DOI issue:
Nr. 3-4
DOI article:Kronika naukowa
DOI article:Woźniak, Michał: Der Welfenschatz und sein Umkreis: Konferencja naukowa w Berlińskim Kunstgewerbemuseum, 21-23.VII.1995 r.
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48914#0425
KRONIKA NAUKOWA
Biuletyn Historii Sztuki
R.LVIII, 1996, Nr 3-4
PL ISSN 0006-3967
MICHAŁ WOŹNIAK
Muzeum Okręgowe w Toruniu
"DER WELFENSCHATZ UND SEIN UMKREIS"
KONFERENCJA NAUKOWA W BERLIŃSKIM KUNSTGEWERBEMUSEUM,
21-23.VII.1995 R.
Skarbiec Welfówjest zbiorem relikwii i relikwiarzy, gro-
madzonym przez stulecia w kolegiacie zwanej katedrą św.
Błażeja (Dom St.Blasius) w Brunszwiku. Nie jest zatem
zespołem klejnotów i naczyń świeckich, skarbcem domu
Welfów. Jest jednak jednym z największych skarbców reli-
kwiowych i to nieprzerwanie złączonym z jednym domem
panującym. Początki w istocie wiążą się z hrabiowskim rodem
Brunonów panującym w Brunszwiku, którego znaczenie
wzrosło dzięki małżeństwu Richenzy z cesarzem Lotarem II
Saskim z dynastii supplinburskiej. Pozostała z tego związku
córka Gertruda poślubiła w 1127 r. księcia bawarskiego z rodu
Welfów Henryka Pysznego; w 1136 r. objął on także pano-
wanie nad Saksonią. Ich syn Henryk Lew (1129/1130- 1195),
najpotężniejszy z ówczesnych książąt niemieckich, władca
bez mała suwerenny, w rezultacie walki dynastycznej z Ho-
henstaufami wyrokiem cesarskim skazany został w 1180 r. na
utratę lenn koronnych i konfiskatę dóbr alodialnych w oby-
dwu księstwach; w 1181 uszedł do Anglii i Normandii, zacho-
wując jednak część dóbr saskich; jego drugą żoną była Ma-
tylda, córka króla angielskiego Henryka II. Po śmierci Fry-
deryka Barbarossy próbował bezskutecznie odzyskać dawne
znaczenie i potęgę; pozostały mu jedynie dobra alodialne w
Saksonii, z których utworzono następnie pozostające w rę-
kach rodu księstwo brunszwicko-luneburskie. Sam skarbiec
- na mocy układu z 29 września 1867 pomiędzy Prusami a
Jerzym V, zdetronizowanym, po aneksji w 1866 r., królem
Hanoweru - stał się własnością prywatną linii lunebursko-ha-
nowerskiej rodu Welfów. W styczniu 1930 sprzedany grupie
antykwariuszy, w tym ojcu obecnej na sesji dr Yvonne Hac-
kenbroch, zamieszkałej obecnie w Londynie, wybitnej znaw-
czyni dawnego rzemiosła artystycznego, zwłaszcza biżuterii;
liczył wówczas 82 przedmioty. Przed sześćdziesięciu laty, w
roku 1935 nie sprzedana jeszcze, najcenniejsza część zespołu
w liczbie 42 relikwiarzy nabyta została przez Muzea Państwo-
we w Berlinie, z przeznaczeniem dla Muzeum Rzemiosł
Artystycznych (Kunstgewerbemuseum); wcześniej, w 1931 r.
część zespołu nabyta została do Museum of Art w Cleveland,
Ohio.
