DOI Artikel:
Miodońska, Barbara: Motywy Mistrza Kart do Gry i jego kopisty w krakowskich rękopisach iluminowanych około połowy XV wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48235#0038
BARBARA MIODOŃSKA
11. 13. Mszał nr 7 (KP) katedry wawelskiej, k. 107 r,
fragment. Kraków 3. ćwierć XV w. (Fot. L. Schuster)
Cod. S.N.12, 878, prawdopodobnie Utrecht). Do Krakowa
musiały dotrzeć przed r. 1457.
Z przytoczonych tu przykładów wynika, że około r. 1450
znane były w Krakowie zarówno ryciny Mistrza Kart do Gry,
jak ich kopie sporządzone przez Mistrza Potęgi Niewieściej.
Rycinami tymi poczęto się posługiwać jako jednokartkowy-
mi wzornikami w krakowskich pracowniach iluminatorskich
niemal w tym samym czasie, co w Nadrenii. Podobnie jak
w innych europejskich rękopisach iluminowanych, motywy
zaczerpnięte z serii ,,liczb” były wprowadzane na marginesy
kart. Nie zauważono takich zapożyczeń w miniaturach. Brak
śladów oddziaływania ,,figur”37. W przytoczonych tu przy-
kładach kryterium doboru motywów były względy ikonogra-
ficzne; motywy zapożyczone z kart, połączone w zespoły,
tworzą komentarz do scen w inicjałach i wiążą się z nimi na
zasadzie kontrastu znaczeń.
Opisaną tu praktykę warsztatową stosowali wcześnie
również iluminatorzy śląscy; przykładem — zaginiony w cza-
sie drugiej wojny światowej Antyfonarz nr 47 Archiwum
Diecezjalnego we Wrocławiu. Ernest Kloss datując go na
lata 1410/14 nie zauważył, że niektóre postacie polujących
z psami dzikich ludzi, wprowadzone przez iluminatora na
marginesy kart, wywodzą się z rycin, które powstały w ciągu
2. ćwierci XV w.38 1 tak na k. 1 06r reprodukowanej w książ-
ce Klossa znalazły się postacie dwóch dzikich myśliwych
wywodzące się bezpośrednio lub pośrednio z rycin Mistrza
Kart do Gry (il. 14). Myśliwy uzbrojony we włócznię i tarczę
jest odwróconym w prawo odpowiednikiem postaci z ryciny
Siedmiu dzikich ludzi Mistrza Potęgi Niewieściej, tej samej,
która służyła za wzór Mistrzowi Mszału nr 2 (KP) katedry
wawelskiej (il. 6)39. Kopia w Antyfonarzu śląskim potwier-
dza istnienie pierwowzoru Mistrza Kart do Gry zwróconego
w prawo. Także dziki człowiek dmący w róg wywodzi się
z rycin. Obie postacie dzikich myśliwych odnajdujemy w leś-
nym tle sceny Walki św. Jerzego ze smokiem na miedziorycie
z Brukseli (L. 161), który Geisberg uznał za kopię ryciny
Mistrza Kalwarii (Meister des Kalvarienberges)40.
37 Choć w Mszale nr 2 (KP) okazją po temu było np. wprowadzenie
na margines k. CLXXIIIr tematu Dziewczyny z jednorożcem, który by)
reprezentowany w zespole „figur” Mistrza Kart do Gry, iluminator nie
skorzystał z tego wzoru.
38 E. KLOSS, Die schlesische Buchmalerei, Berlin 1942, s. 182, tabl.
155.
39 L. 26; — GEISBERG, Dos Kupferstich-Kartenspiel, o.c., nr I. 7.
40 GEISBERG, Die Anfange, o.c., s. 53, tabl. 20; — L. 161.
MOTIFS OF THE MASTER OF THE PLAYING CARDS AND HIS COPYIST IN SOME MANU-
SCRIPTSILLUMINATED IN CRACOW ABOUT THE MIDDLE OF THE FIFTEENTH CENTURY
The studies of Hellmut Lehmann-Haupt as well as those
of Annę H. van Buren and Sheila Edmunds on the Master of
the Playing Cards have contributed many new and valuable
observations based on comparative analysis of the Master’s
engravings and European illumination of about the middle
of the fifteenth century, as well as sonie hypotheses which
exclude one another. The authors have shown the di-
versity and complexity of the connections which occur
between illumination and the art of engraving, then ,,in
statu nascendi”. In the light of their studies, the series of
engrawings by the Master forming a set of playing cards is
genetically linked with illumination on the one hand, and on
the other influenced it, becoming a source of motifs readily
used as models by manuscripts illuminators.
