Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (58.1996)

IN MEMORIAM

Biuletyn Historii Sztuki
R.LVIII, 1996, Nr 3-4
PL ISSN 0006-3967

ALEKSANDER HOLAS
(1911-1993)

Dnia 27 czerwca 1993 r. zmarł w Żabikowie pod Pozna-
niem i tam został pochowany mgr inż. architekt Aleksander
Holas, którego wkład do historii polskiej architektury trudno
przecenić ze względu na dokonane przez niego odkrycia i
przywrócenie wielu zabytkom ich pierwotnej postaci.
Aleksander Holas był Wielkopolaninem. Urodził się
6 grudnia 1911 r. w Jutrosinie. Po ukończeniu w 1931 r.
gimnazjum w Trzemesznie wstąpił na Wydział Architektury
Politechniki Lwowskiej. W 1939 r. otrzymał absolutorium tej
uczelni, a dyplom architekta uzyskał po przerwie wojennej w
1948 r. na Politechnice Gdańskiej. W Poznaniu, z którym
złączyły go na stałe późniejsze losy odbywał pierwsze prakty-
ki i rozpoczął pracę zawodową. W okresie okupacji niemiec-
kiej przebywał wraz z żoną w Mielcu pracując jako technik
budowlany. W maju 1945 r. powrócił do Wielkopolski osiadł-
szy najpierw w Trzemesznie, następnie w Gnieźnie, gdzie od
1 lutego 1946 r. objął stanowisko architekta w Zarządzie
Miejskim. Już pierwsze prace podjęte na zlecenie Wojewódz-
kiego Konserwatora Zabytków w Poznaniu, ówcześnie prof.
Zdzisława Kępińskiego: zabezpieczenie i odbudowa po poża-
rze wojennym 1945 r. kościoła d. Kanoników Regularnych w
Trzemesznie (1945-1952) i rotundy św. Prokopa w Strzelnie
(1945, 1948-1953) skierowały zainteresowania inż. Holasa ku
architekturze zabytkowej i działalność w tej dziedzinie stała
się jego życiową pasją. Podczas prac renowacyjnych w Trze-
mesznie dokonał odkrycia dwu międzynawowych kolumn i
reliktów murów bazyliki z XII w., co stało się asumptem do
rozpoczęcia w latach następnych systematycznych badań ar-
cheologiczno-architektonicznych tego obiektu. Odkrycie to
zainspirowało go do podobnych, uwieńczonych sukcesem
poszukiwań w kościele ponorbertańskim w Strzelnie, gdzie w
1946 r. dokonał wraz z prof. Kępińskim odkrycia słynnych
już rzeźbionych kolumn romańskich. W 1953 r. w tymże
kościele odkrył romański tympanon z Chrystusem na Maje-
stacie umieszczony w murze nawy północnej. W 1946 r.
podjął na zlecenie Ks. Prymasa Stefana Wyszyńskiego capo
lavoro swego życia: trwające ponad dwadzieścia lat kierow-
nictwo prac regotyzacyjno-konserwatorskich katedry w
Gnieźnie.
W 1949 r. związał się na stałe z Poznaniem, gdzie od
1 stycznia został kierownikiem Pracowni Architektonicznej
przy Wojewódzkim Konserwatorze Zabytków. Po jej reorga-
nizacji, w kwietniu 1951 r. na polecenie Ministra Kultury i
Sztuki zorganizował w Poznaniu Oddział P.P. Pracownie


Konserwacji Zabytków i pracował tam do końca sierpnia
1961 r. jako kierownik i główny projektant Pracowni Archi-
tektonicznej oraz po przerwie (w latach 1961-1965 praca w
"Inwestprojekcie") do końca 1968 r. jako starszy projektant.
Równocześnie był Architektem Kurii Metropolitalnych w
Gnieźnie (w latach 1948-1986) i w Poznaniu (w latach 1969-
1980).
Lista zabytkowych obiektów architektury podanych pra-
com inwentaryzacyjnym, projektowym czy kierownictwu ro-
bót konserwatorskich inżyniera Holasa obejmuje 44 budowle
sakralne i świeckie, zlokalizowane głównie na obszarze histo-
rycznej Wielkopolski i Kujaw.

402