W roku bieżącym przypada osiemsetna rocznica śmierci
Henryka Lwa, która upamiętniona została w Brunszwiku dużą
wystawą, czynną od sierpnia do listopada 1995 r. Zakończona
została skomplikowana konserwacja relikwiarza zw. kopuło-
wym na głowę św. Grzegorza z Nazjansu, jednego z głównych
dzieł Skarbca. Wreszcie: na emeryturę przechodzi prof. dr
Dietrich Kótzsche, wieloletni kustosz zbiorów średniowiecz-
nych w Muzeum Rzemiosł, autor wydanej w 1973 roku mo-
nografii Der Welfenschatz im Kunstgewerbemuseum, konty-
nuujący dzieło poprzedników, Ottona von Falke, Roberta
Schmidta, Georga Swarzenskiego, przygotowujący nową,
monumentalną edycję. Kótzsche przekształcił ostatnio ekspo-
zycję stałą tego działu, włączając zabytki przeniesione z
Kunstgewerbemuseum Schlofi Kópenick w dawnym Berlinie
Wschodnim. Godne to uwagi, gdyż stanowi pierwszy zreali-
zowany etap scalania berlińskich zbiorów muzealnych, zupeł-
nie przypadkowo rozdzielonych przez powojenne granice.
Wszystkie te wydarzenia stanowią istotne powody dla orga-
nizacji kolokwium, co przypomnieli i uprzytomnili: dyrektor
naczelny Muzeów Państwowych w Berlinie prof. Wolf-Dieter
Dube i dyrektorka Muzeum Rzemiosł Artystycznych
prof. Barbara Mundt. Najważniejszym zaś jest sam Skarbiec,
zawierający relikwiarze datowane od XI do XV w. z punktem
ciężkości przypadającym na 2. połowę XII wieku, lata pano-
wania Henryka Lwa, w znakomitej większości dzieła złotnic-
twa zachodnioeuropejskiego, romańskiego, a także - już w
mniejszym zakresie - bizantyńskiego.
Celem kolokwium było nie tylko zaprezentowanie rezul-
tatów najnowszych badań nad poszczególnymi relikwiarzami
Skarbca, ale także węzłowych zagadnień dotyczących funda-
cji Brunszwickich, osoby Henryka Lwa, sztuki dolnosaskiej.
Wiele przyczynków prowadziło do sprecyzowania dotych-
czasowych ustaleń, ale i pozwalało na weryfikację wielu
sądów syntetycznych i interpretacji zjawisk kultury artysty-
cznej tego kręgu. Pierwszy dzień obrad poświęcony był róż-
nym zjawiskom wokół osoby Henryka Lwa, jego poprzedni-
ków, sytuacji artystyczno-historycznej. Obrady drugiego dnia
koncentrowały się na samych przedmiotach, niektórych z re-
407
Biuletyn Historii Sztuki
R.LVIII, 1996, Nr 3-4
PL ISSN 0006-3967
MICHAŁ WOŹNIAK
Muzeum Okręgowe w Toruniu
"DER WELFENSCHATZ UND SEIN UMKREIS"
KONFERENCJA NAUKOWA W BERLIŃSKIM KUNSTGEWERBEMUSEUM,
21-23.VII.1995 R.
Skarbiec Welfówjest zbiorem relikwii i relikwiarzy, gro-
madzonym przez stulecia w kolegiacie zwanej katedrą św.
Błażeja (Dom St.Blasius) w Brunszwiku. Nie jest zatem
zespołem klejnotów i naczyń świeckich, skarbcem domu
Welfów. Jest jednak jednym z największych skarbców reli-
kwiowych i to nieprzerwanie złączonym z jednym domem
panującym. Początki w istocie wiążą się z hrabiowskim rodem
Brunonów panującym w Brunszwiku, którego znaczenie
wzrosło dzięki małżeństwu Richenzy z cesarzem Lotarem II
Saskim z dynastii supplinburskiej. Pozostała z tego związku
córka Gertruda poślubiła w 1127 r. księcia bawarskiego z rodu
Welfów Henryka Pysznego; w 1136 r. objął on także pano-
wanie nad Saksonią. Ich syn Henryk Lew (1129/1130- 1195),
najpotężniejszy z ówczesnych książąt niemieckich, władca
bez mała suwerenny, w rezultacie walki dynastycznej z Ho-
henstaufami wyrokiem cesarskim skazany został w 1180 r. na
utratę lenn koronnych i konfiskatę dóbr alodialnych w oby-
