DOI issue:
Nr. 3-4
DOI article:In Memoriam
DOI article:Białłowicz-Krygierowa, Zofia: Aleksander Holas (1911-1993)
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48914#0421
IN MEMORIAM
Poza wzmiankowanymi już poprzednio świątyniami
Strzelna i Trzemeszna oraz katedrą w Gnieźnie, której gotyc-
kie prezbiterium i nawa główna - o czym się już zapomina -
wydobyte zostały na światło dzienne spod późnobarokowej
obudowy Efraima Schroegera, na szczególne wyróżnienie
zasługują zwłaszcza romańska kolegiata w Kruszwicy przy-
wrócona do pierwotnego stanu w latach 1955-1962 oraz ze-
spół budowli staromiejskich Poznania z renesansowym Ratu-
szem, Odwachem, Pałacem Górków wraz z przylegającymi
kamienicami i Pałacem Działyńskich na czele, odbudowa-
nych w latach 1949-1951.
Wspomnieć tu także należy prace projektowe z zakresu
urbanistyki, dotyczące powiązań miast zabytkowych z nowy-
mi dzielnicami, oraz pracę pedagogiczną, którą trudnił się
Zmarły w latach 1948-1955 prowadząc wykłady z geometrii
wykreślnej, perspektywy oraz elementów budownictwa i
architektury w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plasty-
cznych w Poznaniu i ćwiczenia z pomiaru i rysunku archi-
tektonicznego dla studentów historii sztuki Uniwersytetu
Poznańskiego.
Drugą pasją Aleksandra Holasa była twórcza działalność
na polu współczesnej architektury sakralnej. Dla tego głęboko
wierzącego człowieka projektowanie kościołów było, jak to
niejednokrotnie podkreślał, jego powołaniem życiowym i
wewnętrzną potrzebą. Według jego projektów wzniesionych
zostało 45 kościołów i 13 kaplic - nie licząc powtórzeń tych
projektów -jak też plebanii, domów katechetycznych, ośrod-
ków parafialnych, domów księży emerytów, klasztorów i
projektów wnętrz sakralnych. Większość z nich znalazła się
na terenie diecezji włocławskiej i poznańskiej. Pozostałe roz-
proszone są w diecezjach gnieźnieńskiej, częstochowskiej,
gorzowskiej, wrocławskiej, przemyskiej i lubelskiej. Powsta-
ły one głównie w latach siedemdziesiątych i osiemdziesią-
tych, częściowo w ramach działalności projektowej własnej
pracowni, utworzonej po otrzymaniu koncesji na jej prowa-
dzenie w styczniu 1973 r. Najstarsze projekty realizowane
były jednak już w latach 1956-1968 (kościoły w Chomęto-
wie, Jaksicach, Smólniku i Samarzewie). Konsekwencja z
jaką Aleksander Holas pasję swoją realizował stanowi do-
wód jego odwagi cywilnej, w czasach bowiem walki ustroju
z Kościołem wiązało się z tym ryzyko końca kariery
zawodowej. Nie jest więc pozbawiony wymowy fakt, że
status architekta-twórcy otrzymał dopiero w 1990 r.
Oprócz obiektów sakralnych i im towarzyszących, doro-
bek twórczy Aleksandra Holasa objął - wykonane głównie
dla "Inwestprojektu" - projekty miejskich obiektów przemy-
słowych (Poznań, Konin, Trzcianka, Słotwiny) i spółdzielcze-
go budownictwa mieszkaniowego (Poznań, Grudziądz, Nowa
Sól), a także projekty wnętrz.
Aleksander Holas był laureatem odznaczeń i nagród pań-
stwowych i regionalnych, które wieńczyły jego wkład w
dzieło odbudowy i konserwacji zabytków. W 1955 r. była to
Nagroda Państwowa zespołowa II stopnia "za wybitne osiąg-
nięcia w odbudowie i wydobyciu artystycznych i historycz-
nych wartości renesansowego Ratusza w Poznaniu", w 1958
r. Nagroda III stopnia Komitetu do Spraw Urbanistyki i Ar-
chitektury "za zrealizowany projekt odbudowy Pałacu Dzia-
łyńskich w Poznaniu", w 1976 r. Złota Odznaka Ministerstwa
Kultury i Sztuki "Za opiekę nad zabytkami" oraz w 1988 r.
medal Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu "Za ochronę za-
bytków województwa poznańskiego". Prawdziwą jednak,
głęboką satysfakcją było dlań przyznanie mu za całokształt
działalności w zakresie architektury sakralnej w 1968 r. złotej
odznaki papieskiej Pawła VI "Pro Ecclesia et Pontifice", a w
1988 r. nagrody imienia Bł. Brata Alberta.
