DOI issue:
Nr. 3-4
DOI article:Artykuły
DOI article:Knapiński, Ryszard: Musica mundana et instrumentalis: epilog interpretacji romańskiej miniatury z wyobrażeniem Dawida z muzykami w Biblii Płockiej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48914#0269
Biuletyn Historii Sztuki
R.LVIII, 1996, Nr 3-4
PL ISSN 0006-3967
RYSZARD KNAPIŃSKI
Lublin, Katedra Historii Sztuki Kościelnej KUL
MUSICA MUNDANA ET INSTRUMENTALIS.
EPILOG INTERPRETACJI ROMAŃSKIEJ MINIATURY Z WYOBRAŻENIEM
DAWIDA Z MUZYKAMI W BIBLII PŁOCKIEJ
Miniatura z wyobrażeniem króla Dawida i towarzy-
szących mu muzyków jest największą w Biblii Płockiej,
zajmuje ponad 1/4 lustra kolumn tekstowych (il. 1, 2).
Wielobarwne prostokątne pole zostało podzielone na
dwie części arkadami wspartymi na smukłych kolu-
mnach'. W górnej części lewej arkady król Dawid siedzi
na przykrytym purpurą faldistorium i trzymając harfę
wspartą na kolanach, wydaje się stroić instrument klu-
czem. Ubrany jest, podobnie jak prorocy - pisarze, w
długą suknię ozdobioną szlakiem, a na wierzch ma
narzucony płaszcz spięty fibulą. Na głowie ma koronę,
taką samąjaką ma Salomon w miniaturze towarzyszącej
Księdze Mądrości. Naprzeciw niego i nieco poniżej w
prawej arkadzie stoi wsparty na lasce Pitagoras, ukazany
jako wędrowny starzec - nauczyciel2 (il. 3). Uderza on
młoteczkiem w bambulum - osiem zawieszonych
dzwonków, pierwowzór późniejszych kurantów. Nato-
miast poniżej Dawida siedzi Tubalkain, który uderza
młotkiem w kowadło. Naprzeciw Tubalkaina nieco ni-
żej stoi Jubal (?) grający na psalterium3.
Identyfikacj a ikonograficzna postaci występujących
w omawianej tu miniaturze ustaliła się w literaturze
polskiej od czasu opublikowania przez Jana Białostoc-
kiego w 1949 r. próby jej interpretacji, uzupełnionej
następnie przez Zdzisława Obertyńskiego4. Po raz pier-
wszy podali oni imiona muzyków, przedstawionych w
miniaturze. Po dokonaniu poprawek przez Z. Obertyń-
skiego przyjęły się następujące określenia instrumenta-
listów: harfa - Dawid, dzwonki - Pitagoras, kowadło -
Tubalkain, flet pasterski (błędnie!) - Jubal.
Przyjęte ustalenia należy traktować jako hipotetycz-
ne, ponieważ opierały się wyłącznie na trafnie dobra-
nych przekazach literackich, natomiast ich wadą było
niedostateczne uwzględnienie ikonografii porównaw-
czej. Nie podano bowiem ani jednego przykładu z za-
kresu miniatur, gdzie postacie towarzyszące Dawidowi
opatrzone zostały imiennymi napisami. Dzisiejsza zna-
jomość historii instrumentów muzycznych pozwala
skorygować atrybucje poczynione przez Białostockiego
i Obertyńskiego, co jest celem niniejszego artykułu.
Zachowało się dużo kodeksów, w których Księga
Psalmów została ozdobiona miniaturą podobną do ilu-
stracji zamieszczonej w Biblii Płockiej5. Wiele przed-
stawień ukazuje Dawida wraz z instrumentalistami
(il. 5), a ich imiona głoszą zamieszczone napisy. Dawid,
Aethan, Idithun, Heman i Asaph zdobią frontispis Psał-
terza z Heidelbergu z dawnego klasztoru św. Michała
(kon. XI w.; Biblioteca Vaticana, Pal. Lat. 39, fol. 44r;
il. 4). Niekiedy towarzyszy im grupa tancerzy i kuglarzy
(il. 6, 7).
Rozpoznanie instrumentu, na którym gra Jubal
(określony tak przez Obertyńskiego) oraz wskazanie
pozostałych imion muzyków, nie w pełni zgadzają się z
imionami, jakich dostarcza ikonografia tematu.
Dla Białostockiego i Obertyńskiego trudnością iko-
nograficzną było trafne podanie nazwy instrumentu, na
którym gra muzyk (Jubal?) w dolnej części prawej ar-
kady w miniaturze płockiej6. W zbiorach monachijskich
zachował się rękopis z X w., zawierający traktat muzy-
czny Boecjusza De institutione Musica, do którego do-
łączono apokryficzny List św. Hieronima do Dardanusa
i fragment z Etymologiae Izydora z Sewilli (Miinchen,
Bayerische Staatsbibliothek, Cod. 13523)7. Miniatura,
należąca do wspomnianego listu i fragmentu Etymolo-
giae, przedstawia na f.51v instrument strunowy, podo-
bny do tego, jaki trzyma muzyk w miniaturze płockiej.
