PRZEGLĄD LITERATURY I WYSTAW

Po pierwszej wojnie światowej - nawiązując do dawniej-
szej tradycji - utworzono Uniwersytet Stefana Batorego z
odrębnym Wydziałem Sztuk Pięknych, który zdominował
życie artystyczne międzywojennego Wilna. Zasługi Ferdy-
nanda Ruszczyca byłyby trudne do przecenienia. W roku 1940
zorganizowana została litewska wyższa szkoła plastyczna,
która — zmieniając parokrotnie nazwę - owocnie funkcjonuje,
obecnie jako Akademia Sztuk Pięknych. W okresie między-
wojennym założona została w Kownie Szkoła Sztuk Pięk-
nych, której pedagodzy wywodzili się częściowo ze środowi-
ska wileńskiego; szkoła ta odegrała ważną rolę w procesie
krystalizowania się nowoczesnej sztuki litewskiej oraz - w
organizacji kształcenia akademickiego w Wilnie podczas II
wojny i w okresie powojennym. Z Wilna wywodzili się pier-
wsi profesorowie i studenci odtworzonego w Toruniu Wy-
działu Sztuk Pięknych. Taki exodus środowiska uniwersytec-
kiego, podjęcie w innym mieście, przestrzennie oddalonym,
należącym do innego kręgu odniesień cywilizacyjnych, tego
samego zespołu odczuć i środków wyrazu, stanowi duży
fenomen w zakresie socjologii sztuki. Podobnie jak to było w
Wilnie, życie artystyczne powojennego Torunia zdominował
Wydział Sztuk Pięknych, z przeniesionymi do nowej uczelni
zasadami nauczania i tradycjami, niezwykle żywotnymi, choć

zmieniała się stylistyka wraz z przyjściem nowych profeso-
rów i aktywnością nowych generacji studentów.
Godna podkreślenia jest jeszcze cecha charakterystyczna
tej wileńskiej tradycji: przygotowanie przyszłych artystów do
pełnienia zawodu nauczyciela rysunków i wychowania pla-
stycznego w szkołach oraz obecność od samego początku
wykładów w zakresie historii sztuki, prowadząca zarówno w
Wilnie jak i w Toruniu, do kształcenia zabytkoznawców,
konserwatorów, muzeologów i historyków sztuki. Zatem -
łączność twórczości artystycznej oraz teoretycznej, historycz-
nej refleksji wspartej najnowszymi osiągnięciami nauki.
Głównym celem wystawy jest prezentacja nauczania
artystycznego poprzez twórczość plastyczną profesorów i
absolwentów w Wilnie, a także w międzywojennym Kownie
i powojennym Toruniu. Zaprezentowane zostany dzieła ma-
larstwa, rzeźby, grafiki, rysunku, w liczbie bez mała 700 prac
ponad 300 artystów, zgrupowane w siedmiu działach, odpo-
wiadających wymienionym instytucjom i ośrodkom artysty-
cznym. Wystawie towarzyszy katalog, zawierający także syn-
tetyczne omówienia poszczególnych okresów kształcenia w
zakresie plastyki, wraz z dużym wyborem reprodukcji. Eks-
pozycja w Wilnie przewidziana jest od 7 czerwca do 7 lipca
1996 r.
Redakcja

Andrzej Majdowski, "Promocja sztuki sakralnej przez warszawskie Arcybractwo
Nieustającej Adoracji Najświętszego Sakramentu". [W:] Tenże, "Ze studiów nad
fundacjami Potockich z Wilanowa". Warszawa: Ośrodek
Dokumentacji Zabytkówl993 s. 93-129

W ostatnich latach ukazały się trzy książki Andrzeja
Majdowskiego o sztuce — głównie o architekturze Królestwa
Polskiego w II połowie XIX w. Zostały one pomyślane jako
podstawa do zamierzonej syntezy poświęconej architekturze
sakralnej tych terenów. Autor wspomniał o tym we wstępie
do Studiów z historii architektury sakralnej w Królestwie
Polskim (Warszawa 1993, ss. 190, il. 52), w których omówił
problemy m. in. stylu neoromańskiego, stylu wiślano-baltyc-
kiego, importów włoskich i nurtu narodowego. Kolejna praca
— Ze studiów nad architekturą sakralną w Królestwie Polskim
(Warszawa 1994, ss. 138, il. 46, tabl. VI) dotyczyła w znacz-
nej mierze mecenatu w zakresie budownictwa kościelnego
takich osobistości jak: Ludwik Górski oraz Maria i Michał
Radziwiłłowie.
Książka Ze studiów nad fundacjami Potockich z Wilano-
wa pozostaje w ramach tego samego przedsięwzięcia badaw-
czego. Część pierwszą tomu stanowią artykuły: 1. Fundacje
kościelne i dobroczynne Aleksandry i Augusta Potockich
(s. 15-53), 2. Przekształcenia przestrzenne kościoła w Powsi-
nie od XVIII do XX stulecia (s. 55-80), 3. Z dziejów budowy
kościoła Św. Anny w Wilanowie (s. 81-9 1) i 4.Promocja sztuki
sakralnej przez warszawskie Arcybractwo Nieustającej Ado-
racji Najświętszego Sakramentu (s. 93-129). Druga część

tomu to Materiały źródłowe do niespełnionej ordynacji wila-
nowskiej (s. 131-186), na które składają się: "Spis dokumen-
tów" i fragmenty źródeł dotyczących zabiegów rodziny Po-
tockich o ustanowienie ordynacji wilanowskiej w latach
1819-1845, przechowywanych w Archiwum Gospodarczym
Wilanowskim w zasobach Archiwum Głównego Akt Daw-
nych w Warszawie. Tom zamykają "Dodatki": Statut ordyna-
cji łańcuckiej, Wykaz dóbr Augusta Potockiego i Testament
Aleksandra Potockiego oraz spis ilustracji.
Książka została zaopatrzona w Przedmowę pióra Adama
Rybińskiego, w której m. in. postawiono problem roli mece-
natu artystycznego i tak często połączonego z nim, mecenatu
filantropijnego głównych bohaterów książki - Augusta Po-
tockiego (1806-1867) i jego żony Aleksandry z Potockich
Potockiej (1818-1892).
Andrzej Majdowski naświetlił wybrane aspekty tego pro-
blemu w poszczególnych rozdziałach. Są to pionierskie, a
zarazem źródłowe studia. Podjęcie tematyki mecenatu rodzi-
ny Potockich z linii wilanowskiej, ze względu na pozycję tej
rodziny w społeczności Królestwa jest istotne dla pełniejsze-
go przedstawienia mecenatu artystycznego arystokracji w
dziewiętnastowiecznej Warszawie. To zaś, obok naświetlenia
mecenatu Kościoła, inteligencji, czy mieszczaństwa, jest nie-

191