Historią sztuki - zwłaszcza architektury - Aleksander
Holas żywo się interesował. Od 1946 r. był członkiem Stowa-
rzyszenia Historyków Sztuki, biorąc udział - także jako pre-
legent - w zebraniach naukowych Poznańskiego Oddziału,
gdzie referował swe prace poświęcone romańskim kościołom
w Mogilnie (5.XII.1966 r.), Trzemesznie (16.III.1993 r.) czy
gotyckiej katedrze w Gnieźnie (13.V.1993 r.).
Nie na wszystko starczyło mu czasu. Do ostatniej chwili
czynny jako architekt (co wobec braku materialnego zabez-
pieczenia było koniecznością życiową) nie zdążył opracować
gromadzonych przez wiele lat materiałów dokumentacyj-
nych, dotyczących tak ważnych dla naszej sztuki i kultury
średniowiecznej obiektów architektonicznych, jak kościół po-
norbertański w Strzelnie, kolegiata w Kruszwicy czy budowle
Ostrowa Lednickiego. Od dawna zamierzał je opublikować z
podobnie polemicznym nastawieniem jak wydane już po-
śmiertnie artykuły dotyczące najstarszych świątyń Trzemesz-
na, "baptysterium" w katedrze poznańskiej i gotyckiej katedry
w Gnieźnie.
Gdyby najbardziej lapidarnie scharakteryzować główne
cechy osobowości Zmarłego, to były nimi wielka pracowi-
tość, wielka rzetelność i wielka skromność. One to sprawiały,
że życiowe zadania podejmował chętnie, z wielkim zaanga-
żowaniem i z głębokim poczuciem odpowiedzialności, w
pracy zawodowej jakże często pozostając w cieniu, gdyż nie
zabiegał o uznanie czy rozgłos. Ukształtowały go dom rodzin-
ny i Kościół. W dużym stopniu na jego zainteresowania
i charakter wpłynęło gimnazjum w Trzemesznie, a także So-
dalicja Mariańska i harcerstwo, do którego za młodu należał
i którego etosowi był do końca wierny. W pamięci tych, którzy
go znali pozostanie jako człowiek wielkiej szlachetności i
dobroci, wrażliwy na ludzką niedolę, bezinteresowny, zawsze
gotów służyć pomocą i życzliwą radą.
Zofia Białłowicz-Krygierowa
403
Poza wzmiankowanymi już poprzednio świątyniami
Strzelna i Trzemeszna oraz katedrą w Gnieźnie, której gotyc-
kie prezbiterium i nawa główna - o czym się już zapomina -
wydobyte zostały na światło dzienne spod późnobarokowej
obudowy Efraima Schroegera, na szczególne wyróżnienie
zasługują zwłaszcza romańska kolegiata w Kruszwicy przy-
wrócona do pierwotnego stanu w latach 1955-1962 oraz ze-
spół budowli staromiejskich Poznania z renesansowym Ratu-
szem, Odwachem, Pałacem Górków wraz z przylegającymi
kamienicami i Pałacem Działyńskich na czele, odbudowa-
nych w latach 1949-1951.
Wspomnieć tu także należy prace projektowe z zakresu
urbanistyki, dotyczące powiązań miast zabytkowych z nowy-
mi dzielnicami, oraz pracę pedagogiczną, którą trudnił się
Zmarły w latach 1948-1955 prowadząc wykłady z geometrii
wykreślnej, perspektywy oraz elementów budownictwa i
architektury w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plasty-
cznych w Poznaniu i ćwiczenia z pomiaru i rysunku archi-
tektonicznego dla studentów historii sztuki Uniwersytetu
Poznańskiego.
Drugą pasją Aleksandra Holasa była twórcza działalność
na polu współczesnej architektury sakralnej. Dla tego głęboko
wierzącego człowieka projektowanie kościołów było, jak to
niejednokrotnie podkreślał, jego powołaniem życiowym i
wewnętrzną potrzebą. Według jego projektów wzniesionych
zostało 45 kościołów i 13 kaplic - nie licząc powtórzeń tych
projektów -jak też plebanii, domów katechetycznych, ośrod-
ków parafialnych, domów księży emerytów, klasztorów i
projektów wnętrz sakralnych. Większość z nich znalazła się
na terenie diecezji włocławskiej i poznańskiej. Pozostałe roz-
proszone są w diecezjach gnieźnieńskiej, częstochowskiej,
gorzowskiej, wrocławskiej, przemyskiej i lubelskiej. Powsta-
ły one głównie w latach siedemdziesiątych i osiemdziesią-
tych, częściowo w ramach działalności projektowej własnej
pracowni, utworzonej po otrzymaniu koncesji na jej prowa-
dzenie w styczniu 1973 r. Najstarsze projekty realizowane
były jednak już w latach 1956-1968 (kościoły w Chomęto-
wie, Jaksicach, Smólniku i Samarzewie). Konsekwencja z
jaką Aleksander Holas pasję swoją realizował stanowi do-
wód jego odwagi cywilnej, w czasach bowiem walki ustroju
z Kościołem wiązało się z tym ryzyko końca kariery
zawodowej. Nie jest więc pozbawiony wymowy fakt, że
status architekta-twórcy otrzymał dopiero w 1990 r.
