DOI Artikel:
Petrus, Jerzy T.: Miecze poświęcane królewicza Władysława Zygmunta i króla Jana III
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48235#0171
JERZY T. PETRUS
MIECZE POŚWIĘCANE KRÓLEWICZA WŁADYSŁAWA ZYGMUNTA I KRÓLA
JANA III
Do wysoko cenionych w świecie chrześcijańskim odzna-
czeń należały miecz i kapelusz, poświęcane w noc wigilijną
w bazylice św. Piotra w Rzymie i przesyłane przez papieży
osobom szczególnie zasłużonym w obronie wiary. Dziewięciu
polskich monarchów spotkało to wyróżnienie. Dotychczas
1 Kraków, Państw. Zb. Sztuki na Wawelu, dep. Muzeum Naroda.
w Krakowie, Zb. Czartoryskich. Zachowana głownia (dł. 128,8 cm) ozdobiona
jest z obu stron insygniami papieskimi, herbem rodziny Buoncompagni
oraz wicią, roślinną ujmującą napis: GREGORIVS-XIII-PONT-MAX-
ANNO-VII- Miecz przesłany Batoremu przez papieża Grzegorza XIII
wręczony został królowi w Wilnie w r. 1580 przez Melchiora Giedrojcia bpa
żmudzkiego; przechowywany w Skarbcu Koronnym na Wawelu do r. 1796
kiedy to, po rabunku insygniów królewskich przez Prusaków, zabrał go
wraz z innymi ocalałymi pamiątkami Tadeusz Czacki i ofiarował następnie
do zbiorów puławskich Izabeli Czartoryskiej — Z. ŻYGULSKI jun., Pamiąt-
ki wawelskie w zbiorach puławskich, „Studia do Dziejów Wawelu" II, 1960,
s. 384—386.
2 Kraków, Państw. Zb. Sztuki na Wawelu, nr inw. 138, 139 (dł. cał-
kowita 200,6 cm, dł. jelców 40,2 cm), zachowany wraz z pochwą i pasem
oraz kapeluszem poświęcanym (nr inw. 140). Głownia stalowa (dł. 148,5 cm,
szer. u nasady 6,8 cm), po obu stronach częściowo złocona, z ornamentem
akantowym i napisami: INNOCENTIVS-XI(f)+-P0NT-MAX-P0NT-
SPI.A.I oraz INNOCENTIVS-XI0 + -PONT-MAX-A-MDCLXXVI-,
rękojeść utworzona z wici akantu, srebrna, złocona, z głowicą w formie
tarczy z herbem rodziny Altieri (Klemensa X) i kluczami papieskimi. Pas
do miecza (dł. 192,5 cm, szer. 8,8 cm) haftowany, z pięciokrotnie powtórzo-
nym herbem Odescalchi Innocentego XI, umieszczonym również na srebr-
nych klamrach, na których napisy: INNOCENTIVS-XI- /P-M-ANNO.
MDCLXXII PONTIFICAT- /ANNO/ PRIMO- Pochwa ażurowa (dł.
153,5 cm, szer. 8,8 cm), srebrna, złocona, z czerwonym aksamitnym pod-
kładem, zdobiona liśćmi akantu, panopliami, lwami i orłami oraz personifi-
kacjami Wiary. Insygnia ofiarowane Sobieskiemu przez Innocentego XI
wręczył królowi, wraz ze Złotą Różą dla Marii Kazimiery, nuncjusz papieski
Optius Pallavicini w Żółkwi 22 lipca 1684 — por. Theatri Europaei, t. XII,
Frankfurt an Main 1691, s. 691. Szczegółowy opis uroczystości podają: wyd.
