejewa, wikariusza
w Karniewie6. Reformaci pojawili się w Żurominie w
r. 1778, sprowadzeni z Łąk Bratiańskich w dawnym
powiecie Nowe Miasto Lubawskie, staraniem Andrzeja
Zamoyskiego, kanclerza wielkiego koronnego. W la-
tach 1782-84 ukończyli oni budowę żuromińskiej świą-
tyni, po przejęciu jej od jezuitów, w związku z kasatą
zgromadzenia tych ostatnich.
Lokalizacja Gościejewa - wsi położonej nad rzeką
Pełtą (Soną) dopływem Narwi, w dawnym powiecie
makowskim, gminie Karniewo i należącej do parafii w
Szwelicach, niewiele wnosi do sprawy, poza możliwo-
ścią stwierdzenia, iż wikary Piotr pełnił obowiązki dusz-
pasterskie w parafii położonej niedaleko wsi, z której się
wywodził7. Na razie jednak osoba Piotra z Gościejewa
nie rozjaśnia zagadnienia, choć pozwala już osadzić się
w określonym czasie. Reverendus pater ofiarował pusz-
kę reformatom żuromińskim zapewne po ukończeniu
przez nich budowy kościoła, a więc około r. 1784, sam
zaś przybył do Karniewa z konwentu reformatów w
Pułtusku. Czytamy bowiem w wizytacji Karniewa od-
bywającej się w r. 1781 na polecenie bpa Michała Jerze-
go Poniatowskiego: Teraz J.ks proboszcz utrzymuje za-
wsze zakonników osobliwie z konwentu pułtuskiego oo.
reformatów, którzy w wikariacie nowowystawionym
mieszkają, według obowiązku swego duchowego świą-
tobliwie i przykładnie żyją . Dwukrotne powtórzenie w
napisie dedykacyjnym na puszce - nazwy Karniewa,
może wskazywać na jakiś związek naczynia z tą parafią.
Wymaga to dalszych badań, w każdym bądź razie data
311