The list of such borrowings between 1440 and 1455 com-
piled by van Buren and Edmunds includes twenty-four
MSS coming from Holland, Flanders, Brabant, Hainaut,
Picardy, the Rhineland, Savoy, Saxony, the Tyrol and
England. From this materiał there follow important conclu-
sions on the dating of the engravings of the Master of the
Playing Cards and the earliest engraved copies of these,
executed by the Master of the Power of Women. It also
throws much light on the function of these engravings as
28
11. 13. Mszał nr 7 (KP) katedry wawelskiej, k. 107 r,
fragment. Kraków 3. ćwierć XV w. (Fot. L. Schuster)
Cod. S.N.12, 878, prawdopodobnie Utrecht). Do Krakowa
musiały dotrzeć przed r. 1457.
Z przytoczonych tu przykładów wynika, że około r. 1450
znane były w Krakowie zarówno ryciny Mistrza Kart do Gry,
jak ich kopie sporządzone przez Mistrza Potęgi Niewieściej.
Rycinami tymi poczęto się posługiwać jako jednokartkowy-
mi wzornikami w krakowskich pracowniach iluminatorskich
niemal w tym samym czasie, co w Nadrenii. Podobnie jak
w innych europejskich rękopisach iluminowanych, motywy
zaczerpnięte z serii ,,liczb” były wprowadzane na marginesy
kart. Nie zauważono takich zapożyczeń w miniaturach. Brak
śladów oddziaływania ,,figur”37. W przytoczonych tu przy-
kładach kryterium doboru motywów były względy ikonogra-
ficzne; motywy zapożyczone z kart, połączone w zespoły,
tworzą komentarz do scen w inicjałach i wiążą się z nimi na
zasadzie kontrastu znaczeń.
Opisaną tu praktykę warsztatową stosowali wcześnie
również iluminatorzy śląscy; przykładem — zaginiony w cza-
sie drugiej wojny światowej Antyfonarz nr 47 Archiwum
Diecezjalnego we Wrocławiu. Ernest Kloss datując go na
lata 1410/14 nie zauważył, że niektóre postacie polujących
z psami dzikich ludzi, wprowadzone przez iluminatora na
marginesy kart, wywodzą się z rycin, które powstały w ciągu
2. ćwierci XV w.38 1 tak na k. 1 06r reprodukowanej w książ-
ce Klossa znalazły się postacie dwóch dzikich myśliwych
wywodzące się bezpośrednio lub pośrednio z rycin Mistrza
Kart do Gry (il. 14). Myśliwy uzbrojony we włócznię i tarczę
jest odwróconym w prawo odpowiednikiem postaci z ryciny
Siedmiu dzikich ludzi Mistrza Potęgi Niewieściej, tej samej,
która służyła za wzór Mistrzowi Mszału nr 2 (KP) katedry
wawelskiej (il. 6)39. Kopia w Antyfonarzu śląskim potwier-
dza istnienie pierwowzoru Mistrza Kart do Gry zwróconego
w prawo. Także dziki człowiek dmący w róg wywodzi się
z rycin. Obie postacie dzikich myśliwych odnajdujemy w leś-
nym tle sceny Walki św. Jerzego ze smokiem na miedziorycie
z Brukseli (L. 161), który Geisberg uznał za kopię ryciny
Mistrza Kalwarii (Meister des Kalvarienberges)40.
37 Choć w Mszale nr 2 (KP) okazją po temu było np. wprowadzenie
na margines k. CLXXIIIr tematu Dziewczyny z jednorożcem, który by)
reprezentowany w zespole „figur” Mistrza Kart do Gry, iluminator nie
skorzystał z tego wzoru.
38 E. KLOSS, Die schlesische Buchmalerei, Berlin 1942, s. 182, tabl.
155.
39 L. 26; — GEISBERG, Dos Kupferstich-Kartenspiel, o.c., nr I. 7.
40 GEISBERG, Die Anfange, o.c., s. 53, tabl. 20; — L. 161.
MOTIFS OF THE MASTER OF THE PLAYING CARDS AND HIS COPYIST IN SOME MANU-
SCRIPTSILLUMINATED IN CRACOW ABOUT THE MIDDLE OF THE FIFTEENTH CENTURY
The studies of Hellmut Lehmann-Haupt as well as those
of Annę H. van Buren and Sheila Edmunds on the Master of
the Playing Cards have contributed many new and valuable
observations based on comparative analysis of the Master’s
engravings and European illumination of about the middle
of the fifteenth century, as well as sonie hypotheses which
exclude one another. The authors have shown the di-
versity and complexity of the connections which occur
between illumination and the art of engraving, then ,,in
statu nascendi”. In the light of their studies, the series of
engrawings by the Master forming a set of playing cards is
genetically linked with illumination on the one hand, and on
the other influenced it, becoming a source of motifs readily
used as models by manuscripts illuminators.
The list of such borrowings between 1440 and 1455 com-
piled by van Buren and Edmunds includes twenty-four
MSS coming from Holland, Flanders, Brabant, Hainaut,
Picardy, the Rhineland, Savoy, Saxony, the Tyrol and
England. From this materiał there follow important conclu-
sions on the dating of the engravings of the Master of the
Playing Cards and the earliest engraved copies of these,
executed by the Master of the Power of Women. It also
throws much light on the function of these engravings as
28