M. Merian, J. Analecta Historica, de Sacrti,in die Natalis Domini,
d RomanisPontificibus ąuotannis usitatd Caeremonid Ensem&Pileum Benedi-
cendi, eaq; numera, Principibus Christianis mittendi ..., Varsoviae, Typis
S.R.M. Scholarum Piarum, [1726], s.K3-L; — J. K. RUBINKOWSKI,
Janina zwycięskich tryumfów, Druk. J.K.M. Kollegium Poznan. Societatis
Jesu, Poznań 1739, s. Ff-FĄ. Dary papieskie przechowywane były w skarbcu
Sobieskich w Żółkwi, gdzie wymienione jeszcze w inwentarzu z r. 1738:
Regestr rzeczy znajdujących się ad praesens w skarbcu żółkiewskim, spisany
d. 17 maii 1738, rkps—AGAD, zbiór A. Czołowskiego, nr 3209, k. 104 105—
tekst inwentarza opublikował M. GĘBAROWICZ, Materiały źródłowe
Pamięci Pana Profesora Zbigniewa Bocheńskiego
znane były miecze ofiarowane Stefanowi Batoremu1, Janowi
III Sobieskiemu2 i Augustowi III3. Wiadomo natomiast,
iż miecz papieski otrzymał również Władysław Warneńczyk
W r. 1443, a w pięć lat później Kazimierz Jagiellończyk,
Zygmunt Stary w r. 1525 od Klemensa VII, Zygmunt Au-
do dziejów kultury i sztuki XVI—XVIII w., Wrocław-Warszawa ... 1973
s. 164—172; — po r. 1740 w skarbcu Radziwiłłów w Nieświeżu, skąd wy-
wiezione przez Rosjan w r. 1812 i włączone do zbiorów carskich w Carskim
Siole, a następnie w Ermitażu w Petersburgu (nr inw. B. 13, Q. 3). W r.
1829 miecza użyto do koronacji cara Mikołaja I na króla polskiego i wtedy
to usunięto z rękojeści tiarę papieską, a herby zasłonięto Orłami (zaginione
podczas ostatniej wojny — Wawel, dawny nr inw. 1405 a-c). Rewindyko-
wane z ZSRR w r. 1924;— por. F. GILLE, A. ROCKSTUHL, Musie de
Tzarskoe-Selo ou Collection d’Armes de Sa Majeste l’Empereur de toutes les
Russies, St. Petersbourge-Carlsruhe 1835—1853, pl. CLXX; — Notice
sur le Musie de Tsarskoe-Selo refermant la collection d’armes de Sa Majeste
l-Empereur, Saint-Petersbourg 1860, s. 191; — L. TATOMIR, Ślady króla
Jana w kraju naszym, Lwów 1883, s. 20—21.; — F. PUŁASKI, Dary
Innocentego XI dla Sobieskiego za odsiecz wiedeńską, znajdujące się w Ermi-
tażu petersburskim, „Pamiątki polskie na obczyźnie", t. I, Warszawa 1907
s. 9—11, tabl. 2; — M. SOKOŁOWSKI, komunikat [w:] „Sprawozd. łom.
Hist. Sztuki" VII, 1907, szp. LVI; — E. LENZ, Impieratorskij Ermitaż
Sobranie orużja, Petersbourg 1908, s. 207, tabl. 23; — E. CHWALEWIK,
Zbiory polskie, t. I, Kraków 1926, s. 332; — Wystawa rewidykacyjna zbio-
rów państwowych, Warszawa 1929, s. 39—40, poz. 6—8; — S. ŚWIERZ-
ZALESKI, Przewodnik po jubileuszowej wystawie epoki Jana III w zamku
królewskim na Wawelu od 15 lipca do 30 września 1933 w dwustupięidziesięcio-
lecie odsieczy wiedeńskiej, Kraków 1933, s. 23, nr 121; — Zbiory zamku
królewskiego na Wawelu, praca zbiór, pod red. J. SZABŁOWSKIEGO
i A. FISCHINGERA, Warszawa 1975, poz. 164.
3 Drezno, Historisches Museum, nri nw. 770, zaginiony podczas II
wojny światowej (zachowana jedynie pochwa, pas oraz kapelusz poświę-
cany); w formie i dekoracji bliski mieczowi po Janie III Sobieskim. Głownia
z napisem: BENEDICTVS-XIII-PONT-MAX- oraz ANNO-IVBILEI-
MDCCXXV-PONTIF-SVI-II.', na głowicy rękojeści insygnia papieskie
i herb rodziny Orsini, powtórzone na głowni, haftowanym pasie i klamrach.
Dary Benedykta XIII przywiózł do Polski poseł papieski Stanisław Mias-
kowski. Wręczenia insygniów królewiczowi Fryderykowi Augustowi, później-
szemu królowi Augustowi III, dokonał w Warszawie nuncjusz papieski
11 sierpnia 1726. — ZAŁUSKI, o.c., s.N-N', Q2-Q4; — F. KAMOCKI,
Wiadomości o zabytkach i pamiątkach polskich znajdujących się w Królewskim
Muzeum Historycznym (Kónigl. Historisches Museum) w Dreźnie, „Pamiątki
polskie na obczyźnie", t. V, 1908, s. 62, 69, tabl. 3; — E. HAENEL, Kostbare
Waffen aus der Dresdner Riistkammer, Leipzig 1923, s. 132, tabl. 66.
