DOI issue:
Nr. 1-2
DOI article:Przegład literatury i wystaw
DOI article:Bobrowska-Jakubowska, Ewa: "Whistler 1834-1903". Paryż, Musée d'Orsay 6.II.-30.IV.1995 r.
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48914#0198
PRZEGLĄD LITERATURY I WYSTAW
che'a, Boznańską, czy Pierre'a Bonnarda, ale także na licz-
nych poetów i pisarzy, od Beaudelaire'a do Mallarmego i
Prousta, od Swinburne°a do Wilde'a.
Wystawa dzieł Whistlera w Muzeum Orsay odbyła się na
dwóch poziomach: na parterze przedstawione było malarstwo
olejne oraz prace na papierze dużych formatów, na poziomie
niższym zaś mniejsze prace graficzne: rysunki, pastele, akwa-
rele i grafiki. W ramach obu poziomów dzieła prezentowane
były chronologicznie. Obok jednego z pierwszych w karierze
artysty obrazów olejnych, zatytułowanego Przy fortepianie
(1858-1859), Cincinati, The Taft Museum) wystawę otwierał
słynny portret Symfonia w bieli, Nr 1: Biała dziewczyna,
malowany w Paryżu w 1862 r. Dzieło to, wskazujące dokład-
nie na dalsze malarskie poszukiwania Whistlera, nie przyjęte
zarówno przez Royal Academy w Londynie w 1862 roku, jak
i rok później przez jury paryskiego Salonu, znalazło swe
miejsce dopiero wśród dzieł Jongkinda, Cezanne'a, czy Pis-
sarra na Salonie Odrzuconych. Wywołało tam zresztą niemal
tyle sensacji co prezentowane równocześnie Śniadanie na
trawie Maneta. Głównym zainteresowaniem artysty, obok
portretu, był pejzaż, poczynając od wczesnych krajobrazów
angielskich i bretońskich z przełomu lat 50. i 60. XIX w.
Opatrzone w katalogu wspólnym tytułem Tamiza przedsta-
wiają najczęściej widoki nabrzeży portowych lub mostów,
charakteryzując się wypełnieniem przestrzeni bądź postacia-
mi ludzkimi, bądź elementami konstrukcyjnymi mostów, ło-
dzi, czy statków.
Dalsze dzieła wskazywały na zasadniczą zmianą, jaka
dokonała się w malarstwie artysty w roku 1865: Whistler
wyjechał wówczas do Trouville, gdzie przebywał w towarzy-
stwie Courbeta. Dorobkiem tego wyjazdu są pejzaże maryni-
styczne, niezwykle powietrzne, jak gdyby puste, wyciszone,
pozbawione niemal zupełnie elementów innych niż woda,
plaża i niebo, operujące poziomymi pasami o pastelowych,
zbliżonych do siebie tonach, jak na przykład Harmonia w
błękicie i srebrze (1865, Boston, Isabella Stewart Gardner
Museum). Natomiast Nokturny, które artysta malował w la-
tach 1871-1880, to pejzaże morskie, niewielkich formatów,
rozwiązane przestrzennie za pomocą dwóch, bądź trzech nie-
zróżnicowanych walorowo, potraktowanych płasko planów,
utrzymane w gamach: szarości i złota, niebieskiej i srebrnej,
czy niebieskiej i złotej. Plastycznym ich celem było rozwią-
zanie problemu barw widzianych w słabym, nocnym oświet-
leniu, a więc wyciszonych, pozbawionych normalnego nasy-
cenia i kontrastów. Znalazł się wśród nich również niezwykły,
bo wprowadzający na pierwszym planie ciemną, dominującą,
sylwetę mostu wspartego na wertykalnym filarze Nokturn:
Niebieski i Złoty - Stary most w Battersea (1872-1877; Lon-
dyn, Tate Gallery), będący faktycznie grą zgeometryzowa-
nych plam barwnych utrzymanych w jednej gamie kolorysty-
cznej. Osobno wyeksponowano Nokturn w czerni i zlocie -
Spadająca rakieta (1875, Detroit, Institute of Art), oddający
atmosferę Cremorne Gardensnocą, rozświetloną spadającymi
sztucznymi ogniami. Dzieło to, wystawione na otwarciu
Grosvenor Gallery w 1877 r., wywołało gwałtowny atak
słynnego krytyka, Johna Ruskina. Whistler, oskarżony przez
niego o żądanie "sumy 200 gwinei za słoik farby rzucony
II. 1. Whistler, "Matka artysty", ol. pł., 1871
III. 1. Whistler, " The Artist's Mother", oil on canvas, 1871
publiczności w twarz", wytoczył Ruskinowi proces o zniesła-
wienie. De facto był to proces o samą istotę twórczości
artystycznej: o prawo dzieła sztuki do ograniczenia się wyłą-
cznie do rozwiązania problemu plastycznego i odwoływania
się do wrażliwości widza, bez konieczności przedstawiania
anegdoty.