Jest to kwadratowe drewniane pudełko rezonansowe z
naciągniętymi dziesięcioma strunami jednakowej dłu-
gości. Instrument taki określano nazwą psalterium de-
cacordarum.
251
R.LVIII, 1996, Nr 3-4
PL ISSN 0006-3967
RYSZARD KNAPIŃSKI
Lublin, Katedra Historii Sztuki Kościelnej KUL
MUSICA MUNDANA ET INSTRUMENTALIS.
EPILOG INTERPRETACJI ROMAŃSKIEJ MINIATURY Z WYOBRAŻENIEM
DAWIDA Z MUZYKAMI W BIBLII PŁOCKIEJ
Miniatura z wyobrażeniem króla Dawida i towarzy-
szących mu muzyków jest największą w Biblii Płockiej,
zajmuje ponad 1/4 lustra kolumn tekstowych (il. 1, 2).
Wielobarwne prostokątne pole zostało podzielone na
dwie części arkadami wspartymi na smukłych kolu-
mnach'. W górnej części lewej arkady król Dawid siedzi
na przykrytym purpurą faldistorium i trzymając harfę
wspartą na kolanach, wydaje się stroić instrument klu-
czem. Ubrany jest, podobnie jak prorocy - pisarze, w
długą suknię ozdobioną szlakiem, a na wierzch ma
narzucony płaszcz spięty fibulą. Na głowie ma koronę,
taką samąjaką ma Salomon w miniaturze towarzyszącej
Księdze Mądrości. Naprzeciw niego i nieco poniżej w
prawej arkadzie stoi wsparty na lasce Pitagoras, ukazany
jako wędrowny starzec - nauczyciel2 (il. 3). Uderza on
młoteczkiem w bambulum - osiem zawieszonych
dzwonków, pierwowzór późniejszych kurantów. Nato-
miast poniżej Dawida siedzi Tubalkain, który uderza
młotkiem w kowadło. Naprzeciw Tubalkaina nieco ni-
żej stoi Jubal (?) grający na psalterium3.
Identyfikacj a ikonograficzna postaci występujących
w omawianej tu miniaturze ustaliła się w literaturze
polskiej od czasu opublikowania przez Jana Białostoc-
kiego w 1949 r. próby jej interpretacji, uzupełnionej
następnie przez Zdzisława Obertyńskiego4. Po raz pier-
wszy podali oni imiona muzyków, przedstawionych w
miniaturze. Po dokonaniu poprawek przez Z. Obertyń-
skiego przyjęły się następujące określenia instrumenta-
listów: harfa - Dawid, dzwonki - Pitagoras, kowadło -
Tubalkain, flet pasterski (błędnie!) - Jubal.
Przyjęte ustalenia należy traktować jako hipotetycz-
ne, ponieważ opierały się wyłącznie na trafnie dobra-
nych przekazach literackich, natomiast ich wadą było
niedostateczne uwzględnienie ikonografii porównaw-
czej. Nie podano bowiem ani jednego przykładu z za-
kresu miniatur, gdzie postacie towarzyszące Dawidowi
opatrzone zostały imiennymi napisami. Dzisiejsza zna-
jomość historii instrumentów muzycznych pozwala
skorygować atrybucje poczynione przez Białostockiego
i Obertyńskiego, co jest celem niniejszego artykułu.
Zachowało się dużo kodeksów, w których Księga
Psalmów została ozdobiona miniaturą podobną do ilu-
stracji zamieszczonej w Biblii Płockiej5. Wiele przed-
stawień ukazuje Dawida wraz z instrumentalistami
(il. 5), a ich imiona głoszą zamieszczone napisy. Dawid,
Aethan, Idithun, Heman i Asaph zdobią frontispis Psał-
terza z Heidelbergu z dawnego klasztoru św. Michała
(kon. XI w.; Biblioteca Vaticana, Pal. Lat. 39, fol. 44r;
il. 4). Niekiedy towarzyszy im grupa tancerzy i kuglarzy
(il. 6, 7).
Rozpoznanie instrumentu, na którym gra Jubal
(określony tak przez Obertyńskiego) oraz wskazanie
pozostałych imion muzyków, nie w pełni zgadzają się z
imionami, jakich dostarcza ikonografia tematu.
Dla Białostockiego i Obertyńskiego trudnością iko-
nograficzną było trafne podanie nazwy instrumentu, na
którym gra muzyk (Jubal?) w dolnej części prawej ar-
kady w miniaturze płockiej6. W zbiorach monachijskich
zachował się rękopis z X w., zawierający traktat muzy-
czny Boecjusza De institutione Musica, do którego do-
łączono apokryficzny List św. Hieronima do Dardanusa
i fragment z Etymologiae Izydora z Sewilli (Miinchen,
Bayerische Staatsbibliothek, Cod. 13523)7. Miniatura,
należąca do wspomnianego listu i fragmentu Etymolo-
giae, przedstawia na f.51v instrument strunowy, podo-
bny do tego, jaki trzyma muzyk w miniaturze płockiej.
Jest to kwadratowe drewniane pudełko rezonansowe z
naciągniętymi dziesięcioma strunami jednakowej dłu-
gości. Instrument taki określano nazwą psalterium de-
cacordarum.
251