Oprócz obiektów sakralnych i im towarzyszących, doro-
bek twórczy Aleksandra Holasa objął - wykonane głównie
dla "Inwestprojektu" - projekty miejskich obiektów przemy-
słowych (Poznań, Konin, Trzcianka, Słotwiny) i spółdzielcze-
go budownictwa mieszkaniowego (Poznań, Grudziądz, Nowa
Sól), a także projekty wnętrz.
Aleksander Holas był laureatem odznaczeń i nagród pań-
stwowych i regionalnych, które wieńczyły jego wkład w
dzieło odbudowy i konserwacji zabytków. W 1955 r. była to
Nagroda Państwowa zespołowa II stopnia "za wybitne osiąg-
nięcia w odbudowie i wydobyciu artystycznych i historycz-
nych wartości renesansowego Ratusza w Poznaniu", w 1958
r. Nagroda III stopnia Komitetu do Spraw Urbanistyki i Ar-
chitektury "za zrealizowany projekt odbudowy Pałacu Dzia-
łyńskich w Poznaniu", w 1976 r. Złota Odznaka Ministerstwa
Kultury i Sztuki "Za opiekę nad zabytkami" oraz w 1988 r.
medal Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu "Za ochronę za-
bytków województwa poznańskiego". Prawdziwą jednak,
głęboką satysfakcją było dlań przyznanie mu za całokształt
działalności w zakresie architektury sakralnej w 1968 r. złotej
odznaki papieskiej Pawła VI "Pro Ecclesia et Pontifice", a w
1988 r. nagrody imienia Bł. Brata Alberta.
Historią sztuki - zwłaszcza architektury - Aleksander
Holas żywo się interesował. Od 1946 r. był członkiem Stowa-
rzyszenia Historyków Sztuki, biorąc udział - także jako pre-
legent - w zebraniach naukowych Poznańskiego Oddziału,
gdzie referował swe prace poświęcone romańskim kościołom
w Mogilnie (5.XII.1966 r.), Trzemesznie (16.III.1993 r.) czy
gotyckiej katedrze w Gnieźnie (13.V.1993 r.).
Nie na wszystko starczyło mu czasu. Do ostatniej chwili
czynny jako architekt (co wobec braku materialnego zabez-
pieczenia było koniecznością życiową) nie zdążył opracować
gromadzonych przez wiele lat materiałów dokumentacyj-
nych, dotyczących tak ważnych dla naszej sztuki i kultury
średniowiecznej obiektów architektonicznych, jak kościół po-
norbertański w Strzelnie, kolegiata w Kruszwicy czy budowle
Ostrowa Lednickiego. Od dawna zamierzał je opublikować z
podobnie polemicznym nastawieniem jak wydane już po-
śmiertnie artykuły dotyczące najstarszych świątyń Trzemesz-
na, "baptysterium" w katedrze poznańskiej i gotyckiej katedry
w Gnieźnie.
Gdyby najbardziej lapidarnie scharakteryzować główne
cechy osobowości Zmarłego, to były nimi wielka pracowi-
tość, wielka rzetelność i wielka skromność. One to sprawiały,
że życiowe zadania podejmował chętnie, z wielkim zaanga-
żowaniem i z głębokim poczuciem odpowiedzialności, w
pracy zawodowej jakże często pozostając w cieniu, gdyż nie
zabiegał o uznanie czy rozgłos. Ukształtowały go dom rodzin-
ny i Kościół. W dużym stopniu na jego zainteresowania
i charakter wpłynęło gimnazjum w Trzemesznie, a także So-
dalicja Mariańska i harcerstwo, do którego za młodu należał
i którego etosowi był do końca wierny. W pamięci tych, którzy
go znali pozostanie jako człowiek wielkiej szlachetności i
dobroci, wrażliwy na ludzką niedolę, bezinteresowny, zawsze
gotów służyć pomocą i życzliwą radą.
Zofia Białłowicz-Krygierowa
403