W dalszej części ekspozycji zaprezentowano portrety au-
torstwa Whistlera począwszy od wspaniałej Kompozycji w
szarości i czerni: Portretu matki artysty (1871, Paryż, Musee
d'Orsay), poprzez serię monumentalnych portretów en pied,
operujących wąską gamą chromatyczną, aż po ostatnie wize-
runki z końca lat 1890.
Wiele uwagi poświęcono również zainteresowaniom de-
koratorskim Whistlera, przedstawiając m.in. jego projekty
wnętrz do tzw. Aubrey House, do galerii Brytyjskiego Towa-
rzystwa Artystów w Londynie (Society of British Artists) oraz
dla armatora Fredericka R. Leylanda. Zamówienie przez Ley-
landa wystroju galerii wschodniej porcelany zaowocowało
wielkim projektem Harmonia błękitu i złota, czyli pokój pawi,
dopasowanym do otoczenia, w którego skład wchodził rów-
nież japonizujący obraz Whistlera Księżniczka w kraju porce-
lany. Na paryskiej wystawie znalazły się wielkiego formatu
kartony Paw bogaty i Paw ubogi do dekoracji galerii Leylan-
da, pochodzące ze zbiorów Hunterian Art Gallery Uniwersy-
tetu w Glasgow.
Obszerny katalog, będący podsumowaniem dotychczaso-
wych badań na temat twórczości artysty, zawiera zarys bio-
grafii Whistlera oraz kalendarium jego życia, analizy poświę-
cone związkom twórczości artysty ze sztuką brytyjską, Sta-
nami Zjednoczonymi oraz Francją, wyczerpującą listę wy-
staw, w jakich brał udział, bibliografię poświęconych mu
wydawnictw i tekstów krytycznych. Osobny tekst poświęco-
ny jest reformatorskiej działalności Whistlera na forum arty-
188
che'a, Boznańską, czy Pierre'a Bonnarda, ale także na licz-
nych poetów i pisarzy, od Beaudelaire'a do Mallarmego i
Prousta, od Swinburne°a do Wilde'a.
Wystawa dzieł Whistlera w Muzeum Orsay odbyła się na
dwóch poziomach: na parterze przedstawione było malarstwo
olejne oraz prace na papierze dużych formatów, na poziomie
niższym zaś mniejsze prace graficzne: rysunki, pastele, akwa-
rele i grafiki. W ramach obu poziomów dzieła prezentowane
były chronologicznie. Obok jednego z pierwszych w karierze
artysty obrazów olejnych, zatytułowanego Przy fortepianie
(1858-1859), Cincinati, The Taft Museum) wystawę otwierał
słynny portret Symfonia w bieli, Nr 1: Biała dziewczyna,
malowany w Paryżu w 1862 r. Dzieło to, wskazujące dokład-
nie na dalsze malarskie poszukiwania Whistlera, nie przyjęte
zarówno przez Royal Academy w Londynie w 1862 roku, jak
i rok później przez jury paryskiego Salonu, znalazło swe
miejsce dopiero wśród dzieł Jongkinda, Cezanne'a, czy Pis-
sarra na Salonie Odrzuconych. Wywołało tam zresztą niemal
tyle sensacji co prezentowane równocześnie Śniadanie na
trawie Maneta. Głównym zainteresowaniem artysty, obok
portretu, był pejzaż, poczynając od wczesnych krajobrazów
angielskich i bretońskich z przełomu lat 50. i 60. XIX w.
Opatrzone w katalogu wspólnym tytułem Tamiza przedsta-
wiają najczęściej widoki nabrzeży portowych lub mostów,
charakteryzując się wypełnieniem przestrzeni bądź postacia-
mi ludzkimi, bądź elementami konstrukcyjnymi mostów, ło-
dzi, czy statków.