157
MIECZE POŚWIĘCANE KRÓLEWICZA WŁADYSŁAWA ZYGMUNTA I KRÓLA
JANA III
Do wysoko cenionych w świecie chrześcijańskim odzna-
czeń należały miecz i kapelusz, poświęcane w noc wigilijną
w bazylice św. Piotra w Rzymie i przesyłane przez papieży
osobom szczególnie zasłużonym w obronie wiary. Dziewięciu
polskich monarchów spotkało to wyróżnienie. Dotychczas
1 Kraków, Państw. Zb. Sztuki na Wawelu, dep. Muzeum Naroda.
w Krakowie, Zb. Czartoryskich. Zachowana głownia (dł. 128,8 cm) ozdobiona
jest z obu stron insygniami papieskimi, herbem rodziny Buoncompagni
oraz wicią, roślinną ujmującą napis: GREGORIVS-XIII-PONT-MAX-
ANNO-VII- Miecz przesłany Batoremu przez papieża Grzegorza XIII
wręczony został królowi w Wilnie w r. 1580 przez Melchiora Giedrojcia bpa
żmudzkiego; przechowywany w Skarbcu Koronnym na Wawelu do r. 1796
kiedy to, po rabunku insygniów królewskich przez Prusaków, zabrał go
wraz z innymi ocalałymi pamiątkami Tadeusz Czacki i ofiarował następnie
do zbiorów puławskich Izabeli Czartoryskiej — Z. ŻYGULSKI jun., Pamiąt-
ki wawelskie w zbiorach puławskich, „Studia do Dziejów Wawelu" II, 1960,
s. 384—386.
2 Kraków, Państw. Zb. Sztuki na Wawelu, nr inw. 138, 139 (dł. cał-
kowita 200,6 cm, dł. jelców 40,2 cm), zachowany wraz z pochwą i pasem
oraz kapeluszem poświęcanym (nr inw. 140). Głownia stalowa (dł. 148,5 cm,
szer. u nasady 6,8 cm), po obu stronach częściowo złocona, z ornamentem
akantowym i napisami: INNOCENTIVS-XI(f)+-P0NT-MAX-P0NT-
SPI.A.I oraz INNOCENTIVS-XI0 + -PONT-MAX-A-MDCLXXVI-,
rękojeść utworzona z wici akantu, srebrna, złocona, z głowicą w formie
tarczy z herbem rodziny Altieri (Klemensa X) i kluczami papieskimi. Pas
do miecza (dł. 192,5 cm, szer. 8,8 cm) haftowany, z pięciokrotnie powtórzo-
nym herbem Odescalchi Innocentego XI, umieszczonym również na srebr-
nych klamrach, na których napisy: INNOCENTIVS-XI- /P-M-ANNO.
MDCLXXII PONTIFICAT- /ANNO/ PRIMO- Pochwa ażurowa (dł.
153,5 cm, szer. 8,8 cm), srebrna, złocona, z czerwonym aksamitnym pod-
kładem, zdobiona liśćmi akantu, panopliami, lwami i orłami oraz personifi-
kacjami Wiary. Insygnia ofiarowane Sobieskiemu przez Innocentego XI
wręczył królowi, wraz ze Złotą Różą dla Marii Kazimiery, nuncjusz papieski
Optius Pallavicini w Żółkwi 22 lipca 1684 — por. Theatri Europaei, t. XII,
Frankfurt an Main 1691, s. 691. Szczegółowy opis uroczystości podają: wyd.