dwu księstwach; w 1181 uszedł do Anglii i Normandii, zacho-
wując jednak część dóbr saskich; jego drugą żoną była Ma-
tylda, córka króla angielskiego Henryka II. Po śmierci Fry-
deryka Barbarossy próbował bezskutecznie odzyskać dawne
znaczenie i potęgę; pozostały mu jedynie dobra alodialne w
Saksonii, z których utworzono następnie pozostające w rę-
kach rodu księstwo brunszwicko-luneburskie. Sam skarbiec
- na mocy układu z 29 września 1867 pomiędzy Prusami a
Jerzym V, zdetronizowanym, po aneksji w 1866 r., królem
Hanoweru - stał się własnością prywatną linii lunebursko-ha-
nowerskiej rodu Welfów. W styczniu 1930 sprzedany grupie
antykwariuszy, w tym ojcu obecnej na sesji dr Yvonne Hac-
kenbroch, zamieszkałej obecnie w Londynie, wybitnej znaw-
czyni dawnego rzemiosła artystycznego, zwłaszcza biżuterii;
liczył wówczas 82 przedmioty. Przed sześćdziesięciu laty, w
roku 1935 nie sprzedana jeszcze, najcenniejsza część zespołu
w liczbie 42 relikwiarzy nabyta została przez Muzea Państwo-
we w Berlinie, z przeznaczeniem dla Muzeum Rzemiosł
Artystycznych (Kunstgewerbemuseum); wcześniej, w 1931 r.
część zespołu nabyta została do Museum of Art w Cleveland,
Ohio.
W roku bieżącym przypada osiemsetna rocznica śmierci
Henryka Lwa, która upamiętniona została w Brunszwiku dużą
wystawą, czynną od sierpnia do listopada 1995 r. Zakończona
została skomplikowana konserwacja relikwiarza zw. kopuło-
wym na głowę św. Grzegorza z Nazjansu, jednego z głównych
dzieł Skarbca. Wreszcie: na emeryturę przechodzi prof. dr
Dietrich Kótzsche, wieloletni kustosz zbiorów średniowiecz-
nych w Muzeum Rzemiosł, autor wydanej w 1973 roku mo-
nografii Der Welfenschatz im Kunstgewerbemuseum, konty-
nuujący dzieło poprzedników, Ottona von Falke, Roberta
Schmidta, Georga Swarzenskiego, przygotowujący nową,
monumentalną edycję. Kótzsche przekształcił ostatnio ekspo-
zycję stałą tego działu, włączając zabytki przeniesione z
Kunstgewerbemuseum Schlofi Kópenick w dawnym Berlinie
Wschodnim. Godne to uwagi, gdyż stanowi pierwszy zreali-
zowany etap scalania berlińskich zbiorów muzealnych, zupeł-
nie przypadkowo rozdzielonych przez powojenne granice.
Wszystkie te wydarzenia stanowią istotne powody dla orga-
nizacji kolokwium, co przypomnieli i uprzytomnili: dyrektor
naczelny Muzeów Państwowych w Berlinie prof. Wolf-Dieter
Dube i dyrektorka Muzeum Rzemiosł Artystycznych
prof. Barbara Mundt. Najważniejszym zaś jest sam Skarbiec,
zawierający relikwiarze datowane od XI do XV w. z punktem
ciężkości przypadającym na 2. połowę XII wieku, lata pano-
wania Henryka Lwa, w znakomitej większości dzieła złotnic-
twa zachodnioeuropejskiego, romańskiego, a także - już w
mniejszym zakresie - bizantyńskiego.
Celem kolokwium było nie tylko zaprezentowanie rezul-
tatów najnowszych badań nad poszczególnymi relikwiarzami
Skarbca, ale także węzłowych zagadnień dotyczących funda-
cji Brunszwickich, osoby Henryka Lwa, sztuki dolnosaskiej.
Wiele przyczynków prowadziło do sprecyzowania dotych-
czasowych ustaleń, ale i pozwalało na weryfikację wielu
sądów syntetycznych i interpretacji zjawisk kultury artysty-
cznej tego kręgu. Pierwszy dzień obrad poświęcony był róż-
nym zjawiskom wokół osoby Henryka Lwa, jego poprzedni-
ków, sytuacji artystyczno-historycznej. Obrady drugiego dnia
koncentrowały się na samych przedmiotach, niektórych z re-
407