Dalsze dzieła wskazywały na zasadniczą zmianą, jaka
dokonała się w malarstwie artysty w roku 1865: Whistler
wyjechał wówczas do Trouville, gdzie przebywał w towarzy-
stwie Courbeta. Dorobkiem tego wyjazdu są pejzaże maryni-
styczne, niezwykle powietrzne, jak gdyby puste, wyciszone,
pozbawione niemal zupełnie elementów innych niż woda,
plaża i niebo, operujące poziomymi pasami o pastelowych,
zbliżonych do siebie tonach, jak na przykład Harmonia w
błękicie i srebrze (1865, Boston, Isabella Stewart Gardner
Museum). Natomiast Nokturny, które artysta malował w la-
tach 1871-1880, to pejzaże morskie, niewielkich formatów,
rozwiązane przestrzennie za pomocą dwóch, bądź trzech nie-
zróżnicowanych walorowo, potraktowanych płasko planów,
utrzymane w gamach: szarości i złota, niebieskiej i srebrnej,
czy niebieskiej i złotej. Plastycznym ich celem było rozwią-
zanie problemu barw widzianych w słabym, nocnym oświet-
leniu, a więc wyciszonych, pozbawionych normalnego nasy-
cenia i kontrastów. Znalazł się wśród nich również niezwykły,
bo wprowadzający na pierwszym planie ciemną, dominującą,
sylwetę mostu wspartego na wertykalnym filarze Nokturn:
Niebieski i Złoty - Stary most w Battersea (1872-1877; Lon-
dyn, Tate Gallery), będący faktycznie grą zgeometryzowa-
nych plam barwnych utrzymanych w jednej gamie kolorysty-
cznej. Osobno wyeksponowano Nokturn w czerni i zlocie -
Spadająca rakieta (1875, Detroit, Institute of Art), oddający
atmosferę Cremorne Gardensnocą, rozświetloną spadającymi
sztucznymi ogniami. Dzieło to, wystawione na otwarciu
Grosvenor Gallery w 1877 r., wywołało gwałtowny atak
słynnego krytyka, Johna Ruskina. Whistler, oskarżony przez
niego o żądanie "sumy 200 gwinei za słoik farby rzucony
II. 1. Whistler, "Matka artysty", ol. pł., 1871
III. 1. Whistler, " The Artist's Mother", oil on canvas, 1871
publiczności w twarz", wytoczył Ruskinowi proces o zniesła-
wienie. De facto był to proces o samą istotę twórczości
artystycznej: o prawo dzieła sztuki do ograniczenia się wyłą-
cznie do rozwiązania problemu plastycznego i odwoływania
się do wrażliwości widza, bez konieczności przedstawiania
anegdoty.
W dalszej części ekspozycji zaprezentowano portrety au-
torstwa Whistlera począwszy od wspaniałej Kompozycji w
szarości i czerni: Portretu matki artysty (1871, Paryż, Musee
d'Orsay), poprzez serię monumentalnych portretów en pied,
operujących wąską gamą chromatyczną, aż po ostatnie wize-
runki z końca lat 1890.
Wiele uwagi poświęcono również zainteresowaniom de-
koratorskim Whistlera, przedstawiając m.in. jego projekty
wnętrz do tzw. Aubrey House, do galerii Brytyjskiego Towa-
rzystwa Artystów w Londynie (Society of British Artists) oraz
dla armatora Fredericka R. Leylanda. Zamówienie przez Ley-
landa wystroju galerii wschodniej porcelany zaowocowało
wielkim projektem Harmonia błękitu i złota, czyli pokój pawi,
dopasowanym do otoczenia, w którego skład wchodził rów-
nież japonizujący obraz Whistlera Księżniczka w kraju porce-
lany. Na paryskiej wystawie znalazły się wielkiego formatu
kartony Paw bogaty i Paw ubogi do dekoracji galerii Leylan-
da, pochodzące ze zbiorów Hunterian Art Gallery Uniwersy-
tetu w Glasgow.
Obszerny katalog, będący podsumowaniem dotychczaso-
wych badań na temat twórczości artysty, zawiera zarys bio-
grafii Whistlera oraz kalendarium jego życia, analizy poświę-
cone związkom twórczości artysty ze sztuką brytyjską, Sta-
nami Zjednoczonymi oraz Francją, wyczerpującą listę wy-
staw, w jakich brał udział, bibliografię poświęconych mu
wydawnictw i tekstów krytycznych. Osobny tekst poświęco-
ny jest reformatorskiej działalności Whistlera na forum arty-
188