M. Merian, J. Analecta Historica, de Sacrti,in die Natalis Domini,
d RomanisPontificibus ąuotannis usitatd Caeremonid Ensem&Pileum Benedi-
cendi, eaq; numera, Principibus Christianis mittendi ..., Varsoviae, Typis
S.R.M. Scholarum Piarum, [1726], s.K3-L; — J. K. RUBINKOWSKI,
Janina zwycięskich tryumfów, Druk. J.K.M. Kollegium Poznan. Societatis
Jesu, Poznań 1739, s. Ff-FĄ. Dary papieskie przechowywane były w skarbcu
Sobieskich w Żółkwi, gdzie wymienione jeszcze w inwentarzu z r. 1738:
Regestr rzeczy znajdujących się ad praesens w skarbcu żółkiewskim, spisany
d. 17 maii 1738, rkps—AGAD, zbiór A. Czołowskiego, nr 3209, k. 104 105—
tekst inwentarza opublikował M. GĘBAROWICZ, Materiały źródłowe
Pamięci Pana Profesora Zbigniewa Bocheńskiego
znane były miecze ofiarowane Stefanowi Batoremu1, Janowi
III Sobieskiemu2 i Augustowi III3. Wiadomo natomiast,
iż miecz papieski otrzymał również Władysław Warneńczyk
W r. 1443, a w pięć lat później Kazimierz Jagiellończyk,
Zygmunt Stary w r. 1525 od Klemensa VII, Zygmunt Au-
do dziejów kultury i sztuki XVI—XVIII w., Wrocław-Warszawa ... 1973
s. 164—172; — po r. 1740 w skarbcu Radziwiłłów w Nieświeżu, skąd wy-
wiezione przez Rosjan w r. 1812 i włączone do zbiorów carskich w Carskim
Siole, a następnie w Ermitażu w Petersburgu (nr inw. B. 13, Q. 3). W r.
1829 miecza użyto do koronacji cara Mikołaja I na króla polskiego i wtedy
to usunięto z rękojeści tiarę papieską, a herby zasłonięto Orłami (zaginione
podczas ostatniej wojny — Wawel, dawny nr inw. 1405 a-c). Rewindyko-
wane z ZSRR w r. 1924;— por. F. GILLE, A. ROCKSTUHL, Musie de
Tzarskoe-Selo ou Collection d’Armes de Sa Majeste l’Empereur de toutes les
Russies, St. Petersbourge-Carlsruhe 1835—1853, pl. CLXX; — Notice
sur le Musie de Tsarskoe-Selo refermant la collection d’armes de Sa Majeste
l-Empereur, Saint-Petersbourg 1860, s. 191; — L. TATOMIR, Ślady króla
Jana w kraju naszym, Lwów 1883, s. 20—21.; — F. PUŁASKI, Dary
Innocentego XI dla Sobieskiego za odsiecz wiedeńską, znajdujące się w Ermi-
tażu petersburskim, „Pamiątki polskie na obczyźnie", t. I, Warszawa 1907
s. 9—11, tabl. 2; — M. SOKOŁOWSKI, komunikat [w:] „Sprawozd. łom.
Hist. Sztuki" VII, 1907, szp. LVI; — E. LENZ, Impieratorskij Ermitaż
Sobranie orużja, Petersbourg 1908, s. 207, tabl. 23; — E. CHWALEWIK,
Zbiory polskie, t. I, Kraków 1926, s. 332; — Wystawa rewidykacyjna zbio-
rów państwowych, Warszawa 1929, s. 39—40, poz. 6—8; — S. ŚWIERZ-
ZALESKI, Przewodnik po jubileuszowej wystawie epoki Jana III w zamku
królewskim na Wawelu od 15 lipca do 30 września 1933 w dwustupięidziesięcio-
lecie odsieczy wiedeńskiej, Kraków 1933, s. 23, nr 121; — Zbiory zamku
królewskiego na Wawelu, praca zbiór, pod red. J. SZABŁOWSKIEGO
i A. FISCHINGERA, Warszawa 1975, poz. 164.
3 Drezno, Historisches Museum, nri nw. 770, zaginiony podczas II
wojny światowej (zachowana jedynie pochwa, pas oraz kapelusz poświę-
cany); w formie i dekoracji bliski mieczowi po Janie III Sobieskim. Głownia
z napisem: BENEDICTVS-XIII-PONT-MAX- oraz ANNO-IVBILEI-
MDCCXXV-PONTIF-SVI-II.', na głowicy rękojeści insygnia papieskie
i herb rodziny Orsini, powtórzone na głowni, haftowanym pasie i klamrach.
Dary Benedykta XIII przywiózł do Polski poseł papieski Stanisław Mias-
kowski. Wręczenia insygniów królewiczowi Fryderykowi Augustowi, później-
szemu królowi Augustowi III, dokonał w Warszawie nuncjusz papieski
11 sierpnia 1726. — ZAŁUSKI, o.c., s.N-N', Q2-Q4; — F. KAMOCKI,
Wiadomości o zabytkach i pamiątkach polskich znajdujących się w Królewskim
Muzeum Historycznym (Kónigl. Historisches Museum) w Dreźnie, „Pamiątki
polskie na obczyźnie", t. V, 1908, s. 62, 69, tabl. 3; — E. HAENEL, Kostbare
Waffen aus der Dresdner Riistkammer, Leipzig 1923, s. 132, tabl. 66.
157